Συνέντευξη
στον Δαμιανό Αθανασίου
Ο κ. Θεοφάνης Μπομπότης, θεωρείται από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες αρχιτέκτονες.
Το WORLD ARCHITECTURAL του Λονδίνου τον έχει συμπεριλάβει στους 300 καλύτερους αρχιτέκτονες του κόσμου, η αντίστοιχη έκδοση του Τόκυο στους 500, η Γερμανική και η Αυστραλέζικη στους 1000 κ.λ.π. Του έχει απονεμηθεί το βραβείο « Αθηνά» για τη προσφορά του στον Πολιτισμό μέσω των ιδιαίτερων Mουσείων που σχεδίασε. Έχει δώσει σειρά διαλέξεων σε Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Έχει σχεδιάσει σημαντικά και σύνθετα έργα υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες του κόσμου, όπως: Ιταλία, Ρωσία, Κατάρ, Καζακστάν, Αίγυπτος, Κύπρος, Ρουμανία, Ντουμπάι κ.λ.π τα οποία έχουν δημοσιευτεί στον Ελληνικό και Παγκόσμιο τύπο. Έχει συμμετάσχει και βραβευθεί σε Ελληνικούς και Διεθνείς Αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.
Τα έργα του ανήκουν στην σύγχρονη Αρχιτεκτονική πρωτοπορία, που τα καθιστούν αναγνωρίσιμα και τοπόσημα.
Κάτω από αυτό το πρίσμα είναι εξαιρετικού ενδιαφέροντος οι θέσεις του για την εικόνα, την χωροταξία και το μέλλον της Ρόδου, ενός νησιού που αγαπά και επισκέπτεται συχνά και αναμένεται να δραστηριοποιηθεί επαγγελματικά.
Αναλυτικά η συνέντευξη
• Ποια είναι τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ρόδου;
Η αποτελεσματικότητα των πλεονεκτημάτων εξαρτάται από τον τρόπο που αυτά χρησιμοποιούνται, αλλά και με ποιά αντίστοιχα πλεονεκτήματα συγκρίνονται. Προφανώς τα δύο βασικότερα πλεονεκτήματα της είναι: η ιστορία της και το φυσικό της περιβάλλον. Και τα δύο δόθηκαν απλόχερα ως κληρονομιά. Το μεν φυσικό περιβάλλον δημιουργήθηκε από μόνο του, την ιστορία και τον πολιτισμό την δημιούργησαν οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού στο παρελθόν. Επί της ουσίας η θάλασσα, με την μεγάλης διάρκειας ηλιοφάνεια και το Κάστρο με την Παλιά Πόλη και συμπληρωματικά, η Λίνδος, η αρχαία Κάμειρος, αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος, ώστε η Ρόδος να καταστεί στις δεκαετίες ΄70 ΄80 και ΄90 ένας από τους σημαντικότερους και δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς.
Σήμερα, δεν βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο, όχι μόνο γιατί έχουν δημιουργηθεί και άλλοι ενδιαφέροντες προορισμοί, αλλά και γιατί δεν υπήρξε ανανέωση και ποιοτικές προσαρμογές στις εγκαταστάσεις και τις υπηρεσίες, όπως επίσης δεν αξιοποιήθηκε η ιστορία της και ο πολιτισμός της με δυναμικό τρόπο. Το πλεονέκτημα πρέπει να δημιουργηθεί εκ νέου. Με πρώτο πλάνο την Παλιά Πόλη θα μπορούσαν να δημιουργηθούν δράσεις που εμπλέκουν το σύνολο της πόλης καθόλη την διάρκεια του έτους. Δράσεις που να στοχεύουν στην ανάδειξη της Ρόδου ως ένα κέντρο πολιτισμού. Μέσα από μια διαφορετική προσέγγιση και οπτική χρήσης της Παλιάς Πόλης, να δημιουργηθούν συνθήκες ένταξης της ιστορίας και του πολιτισμού στην καθημερινότητα. Όλα τα επιμέρους αναμφίβολα πλεονεκτήματα, που συχνά δρουν σχεδόν ανεξάρτητα, θα πρέπει να ενταχθούν σε ένα συνολικό σχεδιασμό, ώστε μέσα από αυτήν την διαδικασία να αναδειχθεί ένα νέο μείγμα πλεονεκτημάτων.
• Τι ανάγκες έχει η τουριστική υποδομή της Ρόδου;
Θεωρώ πως αυτό είναι ένα πολύπλευρο και σύνθετο θέμα. Η άποψη μου δεν μπορεί παρά να περιοριστεί μέσα στα πλαίσια και την οπτική της αρχιτεκτονικής. Ένα θέμα είναι οι τουριστικές εγκαταστάσεις και ένα δεύτερο, όπως προαναφέρθηκε, η ένταξη της παλιάς και σύγχρονης πόλης στα πλαίσια της τουριστικής ανάπτυξης. Αν στόχος είναι και η ανάκτηση στα πλαίσια του τουρισμού, του χαμένου εδάφους, είναι προφανές ότι η έννοια της ποιοτικής αναβάθμισης όχι μόνο των υπηρεσιών αλλά και των εγκαταστάσεων είναι εκ των ουκ άνευ. Ποιοτική αναβάθμιση των τουριστικών εγκαταστάσεων, σημαίνει ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός οφείλει να ανταποκρίνεται στον πολυεθνικό χαρακτήρα του τουρισμού, συγχρόνως όμως το σύνολο του κτιριακού συγκροτήματος εξωτερικά και εσωτερικά να περιλαμβάνει μορφολογικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά της Ρόδου, πραγματικά ή συμβολικά. Προφανώς, η όποια αναβάθμιση συμπεριλαμβάνει τον λειτουργικό εκσυγχρονισμό, τις νέες τεχνολογίες κ.λ.π. Προς αυτήν την κατεύθυνση υπάρχουν ήδη στη Ρόδο ενδιαφέροντα παραδείγματα. Η λειτουργικότητα, ο οικολογικός και βιοκλιματικός σχεδιασμός, η ατμόσφαιρα, ο έλεγχος των θορύβων και του φυσικού φωτισμού, οι ροές των κινήσεων, ο έλεγχος και η χρήση των ανέμων, το ετήσιο ηλιοστάσιο κ.λ.π, αποτελούν επίσης στοιχεία τα οποία βελτιώνουν την ποιότητα. Η σύνθεση των κτιριακών όγκων, η υφή και η απόχρωση των υλικών λαμβάνοντας υπόψιν και το περιβάλλον θα εξασφαλίσουν ποιοτικά αποτελέσματα, είτε πρόκειται για νέες, είτε για ήδη υπάρχουσες υποδομές. Το δεύτερο είναι η σύνδεση των εγκαταστάσεων με την παλιά και την νέα πόλη σε επίπεδο συμπληρωματικών χρήσεων, λειτουργιών και υπηρεσιών. Επίσης σημαντικό ρόλο θα παίξουν όσα προαναφέρθηκαν σχετικά με την ιστορία και τον πολιτισμό.
• Πώς εκτιμάτε τις χρήσεις γης της Παλιάς Πόλης;
Η Παλιά Πόλη είναι χωρισμένη σε τρία τμήματα, με σχεδόν καθαρά όρια μεταξύ τους. Στο ιστορικό-μνημειακό, στο εμπορικό-εστίαση και στην κατοικία. Τα δύο πρώτα λειτουργούν κατά την «θερινή» τουριστική περίοδο, και υπολειτουργούν ή δεν λειτουργούν κατά το υπόλοιπο χρονικό διάστημα. Επί της ουσίας η σημερινή χρήση της πόλης είναι περιοδική. Όμως ο δομημένος ιστός μιας πόλης δημιουργήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες ενός κοινωνικού ιστού, που χωρίς αυτόν, δεν νοείται η ύπαρξη της. Η περιοδική χρήση ενός δομημένου περιβάλλοντος συρρικνώνει και απομακρύνει τον κοινωνικό ιστό, και κατά συνέπεια η πόλη για ένα διάστημα πέφτει σχεδόν σε λήθαργο. Η Παλιά Πόλη, με μια αναμφισβήτητα σημαντική, διεθνή αναγνωρισιμότητα, όπως λειτουργεί σήμερα, κατά το μη τουριστικό διάστημα, δίνει την αίσθηση ενός ιδιαίτερου αισθητικού σκηνικού, αλλά εγκαταλελειμμένου μετά την παράσταση. Για την ανατροπή αυτής της κατάστασης, απαιτείται ένα πλέγμα ενεργειών. Θεωρώ πως μια βασική προϋπόθεση είναι η κατάργηση του λειτουργικού διαχωρισμού μεταξύ Παλιάς και Νέας Πόλης. Θα πρέπει, δηλαδή, να ενταχθούν επιλεγμένες λειτουργίες και εξυπηρετήσεις στην Παλιά Πόλη που να αντιστοιχούν σε βασικές ανάγκες όλων των πολιτών, προφανώς και εκείνων εκτός των τειχών. Π.χ ένα τμήμα ανώτατης εκπαίδευσης, υπηρεσίες δημόσιας και κοινωνικής εξυπηρέτησης κ.λ.π. Επί της ουσίας απαιτείται ένα ευρύτερο μείγμα λειτουργιών και χρήσεων. Με την ευκαιρία να σημειωθεί ότι θα πρέπει να επανεξεταστεί το αισθητικό αποτέλεσμα που επικρατεί κατά την τουριστική περίοδο σε κεντροβαρικά σημεία, δρόμους της Παλιάς Πόλης, που σκιάζουν και αδικούν την ιστορική και αισθητική της ποιότητα.
• Ποιες θα μπορούσαν να ήταν οι βελτιώσεις της πόλης με την ευκαιρία της υποψηφιότητας για πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης;
Η υποψηφιότητα για την πολιτιστική πρωτεύουσα δεν πρέπει να αφορά μόνο στην Παλιά Πόλη, που προφανώς αποτελεί την αιχμή του δόρατος. Υπάρχουν χώροι και περιοχές, που πλαισιώνουν τον βασικό πυρήνα της πόλης. Το Μανδράκι, κοινόχρηστοι χώροι, πλατείες, το πάρκο Ροδίνι, προφανώς οι πέριξ αρχαιολογικοί χώροι κ.λ.π. Όλα αυτά θα πρέπει να αποκτήσουν τον χαρακτήρα που τους ανήκει, να αναβαθμιστούν, να ξεφύγουν από την εγκατάλειψη, να συνδεθούν μεταξύ τους ώστε να γίνουν πολλαπλά επισκέψιμοι. Με την ευκαιρία της υποψηφιότητας θα πρέπει μέσα από έναν στρατηγικό σχεδιασμό, να αποκτήσουν ποιοτικά χαρακτηριστικά ώστε να αποτελέσουν χώρους καθημερινής χρήσης από τους πολίτες και τους επισκέπτες. Θα πρέπει να εξασφαλισθούν επίσης οι συνθήκες εκείνες που θα ενισχύσουν την λειτουργία της Παλιάς Πόλης, αλλά και να αναδειχθούν όσα ποιοτικά στοιχεία εκφράζουν την σύγχρονη Πόλη. Πέραν όμως, από την αδιαμφισβήτητη, σημαντική, πολιτισμική προσφορά της Ρόδου, θα πρέπει να αναζητηθούν οι δίαυλοι που θα επικοινωνήσουν, με τον κατάλληλο τρόπο, τον πολιτισμό της. Θα πρέπει μέσα από την συνεργασία αρμοδίων φορέων, η ίδια η πόλη και τα ιστορικά της δεδομένα να μην εκτίθενται μόνον ως άφωνα και στατικά μνημεία, αλλά ως δυναμικά εργαλεία παραγωγής πολιτισμού. Με απλούς και σύντομους τρόπους, να αναδειχθούν οι αξίες που αποτέλεσαν την ανάγκη δημιουργίας των ιστορικών αυτών εκθεμάτων, ώστε να μπορούν να συγκριθούν με τις αντίστοιχες σημερινές. Η ιστορία δεν πρέπει να αποτελεί μια στατική εικόνα του παρελθόντος για εμπορική μόνο χρήση, αλλά μία δυναμική πηγή παραγωγής και του σύγχρονου πολιτισμού.
• Τι σημαίνει παραγωγή πολιτισμού μέσω της ιστορίας των μνημείων;
Η Παλιά Πόλη, είναι από μόνη της ένα μνημείο μέσα στο οποίο κινείται ο κάτοικος ή ο επισκέπτης. Επίσης τμήματα της νεώτερης Πόλης, περιλαμβάνουν ιδιαίτερα στοιχεία που αποτυπώνουν την εποχή τους. Όλα αυτά στην ουσία αποτελούν ένα ανοιχτό, υπαίθριο εκθετήριο πολιτισμού. Ο χρήστης της πόλης, κάτοικος ή επισκέπτης, συνήθως βλέπει το κάστρο, την ιδιαίτερη δομή και αισθητική της πόλης, ή οποιαδήποτε άλλα μνημεία, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν γνωρίζει τον ρόλο που έπαιξαν όλα αυτά στην διαμόρφωση της ιστορίας και πως συνέβαλαν στην εξέλιξη του πολιτισμού. Η πληροφόριση αυτή θα πρέπει να δωθεί με έναν εύκολο και κατανοητό τρόπο, ώστε να γίνουν αντιληπτές οι αιτίες και οι αξίες οι οποίες δημιούργησαν τα όποια μνημεία. Αξίες οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν ατροφήσει, και για τον λόγο αυτό η εξέλιξη του πολιτισμού έχει επιβρανδυθεί. Πάνω στις οποίες αναπτύχθηκε η φιλοσοφία και με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο όλες είναι καταγεγραμμένες στις Αρχαίες Ελληνικές τραγωδίες. Ο σημερινός τεχνολογικός και ποσοτικός πολιτισμός οδήγησε σε ένα βαθμό τις αξίες αυτές στον εκφυλισμό τους. Η Ρόδος διαθέτει τα στοιχεία εκείνα, που της δίνουν το δικαίωμα και την υποχρέωση να συμμετάσχει στην εξέλιξη του σύγχρονου πολιτισμού. Όλα αυτά σε συνδυασμό με τον τουρισμό μπορούν να συνδράμουν σημαντικά και καταλυτικά στην επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων σε όλα τα επίπεδα.
• Ποιές είναι οι επιπτώσεις της ήδη διαμορφωμένης κατάστασης στην Παλιά Πόλη;
Κατ’αρχάς οικονομικές. Η Παλιά Πόλη χρησιμοποιείται κυρίως ως έκθεμα κατά την τουριστική περιόδο. Επομένως οι υπάρχουσες υποδομές αξιοποιούνται μόνο για περιορισμένη περίοδο και όχι για καθ’όλη την διάρκεια του χρόνου. Ως εκ τούτου η όποια απόσβεση κατασκευής ή συντήρησης των υποδομών γίνεται σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Η μη αξιοποίηση της, κατά την χειμερινή περίοδο στερεί από την γενικότερη οικονομία τα αντίστοιχα έσοδα. Η περιοδική χρήση, αυξάνει επίσης τα έξοδα συντήρησης των κτιρίων. Οι ίδιοι οι κάτοικοι της Ρόδου κατά την μη τουριστική περίοδο κατά το μεγαλύτερο ποσοστό κινούνται εκτός των τειχών. Προφανώς, η μη αξιοποίηση της, καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου, κάτι που συμβαίνει σε όλα τα σημαντικά ιστορικά κέντρα, της αφαιρεί την δυνατότητα είσπραξης πολιτιστικών και οικονομικών αποτελεσμάτων.
• Πώς συνδυάζεται το παλιό με το σύγχρονο σε επίπεδο αισθητικής;
Ό,τι έχει παραχθεί στο παρελθόν, παράχθηκε με υπόβαθρο την παιδεία και την γνώση. Οι ρυθμοί που επικράτησαν στο παρελθόν, έως και το τέλος του 19ου αιώνα, αντικαταστάθηκαν με μία ποικιλία αισθητικών εκφράσεων και όχι μόνο, που αντιπροσώπευσαν την σύγχρονη εποχή.
Οι νέες τεχνολογίες διαμόρφωσαν έναν νέο τρόπο ζωής επηρεάζοντας συμπεριφορές και ενέργειες. Όλα αυτά σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση, οδήγησαν στην διαμόρφωση ενός νέου υπόβαθρου πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν οι νέες αισθητικές εκφράσεις. Διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά συγχρόνως με εξίσου ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ο σύγχρονος κόσμος υποχρεούται να αποτυπώσει και αυτός μέσω και της αισθητικής τον δικό του πολιτισμό, ώστε να καταγραφεί και αυτός στην ιστορία με θετικό πρόσημο. Στα πλαίσια αυτά ο συνδυασμός παλιού και νέου, όχι μόνο είναι ζητούμενος αλλά και επιβεβλημένος. Αυτό που οφείλουμε να κάνουμε, είναι ότι δημιουργούμε να προκύπτει μέσα από την παιδεία, τον σεβασμό και το ήθος. Τότε η νέα αισθητική θα αποτελέσει συνέχεια της προηγούμενης, έστω και αν μεταξύ τους οι διαφορές είναι μεγάλες.
• Από τι εξαρτάται η αρχιτεκτονική δημιουργία και τι εισπράττετε ως Αρχιτέκτονας από κάθε έργο που σχεδιάζετε;
Η όποια δημιουργία σε οποιοδήποτε τομέα εξαρτάται από σειρά παραμέτρων και παραγόντων. Η Αρχιτεκτονική δημιουργία, ως εφαρμοσμένη, αλλά προτίστως ως ανθρωπιστική, εξαρτάται από την συνολική προσωπικότητα του Αρχιτέκτονα. Κάθε έργο είναι μοναδικό. Κατά την διάρκεια σύλληψης-δημιουργίας συστρατεύονται και συμμετέχουν εκτός από τις ειδικές γνώσεις και την γενική παιδεία, το συναίσθημα και το πάθος. Χωρίς αυτά τα δύο δεν υπάρχει δημιουργία, αλλά με αυτά η δημιουργία αποτελεί μια εξαιρετικά γοητευτική αέναη διαδρομή.
• Τι νέα έργα σχεδιάζετε σήμερα;
Αυτή την περίοδο σχεδιάζουμε:
• Την συνολική εσωτερική αναδιαμόρφωση του αεροδρομίου Αθηνών (Ελ.Βενιζέλος).
• Τα νέα αεροδρόμια της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας.
• Mega Yacht 88m ειδικών προδιαγραφών.
• Συγκρότημα υπόσκαφων κατοικιών στις Κυκλάδες.
• Το Master Plan του λιμανιού και μαρίνας της Χίου.
• 6* Resort στην Ρόδο.
• Συμμετέχουμε στον Διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κύπρου.
• Ποια είναι η προσωπική σας σχέση με την Ρόδο;
Στο πρόσφατο παρελθόν την έχω επισκεφθεί αρκετές φορές και την γνώρισα σε όλες τις εποχές. Γνώρισα επίσης περισσότερο την ιστορία της και διαμόρφωσα την εικόνα που της αντιστοιχεί. Την εικόνα ενός τόπου που συνετέλεσε καθοριστικά ως πυλώνας στην δημιουργία του Ελληνικού Πολιτισμού και ως εκ τούτου, του Παγκόσμιου. Ενός τόπου που μαζί με αλλά πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, του δίνουν το δικαίωμα να απαιτεί, να βρίσκεται και στο σύγχρονο κόσμο πολύ ψηλά σε όλα τα επίπεδα. Σήμερα εκτός των όσων αναφέρθηκαν, αποτελεί για μένα ένα εξαιρετικό πεδίο Αρχιτεκτονικής δημιουργίας.
