Στέκει στην… πόρτα της Ανδρου και υποδέχεται ντόπιους και τουρίστες. Βαθιά πληγωμένος, κουρασμένος από τη θάλασσα και την αλμύρα που τον τσακίζουν εδώ και 140 χρόνια, ένα βήμα πριν καταρρεύσει και μετατραπεί σε σωρό από πέτρες.
Παρέα του το μοβ φασκόμηλο, η κάππαρη με τα καταπράσινα φύλλα της, ο κρόκος και ο αμάραντος.
Είναι ο φάρος του Γαυρίου, ένας από τους 144 πέτρινους φάρους που υπάρχουν στις ελληνικές θάλασσες, 86 από τους οποίους -ανάμεσά τους και αυτός- σε πολύ κακή κατάσταση.
Ο φάρος του Γαυρίου (ΑΕΦ 8022) είναι ο μοναδικός σε όλη τη χώρα που έχει εξωτερική σκάλα ανόδου (σε όλες τις άλλες περιπτώσεις η σκάλα είναι εσωτερικά του πύργου) και ένας από τους τρεις με διώροφο οίκημα. Κατασκευάστηκε το 1874 από τη Γαλλική Εταιρεία Φάρων στην άκρη του ακρωτηρίου Καστρί στο αγκυροβόλι του Γαυρίου και στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου παρέμεινε σβηστός για να επαναλειτουργήσει το 1945 με πηγή ενέργειας το πετρέλαιο. Από το 1984 μετατράπηκε σε ηλιακό φάρο και έτσι λειτουργεί έως σήμερα, με σοβαρά ωστόσο στατικά προβλήματα για το κτίριο.
Η διάσωση, η αποκατάσταση και η ανάδειξη των πέτρινων φάρων αποτελεί το θέμα ημερίδας που θα γίνει στην Ανδρο στις 19 Αυγούστου στο πλαίσιο της έκθεσης «Πέτρινοι Φάροι: από το χθες στο σήμερα», η οποία θα φιλοξενηθεί στο νησί όλο τον μήνα.
Την έκθεση και την ημερίδα διοργανώνουν το Εργαστήριο Δομικών Υλικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ σε συνεργασία με τον Δήμο Ανδρου και την Ομάδα «Φάρος 8022», μια παρέα νέων αρχιτεκτόνων που συστάθηκε για την προστασία και τη σωτηρία του φάρου του Γαυρίου, γι΄αυτό άλλωστε και έχει ως όνομα τον ειδικό κωδικό του.
Αναζητείται χορηγός
Τα μέλη της Ομάδας «Φάρος 8022» έχουν εκπονήσει τη μελέτη για την αποκατάσταση του φάρου, την οποία και προσφέρουν δωρεάν, όπως και την επίβλεψη του έργου, και αναζητούν χορηγό για να προχωρήσουν στη διάσωσή του. «Το σημαντικό αυτό μνημείο ύψους 8 μέτρων μπορεί να αναδειχθεί σε χώρο αναψυχής, ψυχαγωγίας σε ένα κέντρο πολιτισμού με ήπια ανάπτυξη στον περιβάλλοντα χώρο», λέει στο «Εθνος» ο Ανδριώτης αρχιτέκτονας, μέλος της Ομάδας, Ανδρέας Χαλάς.
Ο φάρος της Φάσσας. Πήρε το όνομά του από τις φάσσες που φωλιάζουν στα βράχια του.
Ο φάρος της Φάσσας. Πήρε το όνομά του από τις φάσσες που φωλιάζουν στα βράχια του.
Η πρότασή τους περιλαμβάνει την ανακατασκευή του πέτρινου κτιρίου στην αρχική του μορφή -σήμερα είναι ένα ασκεπές ερείπιο-, τη διαμόρφωση του μονοπατιού που οδηγεί στον φάρο -άλλη μια καινοτομία είναι ότι στον φάρο του Γαυρίου φτάνει κανείς με τα πόδια μέσα από ένα μονοπάτι μήκους 1 χλμ.-, αλλά και του περιβάλλοντος χώρου. Σε κοντινή απόσταση υπάρχει μια πολύ μικρή υψικάμινος, από την οποία έβγαινε ο ασβέστης για την κατασκευή του, Ως ένα έργο δεύτερης ταχύτητας, προβλέπεται η δημιουργία ενός ήπιου αμφιθεάτρου, με πεζούλες, περιορισμένης χωρητικότητας, που θα μπορεί να φιλοξενήσει μικρές μπάντες.
Ξεχωριστά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «EC-PHAROS-Συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη πέτρινων φάρων», το οποίο υλοποίησε το Εργαστήριο Δομικών Υλικών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, αναδείχθηκαν οι πέτρινοι φάροι και ο ρόλος που έπαιξαν διαχρονικά στη ναυσιπλοΐα, μαζί αναδείχθηκαν και τα προβλήματα που παρουσιάζουν σήμερα και η δυνατότητα αξιοποίησής τους ως μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς.
«Οι φάροι είναι σηματοδότες της πλωτής πολιτείας. Κουβαλούν πολλά μηνύματα και μεταφέρουν άλλα τόσα, στέλνοντας φως στον σκοτεινό κόσμο της θάλασσας», μας αναφέρει η διευθύντρια του Εργαστηρίου, καθηγήτρια του ΑΠΘ, Ιωάννα Παπαγιάννη.
Ο φάρος του Γαυρίου. Είναι ένα βήμα πριν από την καταστροφή.
Ο φάρος του Γαυρίου. Είναι ένα βήμα πριν από την καταστροφή.
Σήμερα στις ελληνικές θάλασσες υπάρχουν 1.544 φάροι και σηματοδότες. Από αυτούς οι 144 είναι πέτρινοι φάροι, κτίσματα ιδιαίτερα, μοναδικής αρχιτεκτονικής, λιτά στην εμφάνιση, πολύ λειτουργικά όμως και αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής ναυσιπλοΐας.
«Πρέπει με κάθε τρόπο να κρατήσουμε τους πέτρινους φάρους ως μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και να τους αναδείξουμε. Μπορούν να γίνουν χώροι επισκέψιμοι να μαθαίνουν οι νεότεροι τη σπουδαιότητά τους, αλλά και τον τρόπο ζωής των φαροφυλάκων, γιατί σε λίγα χρόνια τα παιδιά δεν θα γνωρίζουν καν τι είναι ο φαροφύλακας», συμπληρώνει η κ. Παπαγιάννη.
Οι φάροι ανήκουν στη δικαιοδοσία του Πολεμικού Ναυτικού και στην Υπηρεσία Φάρων που εδρεύει στον Πειραιά. Διέπονται από τους κανονισμούς που αφορούν τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις, αλλά και ιδιαίτερες δεσμεύσεις για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας. Ετσι οποιαδήποτε επίσκεψη πρέπει να έχει την άδεια της Υπηρεσίας Φάρων, ενώ η είσοδος στο εσωτερικό τους γίνεται πάντα με την παρουσία φαροφύλακα ή εκπροσώπου του Πολεμικού Ναυτικού.
Τέσσερις φάροι κρύβουν από μια δική τους ιστορία
Η Ανδρος έχει τέσσερις πέτρινους φάρους, με τον καθένα να κουβαλά τη δική του ιστορία. Εκτός από αυτόν του Γαυρίου, ενδιαφέρον έχει και ο Τουρλίτης. Κατασκευάστηκε το 1887, βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το ενετικό κάστρο στη Χώρα και είναι ο μοναδικός χτισμένος πάνω σε βράχο, μέσα στη θάλασσα. Πρωτολειτούργησε το 1897, το 1943 καταστράφηκε από τους Γερμανούς, το 1950 μετατράπηκε σε αυτόματο φάρο ασετιλίνης, ενώ το 1994, με δωρεά της οικογένειας Αλέκου και Μαριέτας Γουλανδρή -στη μνήμη της κόρης τους Βιολάντας-, ανακατασκευάστηκε στην αρχική του μορφή και από τότε λειτουργεί πάλι ως αυτόματος ασετιλίνης.
Στη βορειοδυτική ακτή της Ανδρου βρίσκεται ο φάρος της Φάσσας, που πήρε το όνομά του πιθανόν από τις φάσσες που φωλιάζουν στα βράχια του. Αναψε για πρώτη φορά το 1859 και λειτουργούσε με πετρέλαιο, ενώ ανακαινίστηκε το 1931 και από το 1993 μετατράπηκε σε αυτόματο ηλεκτρικό.
Ο φάρος της Γριάς είναι ένας κυκλικός πύργος, ύψους 11,5 μέτρων, με οικία για φαροφύλακες. Βρίσκεται στη νοτιοανατολική άκρη του κόλπου Βιτάλη, σε απόσταση 200 μέτρα από την ακτή και σε εστιακό ύψος 86 μέτρα. Λειτουργεί από το 1914 αρχικά με πετρέλαιο και από το 1984 ως ηλεκτρικός.
Φαροφύλακες
Οι ερημίτες των θαλασσών
Στο βιβλίο του «Φαροφύλακες», που εκδόθηκε το 1940, ο Λεωνίδας Πετρομανιάτης αποκαλεί τους φαροφύλακες ως «ερημίτες των θαλασσών». Περιγράφει τη μοναξιά τους, με θέα την απεραντοσύνη της θάλασσας και συντροφιά τα γλαροπούλια.
Σήμερα υπάρχουν περίπου 60 φαροφύλακες και όλοι υπηρετούν στο Πολεμικό Ναυτικό. Οι περισσότεροι έχουν την ευθύνη για την εύρυθμη λειτουργία του φάρου, στον οποίο περνούν κάποιες ώρες, ενώ ελάχιστοι μένουν στο οίκημα του φάρου.
«Η ζωή των φαροφυλάκων από το 1887 μέχρι σήμερα» αποτελεί το αντικείμενο μιας πολύ ενδιαφέρουσας έρευνας που εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες Ελίνα Χριστοδουλάκη και Νίκος Δάβαρης και θα την παρουσιάσουν στις 19 Αυγούστου στην ημερίδα της Ανδρου. Σε αυτήν θα δώσουν στοιχεία για τις ώρες εργασίας και ξεκούρασης των φαροφυλάκων, τις ασχολίες τους και τη φροντίδα του φάρου. Οπως προέκυψε, με τον νόμο 1833/1920 επιτρέπονταν η πρόσληψη και γυναικών και από το 1920 έως το 1935 υπηρέτησαν 50 γυναίκες ως προσωρινοί φαροφύλακες. Ηταν κυρίως σύζυγοι ή κόρες φαροφυλάκων και κάλυπταν κενές θέσεις λόγω άδειας (αναρρωτικής) ή ατυχήματος.
ΜΑΡΙΑ ΡΙΤΖΑΛΕΟΥ ΕΘΝΟΣ
