«Χρόνια πολλά και ό,τι επιθυμείς», ευχήθηκα τις προάλλες σε ένα φίλο, τον Σάκη, που γιόρταζε. «Ευχαριστώ, αλλά θα προτιμούσα να είσαι πιο συγκεκριμένος στις ευχές σου», μου απάντησε χαμογελώντας. «Καλύτερα να μου ευχηθείς να καταφέρω να σπουδάσω τα παιδιά μου και να μη βρεθώ στη φυλακή για χρέη», συνέχισε. Γελάσαμε και οι δύο, ίσως και από αμηχανία.
Ο Σάκης δραστηριοποιείται στον χώρο του αυτοκινήτου. Τον γνωρίζω είκοσι χρόνια. Τυπικό δείγμα Eλληνα μικρομεσαίου επιχειρηματία που η προσωπική του πορεία συμβαδίζει με την κοινωνική ιστορία της μεταπολίτευσης. Παιδί αγροτών, ήθελε να ξεφύγει από τα χωράφια που δούλευε από παιδί και σπούδασε. Μπήκε στην αγορά στα μέσα του ’80 με ένα μικρό οικογενειακό κεφάλαιο και λίγα δανεικά. Η ανάπτυξη της επιχείρησής του συνοδεύτηκε και από τη βελτίωση της προσωπικής και οικογενειακής του ευημερίας. Καθώς περνούσαν τα χρόνια πάλευε να αντέξει στον ανταγωνισμό που γινόταν ολοένα και σκληρότερος αλλά αυτός κρατούσε την πελατεία του με πολλή προσωπική εργασία και επενδύσεις στο μέτρο των δυνατοτήτων του.
Η κρίση τον βρήκε αντιμέτωπο με έναν όγκο προβλημάτων. Η πελατεία του συρρικνώθηκε, τα κέρδη πήραν την κατηφόρα. Επιπλέον είχε δάνειο επαγγελματικό να ξεπληρώσει και ένα υπόλοιπο στεγαστικού. Αρχισε να χρωστάει στην τράπεζα, έκανε διακανονισμό στην εφορία, περιόρισε το προσωπικό και μείωσε τα οικογενειακά έξοδα, έβγαλε ώς και τις πινακίδες από το τζιπ. Μετά τόσα χρόνια αγωνίας και υπερπροσπάθειας, η κατάσταση σταθεροποιήθηκε αλλά παραμένει κρίσιμη. Τα όνειρά του πλέον έχουν περιοριστεί: να εξασφαλίσει ένα μέλλον στα τρία παιδιά του και να ξεπληρώσει τα χρέη του κάποτε. Πολιτικά αισθάνεται προδομένος και ανόητος ταυτόχρονα. Παλιός ψηφοφόρος του ΠΑΣΟΚ, ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ το 2015 και «Οχι» στο δημοψήφισμα, έλπιζε πως η Αριστερά θα καταργούσε το μνημόνιο αλλά κυρίως προσδοκούσε να «κουρευτούν» τα δάνειά του. Στην πορεία κατάλαβε την αυταπάτη του. Τώρα είναι ένας από τους πολλούς θυμωμένους και αναποφάσιστους ψηφοφόρους. Βρίζει την κυβέρνηση, την αντιπολίτευση και τον εαυτό του. «Ποτέ δεν πίστευα πως στα πενήντα μου, θα βρισκόμουν σε αυτήν την πίεση», μουρμουράει διαρκώς.
Η ιστορία του Σάκη είναι η ιστορία της μεσαίας τάξης, της πλέον ταυτισμένης με το «ελληνικό όνειρο» τάξης της χώρας. Είναι η ιστορία πολλών παιδιών με λαϊκή καταγωγή από την ύπαιθρο ή την πόλη, που σπούδασαν στη δεκαετία του ’70 και του ’80, άνοιξαν δικές τους επιχειρήσεις, έγιναν έμποροι, ελεύθεροι επαγγελματίες ή στελέχη επιχειρήσεων και ανέβηκαν κοινωνικά. Είναι η ιστορία του ιδιωτικού τομέα με λίγα λόγια. Ανθρωποι που δεν μπήκαν στο Δημόσιο, ενώ μπορούσαν, γιατί είχαν φιλοδοξίες και όνειρα. «Ηθελα να είμαι ελεύθερος και να βγάζω χρήματα, δεν φοβόμουν τη δουλειά, τι να έκανα στο Δημόσιο;», μου είπε ένας πρώην ελεύθερος επαγγελματίας που τώρα δουλεύει σε ταξί για να τα βγάλει πέρα.
Η μεσαία τάξη αγάπησε τη δημοκρατία της μεταπολίτευσης γιατί την ταύτισε με μια μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα περίοδο ελευθερίας αλλά και με τη δική της ευημερία. Αγάπησε και την Ευρώπη γιατί τη συνέδεσε με τη διεύρυνση των οριζόντων της αλλά και με τις δυνατότητες που έδωσε η ροή άφθονων πόρων από τις Βρυξέλλες.
Η μεσαία τάξη υπήρξε ο ορισμός της αισιοδοξίας. Η πρόοδός της την έκανε να υποτιμήσει τους κινδύνους και να πιστέψει πως η υπερκατανάλωση και οι πολυτέλειες μπορούν να καλυφθούν από τα μελλοντικά έσοδα στο διηνεκές. Ακόμη κι όταν κάποιοι προειδοποιούσαν για τις επερχόμενες δυσκολίες αυτή δεν ήταν σε θέση να τις αντιληφθεί. Η αισιοδοξία της την οδηγούσε στην καλλιέργεια και αναπαραγωγή ψευδαισθήσεων και αφελειών. Δυστυχώς δεν άφησε ανοησία που να μην την πιστέψει.
Η μεσαία τάξη πλήρωσε ακριβά την κρίση. Επαγγελματικά είναι πιεσμένη ή και στα όρια της καταστροφής. Η περιουσία της σε ρευστό έχει περιοριστεί δραματικά και τα χρέη της μεγάλα. Τα ακίνητά της έχουν χάσει τη μισή τους αξία και οι φόροι που καταβάλλει δεν είναι απλά δυσβάστακτοι αλλά εξοντωτικοί. Ανησυχεί για το μέλλον των παιδιών της καθώς δεν μπορεί να διασφαλίσει πως οι γόνοι της θα έχουν το επίπεδο ζωής των γονιών τους. Οσα από τα παιδιά αυτά έχουν τελειώσει τις σπουδές τους είναι στην πλειοψηφία τους άνεργα ή υποαπασχολούνται σε εργασίες με αμοιβή, που δεν φθάνει ούτε για να καλύψει το χαρτζιλίκι του μήνα. Πολλοί από τους νέους αυτούς κάνουν παρατεταμένες μεταπτυχιακές σπουδές για να τονώσουν το βιογραφικό τους, ενώ η μόνη σωτηρία δείχνει συχνά να είναι το εξωτερικό.
Η μεσαία τάξη δίνει έναν υπαρξιακό αγώνα επιβίωσης σήμερα. Από την έκβαση αυτής της μάχης τα επόμενα χρόνια θα εξαρτηθούν πολλά. Δυστυχώς ένας μαρασμός της μεσαίας τάξης είναι βέβαιο πως θα συνοδευτεί από τη δημογραφική, κοινωνική και εντέλει πολιτική καταστροφή της χώρας.
Νίκος Μαραντζίδης (καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.)
Καθημερινή
