Ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι Εκτελεστικός Διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και Επικεφαλής του Τομέα Ρωσίας-Ευρασίας & ΝΑ Ευρώπης. Εξελέγη Ανώτερο Συνεργαζόμενο Μέλος (SAM) στο St. Antony’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (2007-2009) και συνεργάστηκε (ως ερευνητής) στο Κέντρο Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SEESOX) του ίδιου Πανεπιστημίου (2008- 2010). Είναι διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Άμυνας και διδάσκει σε μεταπτυχιακά προγράμματα πανεπιστημίων και στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο της Στοάς του Βιβλίου. Είναι μέλος του Ελληνοτουρκικού Forum, του Ελληνορωσικού Συνδέσμου, του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας, της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Οικονομικού Φόρουμ Δελφών και αντεπιστέλλον μέλος του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ).
Σήμερα μιλάει στην “δ” για την τουρκική προκλητικότητα, εκτιμώντας πως δεν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για πρόκληση “θερμού” επεισοδίου στο Αιγαίο, για τις αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές και το παιχνίδι του Τούρκου Προέδρου με την Ρωσία και την Ευρώπη, για την παρουσία της Ρωσίας στη διεθνή σκακιέρα αλλά και για τα περιθώρια που έχει η κυβέρνηση Μητσοτάκη, σχετικά με βελτιωτικές κινήσεις στη Συμφωνία των Πρεσπών.
Η συνέντευξη αναλυτικά:
• Κύριε Φίλη, να ξεκινήσουμε από την τουρκική προκλητικότητα και βεβαίως, τις μεταναστευτικές ροές οι οποίες παρουσιάζουν αυξητική τάση τον τελευταίο καιρό.
Είναι και τα δύο εξόχως ανησυχητικά. Ως προς την προκλητικότητα, είμαστε μαθημένοι -πολύ δε περισσότερο οι κάτοικοι των Δωδεκανήσων που ζουν με την τουρκική επιθετικότητα. Αυτό είναι κάτι το οποίο δεν πρόκειται να αλλάξει. Θα υπάρχουν, βέβαια, αυξομειώσεις στην ένταση, ανάλογα το πώς εξυπηρετούνται καλύτερα τα συμφέροντα της Τουρκίας, όπως η ίδια τα κρίνει (άλλες φορές βλέπουμε μια ύφεση, άλλες φορές βλέπουμε κλιμάκωση της έντασης). Οπωσδήποτε, όμως, το επόμενο χρονικό διάστημα επειδή είναι κρίσιμο για τα συμφέροντα της Άγκυρας, η οποία βλέπει ότι πολλές από τις εξελίξεις στην περιοχή επισυμβαίνουν χωρίς αυτήν -και αυτό είναι κάτι το οποίο την ενοχλεί ιδιαίτερα- θα πρέπει να περιμένουμε μια διατήρηση αυτής της έντασης, ίσως και μια ακόμη μεγαλύτερη. Ωστόσο, θεωρώ ότι αυτή την στιγμή δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις από πλευράς της Τουρκίας για να προκαλέσει “θερμό” επεισόδιο. Η χώρα μας, είναι μια δύναμη που βρίσκεται σε άμυνα, έχει υψηλή αποτρεπτική ισχύ και πέραν τούτου, ουδέν. Ως προς την Τουρκία που προκαλεί και ελέγχει το “τέμπο” της αντιπαράθεσης (γιατί αυτή είναι που την προκαλεί) πιστεύω ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο.
Ως προς το κομμάτι των προσφυγικών ροών, πράγματι αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό. Να μην γελιόμαστε. Η Τουρκία είναι μία χώρα, έτσι δομημένη που μπορεί να ελέγξει αυτές τις προσφυγικές ροές. Το έκανε με σχετική (μεγαλύτερη ή μικρότερη) επιτυχία από το 2016 και μετά. Άρα υπάρχει σαφής πολιτική σκοπιμότητα από την πλευρά της η οποία έχει να κάνει και με την χώρα μας σε μια λογική ότι θα πρέπει να πιέσει την Ελλάδα σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα ζητήματα. Επιπλέον, επειδή υπάρχει μια νέα κυβέρνηση στην Ελλάδα, πιθανόν να θέλει να ελέγξει και τις αντοχές της και πόση επιρροή μπορεί να ασκήσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ως προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτό που συμβαίνει, είναι ένα μήνυμα προς τις ευρωπαϊκές χώρες ότι θα μπορούσαν τα πράγματα να γίνουν χειρότερα αφού αποτελεί και μία “υπόμνηση” των ευρωπαϊκών υποχρεώσεων. Η Τουρκία θεωρεί ότι η Ευρώπη έχει αθετήσει τις υποχρεώσεις της απέναντί της π.χ. με την απελευθέρωση του καθεστώτος βίζας για τους Τούρκους πολίτες –συνεπώς κινείται προς αυτή την κατεύθυνση. Τα μηνύματα είναι προς την Ελλάδα, την Ευρωπαϊκή Ένωση ακόμη και προς τις ΗΠΑ διότι αυτό για το οποίο πασχίζει εδώ και χρόνια είναι για την δημιουργία μια ζώνης ασφαλείας στο εσωτερικό της Συρίας ώστε να επιστρέψουν εκεί πολλοί εκ των προσφύγων που έχει στο έδαφός της. Πάντως υπάρχει μια πίεση και στο εσωτερικό της ίδιας της Τουρκίας, διότι οι Σύροι πρόσφυγες δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτοι με επιθέσεις που καταγράφονται σε βάρος τους.
• Η αλήθεια είναι όμως ότι και η Ευρώπη απευθύνει κατά καιρούς μηνύματα και προειδοποιήσεις προς την Τουρκία, η οποία, ωστόσο, όσο συνεχίζει αυτό το παιχνίδι, απομακρύνεται και από την Ευρώπη.
Ναι, αλλά στην παρούσα φάση δεν είναι κάτι που την ενδιαφέρει. Ο Πρόεδρος Ερντογάν αυτή την στιγμή, παίζει ένα παιχνίδι πολύ ψηλού ρίσκου είτε γιατί πιστεύει ότι είναι σε θέση ισχύος, είτε γιατί είναι σε θέση αδυναμίας. Ουσιαστικά, ισχύει το δεύτερο. Το γεγονός πως χρησιμοποιεί τις μεταναστευτικές ροές για να στείλει μηνύματα προς την Ευρώπη, είναι δεδομένο.
• Να περάσουμε στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ρωσία. Μόλις πριν λίγες μέρες ο κ. Ερντογάν επισκέφτηκε την Μόσχα. Πώς κατά την εκτίμησή σας, ελέγχει το παιχνίδι η Ρωσία;
Ως προς την Συρία, είναι σαφές ότι η Ρωσία ελέγχει το παιχνίδι. Είναι η χώρα η οποία είναι εγκαθιδρυμένη στην Συρία και μέσω του καθεστώτος Άσαντ το οποίο είναι σαφέστατα ενισχυμένο σε σχέση με το παρελθόν. Η Τουρκία λοιπόν, γνωρίζει πως για να προωθήσει αποτελεσματικά τα συμφέροντά της στην Συρία είναι επιτακτική ανάγκη, η σχέση της με την Ρωσία να διατηρηθεί σε ένα λειτουργικό -αν όχι στρατηγικό επίπεδο. Από την άλλη, η Τουρκία παίζει και ένα παιχνίδι απέναντι στις μεγάλες δυνάμεις. Ότι δηλαδή είναι μια χώρα με ανεξάρτητη πολιτική η οποία δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη από κανέναν και γι αυτό τον λόγο έχει περιθώρια ελιγμών απέναντι στους ισχυρούς, αντιλαμβανόμενη την αξία της: είναι μια χώρα με αξία γεωπολιτική την οποία προσπαθεί να την πουλήσει ακριβά προς την μία και προς την άλλη κατεύθυνση.
• Να μείνουμε στην Ρωσία, πρόσφατα στην Σύνοδο των G7 ο Γάλλος Πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν είπε ότι η Ευρώπη, δεν μπορεί να συνεχίσει έχοντας απέναντί της, αυτή την χώρα. Τι δείχνει αυτό ως προς την στάση της Ευρώπης απέναντι στην Ρωσία και το αντίθετο;
Όχι μόνον ο κ. Μακρόν αλλά και ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τράμπ, είπε ότι στην επόμενη σύνοδο που θα γίνει στις ΗΠΑ, θα καλέσει τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, όχι θεσμικά για να προστεθεί εκ νέου στους G7 και να γίνει G8, αλλά και για να μιλήσουν. Αυτό δείχνει πως υπάρχει μια τάση από πλευράς των δυτικών -όχι ομόφωνη και όχι με την καλύτερη διάθεση- οι σχέσεις με την Ρωσία, να βρεθούν σε ένα καλύτερο επίπεδο και να πουν ότι είναι τουλάχιστον λειτουργικές. Η αλήθεια είναι ότι μετά την προσάρτηση της Κριμαίας και με άλλα περιστατικά για τα οποία κατηγορείται η Ρωσία, έχει διαμορφωθεί ένα κλίμα πολύ αρνητικό, τόσο για την Ρωσία στην Δύση όσο και για τους δυτικούς στην Ρωσία. Όλα αυτά δημιουργούν μια ανασφάλεια στον Ρώσο Πρόεδρο η οποία ορισμένες φορές βγαίνει σε επιθετικότητα.
• Για να κλείσουμε, εκτιμάτε ότι η νέα κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, μπορεί να βελτιώσει κάτι στην Συμφωνία των Πρεσπών;
Στην παρούσα φάση όχι. Κι αυτό γιατί η Συμφωνία αυτή είναι διεθνής, είναι διμερής, πράγμα που σημαίνει πως θα πρέπει και η άλλη πλευρά να συμφωνήσει σε αυτή την κατεύθυνση. Κι επειδή ο Ζάεφ βρίσκεται σε πάρα πολύ μεγάλη πίεση εσωτερική -ιδίως μετά τις παραιτήσεις στελεχών της κυβέρνησης κ.λπ.- οπωσδήποτε δεν είναι εύκολο να κάνει κάτι τέτοιο. Από την άλλη, όσο η Βόρεια Μακεδονία προσεγγίζει την Ευρώπη (με πάρα πολύ αργά βήματα και θα φανεί τους επόμενους μήνες, εάν πάρει το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας) εκεί πράγματι η Ελλάδα έχει δυνατότητες, όχι για να βελτιώσει την Συμφωνία των Πρεσπών αλλά για να φροντίσει, να τηρηθεί απαρέγκλιτα και στο ακέραιο. Νομίζω ότι αυτός είναι και ο στόχος της νέας κυβέρνησης και όχι να “βελτιώσει” την Συμφωνία.
