Να θέτεις ερωτήματα και να προκαλείς δημόσιο διάλογο για την Ιστορία με ένα τρόπο πλάγιο, όχι αναμενόμενο και οπωσδήποτε όχι συνηθισμένο στην ελληνική πραγματικότητα, είναι ένας από τους στόχους μιας «άτυπης, πολιτιστικής» ομάδας νέων ανθρώπων με τον τίτλο «hιστορισταί». Πρακτικά, εισάγουν τον όρο «Public History», ενεργοποιούν χώρους και συνδέονται με σκεπτόμενους πολίτες. Δεν είχα παραστεί στην καλοκαιρινή εκδήλωση που είχαν διοργανώσει στο Δρομοκαΐτειο (όπου εγκαινίασαν τον κύκλο «Weird History Days») και το αναφέρω γιατί οι αφηγήσεις που ακούστηκαν εκεί καταγράφηκαν ως κάτι αξιοσημείωτο. Αλλά βρέθηκα πρόσφατα στην Οικία Κατακουζηνού στη λεωφόρο Αμαλίας, σε μια άλλη δράση τους, που είχε τον δελεαστικό τίτλο «ΕΑΜ και Αστοί».
«Αφορμή στάθηκε ένα αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό που ανακάλυψε προ ετών στα συρτάρια του Αγγελου Κατακουζηνού η Σοφία Πελοποννησίου (σ.σ.: ψυχή του Ιδρύματος Κατακουζηνού)», λέει η ιστορικός Μαρία Σαμπατακάκη, ιδρυτικό μέλος της ομάδας «hιστορισταί». «Πρόκειται για στιγμιότυπα από τις πρώτες ημέρες της Απελευθέρωσης της Αθήνας (Οκτώβριος 1944) όπου αποτυπώνονται οι εορτασμοί και το γενικότερο κλίμα ευφορίας και ενθουσιασμού. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το σύνολο σχεδόν των φωτογραφιών εστιάζει στην απήχηση του ΕΑΜικού κινήματος. Συνδυάζοντας τες με όσα αναφέρει η Λητώ Κατακουζηνού για την ανάμειξη του Αγγελου στην Αντίσταση (πιθανολογεί στο πλευρό της οργάνωσης του Ηλία Τσιριμώκου που μετέχει στο ΕΑΜ), αναδεικνύουν μια υποφωτισμένη πτυχή της εποχής, αυτήν της σχέσης του αστικού κόσμου με το ΕΑΜ».
Το συναρπαστικό, όμως, ήταν ότι η εκδήλωση που έγινε σε ένα πλαίσιο δημόσιας συζήτησης με βασικούς εισηγητές τον ιστορικό Στέφανο Καβαλλιεράκη και τον δημοσιογράφο Κώστα Τσαούση, που ερευνά την περίοδο, έδωσε το θέμα πολυπρισματικά χωρίς στερεότυπα και αφορισμούς. «Στόχος της βραδιάς ήταν να θέσει ερωτήματα και όχι να δώσει απαντήσεις», εξηγεί η Μαρία Σαμπατακάκη. «Κι ούτε θα μπορούσε άλλωστε, δεδομένου του ρευστού του πράγματος και ως προς τον ορισμό της “αστικής τάξης” αλλά και του πολυσύνθετου ως προς τη στάση της απέναντι στην κατοχική πραγματικότητα». Επιπλέον, η εκδήλωση ήταν και «ένα πείραμα, κατά πόσον μπορούμε να κάνουμε ανοιχτές συζητήσεις με νηφάλιο τρόπο». Η αναβίωση του «αστικού σαλονιού» στην Οικία Κατακουζηνού ήταν ζωηρή, έγιναν πολλές παρεμβάσεις και ήταν ενδιαφέρουσα και η συμβολή του Χρήστου Χωμενίδη. Και ήταν τροφή για σκέψη να αναλογιστεί κανείς τις ζυμώσεις στη διάρκεια της δεκαετίας του ’30, το πότε άρχισε πραγματικά ο Εμφύλιος και πότε οι αστοί προσέγγισαν ή εγκατέλειψαν το ΕΑΜ. Σε κάθε περίπτωση, ήταν και είναι μια ανοιχτή συζήτηση. Οπως την ίδια επίδραση έχει και η ταινία «Στάρι», η πρώτη φιλμική δουλειά της ομάδας, που είναι ένα οπτικό ιστορικό αφήγημα για την πείνα, τον επισιτισμό και την αποστολή διεθνούς βοήθειας στην Ελλάδα της Κατοχής.
Οι «hιστορισταί», που αποτελούνται επίσης από την Κατερίνα Κοφινά (πολιτισμολόγο), τον Αντώνη Γασπαρινάτο (μοντέρ, κινηματογραφιστή), την Αννα Μώτου (αρχιτέκτονα, φωτογράφο) και τον Μελέτη Ζαχαράκη (ιστορικό), συνεχίζουν. Αυτόν τον μήνα θα πραγματοποιηθεί στην Τσεχία ένα εργαστήριο Δημόσιας Ιστορίας που έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα μαθημάτων του Πανεπιστημίου του Brno. «Αποτελεί το πρώτο δειλό άνοιγμα της ομάδας στο εξωτερικό», λέει η Μαρία Σαμπατακάκη.
ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ-Καθημερινή
