Το λυκόφως της διακυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ διαβλέπουν ήδη οι θεσμοί. Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από τη σχεδόν πλήρη βεβαιότητα που επικρατεί μεταξύ κορυφαίων πολιτικών και άριστα πληροφορημένων πηγών για τις κύριες παραμέτρους που θα ορίσουν τις ελληνικές οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις από σήμερα έως την άνοιξη του 2019. Κατ’ αρχάς, οι εξελίξεις των επόμενων τριών μηνών θα εμφανίζονται «ρευστές». Οι κυβερνητικοί θα μιλούν για μια «νέα διαπραγμάτευση» και οι Ευρωπαίοι θα ενθαρρύνουν τον αμφίσημο λόγο μέχρι την οριστικοποίηση των τελικών αποφάσεων.
Ωστόσο, το νέο πλαίσιο πολιτικής που θα εφαρμοστεί είναι ήδη γνωστό και ελάχιστα αμφισβητείται. Η Ελλάδα θα «αποφοιτήσει» μετ’ επαίνων από το τρίτο μνημόνιο και θα της προσφερθεί μια συμφωνία αναδιάρθρωσης του χρέους που θα εξομαλύνει τις υψηλές υποχρεώσεις αποπληρωμής των αρχών της επόμενης δεκαετίας. Οπως τονίζουν στις ιδιωτικές συζητήσεις τους προσωπικότητες με γνώση των εξελίξεων, όπως ο κ. Κ. Σημίτης, ο κ. Ευ. Βενιζέλος, η κυρία Ντόρα Μπακογιάννη και ο κ. Ι. Στουρνάρας, ο δρόμος που έχουμε μπροστά μας απαιτεί επίμονη πειθαρχία και αποτελεσματικότητα. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι, όπως ο κ. Ευκλ. Τσακαλώτος, δεν τρέφουν αυταπάτες. Η προσφορά της αναδιάρθρωσης του χρέους θα συνδεθεί με σειρά από δεσμεύσεις προώθησης μεταρρυθμίσεων και διατήρησης μιας πορείας προς τη δημοσιονομική εξυγίανση.
Οι τρεις «αλήθειες»
Το διαφαινόμενο κυβερνητικό αίτημα για την άρση της υποχρέωσης σχηματισμού πρωτογενούς πλεονάσματος 3,5% του ΑΕΠ για το 2019, καθώς και για τα επόμενα χρόνια, είναι εξαιρετικά απίθανο να γίνει αποδεκτό. Το 2018 οι πιστωτές δεν θα κάνουν ούτε ένα βήμα πίσω στα συμφωνηθέντα με την κυβέρνηση Τσίπρα, όπως δεν έκαναν το 2014 απέναντι στην κυβέρνηση Σαμαρά. Αυτό σημαίνει ότι η βέβαιη μείωση των συντάξεων από 1ης/1/2019 θα συμπληρωθεί από την ταυτόχρονη ενεργοποίηση της μείωσης του αφορολογήτου. Οι λόγοι είναι τρεις.
• Πρώτον, η ελληνική δημοσιονομική διαχείριση της περιόδου 2015-2017 είναι θολή και συσσωρεύει πρωτοφανή κρυφά χρέη (ύψους άνω των 10 δισ. ευρώ) μέσα από αδιαφανή ενδοκυβερνητικό δανεισμό, όπως αποδεικνύει μελέτη του καθηγητή Γ. Προκοπάκη, που έχει επικυρώσει και μετατρέψει σε πολιτικό και κοινοβουλευτικό αίτημα διαφάνειας ο κ. Βενιζέλος. Η κυβέρνηση, σε δύσκολη θέση, αρνείται επιμελώς να απαντήσει στο ερώτημα αν τα πρωτογενή πλεονάσματα οφείλονται στο γεγονός ότι η αριστερή δημιουργική λογιστική, με την ανοχή των θεσμών, έχει ξεπεράσει κάθε παλαιότερο ρεκόρ.
• Δεύτερον, η νέα ηγεσία του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών, από την οποία πολλοί αναμένουν θαύματα, δεν θα διαφοροποιείται από την εποχή Σόιμπλε παρά μόνον στο ύφος, που σαφώς θα είναι πιο διαλλακτικό. Στην πράξη όμως οι υπάρχουσες συμφωνίες στήριξης θα περιφρουρηθούν απαρεγκλίτως, ενώ το ΔΝΤ θα παραμείνει στην Ελλάδα προσφέροντας την απαραίτητη εγγύηση, χωρίς την οποία το κράτος, οι επιχειρήσεις και το τραπεζικό σύστημα δεν μπορούν να ελπίζουν σε απρόσκοπτη πρόσβαση στις αγορές.
• Τρίτον, η οικονομική ανάπτυξη του 2017, που αποδείχθηκε πολύ χαμηλότερη του αναμενομένου (1,3% από πρόβλεψη 2,8%), παραμένει εξίσου αναιμική το 2018. Οι τρεις αυτές «αλήθειες» καθιστούν κραταιό και στέρεο το σενάριο ταυτόχρονης επέμβασης στις συντάξεις και στο αφορολόγητο όριο.
Ολα τα παραπάνω σημαίνουν πως το Μέγαρο Μαξίμου ενδέχεται σύντομα να συνειδητοποιήσει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι υποχρεωμένος να οδεύσει μέσα στο «προεκλογικό» 2019 υπό συνθήκες οδυνηρών περικοπών εισοδήματος για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες συνταξιούχους και εργαζομένους. Κατά συνέπεια, θεωρείται εξαιρετικά πιθανό –αν αντιμετωπιστεί επαρκώς ο ψυχολογικός κραδασμός από την πιθανότητα απώλειας της εξουσίας– να αποφασιστεί πρόωρη προσφυγή στις κάλπες το προσεχές φθινόπωρο. Συνομιλητές του κ. Ν. Βούτση μεταφέρουν πως ο πρόεδρος της Βουλής δεν κρύβει ότι σε περίπτωση που η διπλή επέμβαση σε συντάξεις και αφορολόγητο όριο δεν αποφευχθεί, τότε ο ίδιος θα εισηγηθεί πρόωρες εκλογές. Οι πιο τολμηροί δεν αποκλείουν έναν εκλογικό αιφνιδιασμό ακόμα και πριν από τις τελικές διευθετήσεις του καλοκαιριού. Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε να υποτιμήσουμε την ικανότητα της σημερινής κυβέρνησης να επιπλέει ανενόχλητη υπό οικονομικές συνθήκες που θα προκαλούσαν έντονη κοινωνική διαμαρτυρία και θα απειλούσαν οποιαδήποτε προηγούμενη, οι απόψεις συγκλίνουν ότι υπό τον φόβο των νέων μέτρων θα αναγκαστεί να καταφύγει σε εκλογές. Εκλογές με κεντρικό σύνθημα την καθαρή έξοδο, προτού διαφανεί, δηλαδή, ότι καθαρή έξοδος δεν υπάρχει και ότι εκείνο που μόνο υπάρχει είναι η μονιμοποίηση της λιτότητας με συνεχείς περικοπές εισοδημάτων.
Τα εθνικά θέματα
Υπέρ της επίσπευσης των εκλογών εντός του 2018 συνηγορούν όχι μόνο οι σκληρές οικονομικές αλήθειες, όχι μόνο το φιάσκο μεθοδεύσεων τύπου Novartis, αλλά και οι δυσμενείς εξελίξεις σε όλα τα εθνικά θέματα – και ιδίως στα ελληνοτουρκικά. Ακόμα κι αν αποκλειστεί ένα «ατύχημα» ή μια προκλητική τουρκική ενέργεια, όπως θα ήταν η αποστολή του πλωτού γεωτρύπανου έκτης γενιάς «Deepsea Metro II» στην κυπριακή ΑΟΖ, η υπερσυγκέντρωση αντικρουόμενων θέσεων και απαιτήσεων σε ολόκληρο το τόξο του ελληνισμού από την Κύπρο έως τον Εβρο διαμορφώνουν το έδαφος για μια νέα διαβούλευση για τη διευθέτηση όλων των ανοικτών θεμάτων.
Διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις μετά το 2004 έχουν αποφύγει τον ελληνοτουρκικό διάλογο με βάση τις αποφάσεις του Ελσίνκι (1999) που επιβάλλουν την παραπομπή των ανεπίλυτων συνοριακών διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Προφανώς, μια ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να συμμετάσχει στην ενδεχόμενη επανέναρξη του διαλόγου χωρίς να διαθέτει νωπή λαϊκή εντολή. Σε ό,τι αφορά το υπό συνεχή περιπλοκή θέμα του ονόματος της ΠΓΔΜ, εκείνο που περισσότερο ενδιαφέρει τους «στρατηγούς» της κυβέρνησης είναι η διοχέτευση της πατριωτικής ενέργειας που εκλύεται από μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης στην πιθανή ίδρυση ενός νέου εθνικιστικού κόμματος. Είναι αμφίβολο όμως αν ένα τέτοιο κόμμα θα επιτελούσε τον πραγματικό σκοπό τον οποίο οι κυβερνητικοί ονειρεύονται, που είναι η διάσπαση της Ν.Δ., ή αν θα κατέληγε να πλήξει αναλογικά όλα τα κόμματα με πρώτα τους ΑΝΕΛ, τη Χ.Α. και φυσικά τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ.
Η αισιοδοξία του κ. Λουκά Παπαδήμου
Ο πρώην πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος επισκέπτεται συχνά τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και τη Φρανκφούρτη, έδρα της ΕΚΤ, στο πλαίσιο των επιστημονικών του υποχρεώσεων, και επιβεβαιώνει στις ιδιωτικές συζητήσεις του ότι οι όροι που έχουν ήδη συμφωνηθεί μεταξύ της Ελλάδος και των θεσμών δεν αναμένεται να μεταβληθούν ουσιαστικά. Μετά την «αποφοίτηση» από το μνημόνιο, θα απαιτηθεί ακόμα περισσότερο «διάβασμα». Η πορεία, όμως, δεν θα είναι μονότονη. Η Ευρώπη διαρκώς μεταβάλλεται. Ενα παράδειγμα είναι η ενιαία ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική, η οποία σταδιακά μέσα στα επόμενα χρόνια μπορεί να οδηγήσει σε έναν ενιαίο αμυντικό προϋπολογισμό που θα αμβλύνει τις δημοσιονομικές επιπτώσεις των εξοπλισμών στους προϋπολογισμούς των κρατών-μελών. Το μήνυμα του κ. Παπαδήμου είναι ότι το μέλλον της ενωμένης Ευρώπης κρύβει ευκαιρίες. Κατά συνέπεια, εκείνο που κατά τη γνώμη του έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι το γεγονός ότι απαιτούνται ευρύτερες συναινέσεις για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις των επόμενων ετών. Και σε ό,τι αφορά την απλή αναλογική, εμφανίζεται συγκρατημένα αισιόδοξος. Παρά το γεγονός ότι η εμπειρία από προηγούμενες περιόδους εφαρμογής της δεν είναι ενθαρρυντική, δεν θεωρεί ότι στη σημερινή εποχή θα οδηγήσει απαραιτήτως σε αδυναμία σχηματισμού σταθερών κυβερνήσεων, αλλά αντιθέτως ότι θα μπορούσε να εξωθήσει το πολιτικό σύστημα στην αποδοχή της αξίας και της αναγκαιότητας της συναίνεσης.
Καθημερινή
