Τα νησιά ως συνώνυμο της απομόνωσης
Γράφει ο Περάκης Γιώργος
Στην Ελλάδα το 12% περίπου του πληθυσμού κατοικεί στα νησιά. Η πλειονότητα των νησιών, από τα 160 κατοικημένα που περίπου διαθέτει η χώρα, αριθμεί μόνο μερικές δεκάδες ή εκατοντάδες κατοίκους ενώ σε ορισμένα από αυτά οι κάτοικοι μετρούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού. Η κατάσταση δεν βελτιώνεται όσο περνάνε τα χρόνια στα περισσότερα από αυτά καθώς οι λιγοστοί κάτοικοι τους και ειδικότερα ο νεότεροι έλκονται από τις μητροπόλεις και μετακομίζουν σε κεντρικότερες περιοχές. Οι ανθρώπινοι πληθυσμοί επιζητούν διάφορους παράγοντες και χαρακτηριστικά σε ένα τόπο όπως την αφθονία και την αυτάρκεια τροφής, τα πολιτιστικά αγαθά, το επίπεδο των μισθών, την ύπαρξη βασικής εκπαίδευσης, την ύπαρξη καλλιτεχνικών θεαμάτων, την διακυβέρνηση, το περιβάλλον, τις υποδομές του νησιού, την υγεία, την ασφάλεια, την στέγαση, τη συμμετοχή στα κοινά, την αίσθηση κοινότητας και συνοψίζοντας την προοπτική που τους δίνεται επιλέγοντας να ζήσουν σε ένα νησί. Τα φυσικά εμπόδια στην ανάπτυξη των νησιών είναι και η γεωμορφολογία τους, το άγονο έδαφος και το λιγοστό νερό αλλά και ο σταθερός παράγοντας απόσταση καθώς και ο χρόνος που απαιτείται αυτή να καλυφθεί. Όταν τα παραπάνω, ως ενδεικτικά κριτήρια, δεν υπάρχουν σε ένα νησί τότε αυτό θεωρείται μη ελκυστικό για τον γενικό πληθυσμό Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι καθοριστικός συντελεστής, εκ των συντελεστών της παραγωγής, για την προσέλκυση της ανάπτυξης. Υπολογίζεται ότι ένας ικανοποιητικός αριθμός ικανός να κινητοποιήσει επενδύσεις και πληθυσμό σε ένα νησί είναι γύρω στους 4 με 5 χιλιάδες.
Ευρωπαϊκές πολιτικές για τις μειονεκτικές περιοχές
Η Ευρώπη από την περίοδο της ίδρυσης της αλλά και στην συνέχεια λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα και πρόνοιες για τις περιοχές που εμφανίζουν υστέρηση στη ανάπτυξη. Έτσι διαμορφώνει την έννοια της «συνοχής», που συγκεντρώνει το όραμα της Ευρώπης, για μια ισόρροπη ανάπτυξη σε όλη την ευρωπαϊκή περιφέρεια συμπεριλαμβανομένων των νησιωτικών περιοχών. Για αυτό το σκοπό η Ευρώπη έχει δημιουργήσει αρκετά εργαλεία τόσο θεσμικά αλλά και κανονιστικά ενώ έχει περάσει και πολλές οδηγίες προς τις χώρες κράτη μέλη για την επίτευξη της σύγκλισης μεταξύ ανεπτυγμένων και μη ανεπτυγμένων περιοχών. Τα εργαλεία του ΕΣΠΑ και η ΚΑΠ (Κοινή Αγροτική Πολιτική) είναι μερικά παραδείγματα ενώ υπάρχουν ειδικές φορολογικές εξαιρέσεις και απαλλαγές για πολλές χώρες που διαθέτουν τέτοιες μειονεκτικές, απομακρυσμένες ή νησιωτικές περιοχές που διατηρούνται έως και σήμερα.
Ειδικότερα φορολογικά κίνητρα και φοροαπαλλαγές στην Ευρώπη για τις νησιωτικές και μειονεκτικές περιοχές
Στην οδηγία 2006/112/ΕΕ του Συμβουλίου της 28ης Νοεμβρίου 2006 σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) αναγράφεται ότι «Ορισμένα εδάφη, για λόγους που ανάγονται στη γεωγραφική, οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση, πρέπει να εξαιρεθούν από το πεδίο εφαρμογής της παρούσας οδηγίας». Στην ίδια οδηγία, στη σημείωση 32 και 33 αναφέρεται ότι η επιτροπή (Ευρωπαϊκή) θα πρέπει να καταρτίσει έκθεση σχετικά με τον αντίκτυπο των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ που εφαρμόζονται στις τοπικά παρεχόμενες υπηρεσίες από την πλευρά της δημιουργίας θέσεων εργασίας, της οικονομικής ανάπτυξης και της λειτουργίας της αγοράς. Ειδικές ρυθμίσεις έχουν γίνει για τις περιοχές της Ελλάδας (Άγιο όρος), της Ισπανίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Αυστρίας, της Πορτογαλίας, της Φιλανδίας, της Σουηδίας και της Μάλτας. Στο άρθρο 120 που αφορά επίσης την Ελλάδα αναφέρει ότι για τους νομούς της Λέσβου, της Χίου, της Σάμου, της Δωδεκανήσου, των Κυκλάδων, για το νησί της Θάσου, τις Βόρειες Σποράδες, τη Σαμοθράκη και τη Σκύρο η χώρα μπορεί να εφαρμόζει χαμηλότερους συντελεστές κατά 30% από αυτούς που εφαρμόζονται στην ηπειρωτική χώρα .
Ελληνικές συνταγματικές ρήτρες για την νησιωτικότητα
Στο άρθρο 101 παράγραφος 4 αναφέρεται ότι όταν ο «κοινός νομοθέτης και η διοίκηση δρουν κανονιστικά, υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, μεριμνώντας για την ανάπτυξη τους» Στο άρθρο 106 αναφέρει μεταξύ άλλων «.. και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών». Παρατηρούμε ότι στο σύνταγμα υπάρχει η μέριμνα (τρείς γραμμές) για τις μειονεκτικές περιοχές με αναφορά στην νησιωτικότητα σε δύο μάλιστα άρθρα αλλά μόνο ως γενικότερη υποχρέωση το οποίο καταδεικνύει την μικρή ενασχόληση της πολιτείας με αυτές τις περιοχές σε αντίθεση με άλλα άρθρα του συντάγματος που ασχολούνται επισταμένως με άλλα ζητήματα.
Κατάργηση μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (ΠΝΑ) και ειδικότερα στα Δωδεκάνησα για πολλές δεκαετίες ίσχυε το καθεστώς μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ αλλά πλέον έχει διατηρηθεί μόνο στα νησιά που έχουν υποστεί το βάρος της μετανάστευσης. Με τον νόμο 4334/2015 τελικώς εισάχθηκε η σταδιακή κατάργηση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ , ένα κατοχυρωμένο δικαίωμα δεκαετιών, με εξαίρεση τις περιοχές που πλήττονται από την μετανάστευση που τη διατηρούν όσο την υφίστανται. Το προαναφερθέν δικαίωμα που παραχωρήθηκε με ευρωπαϊκές συνθήκες το απεμπόλησε η χώρα μας το 2015 ως η μοναδική χώρα στην Ε.Ε. που απεκδύεται κατοχυρωμένο ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς. Σύμφωνα με μελέτη της ΠΝΑ η συνέπεια της κατάργησης των μειωμένων συντελεστών ήταν η αύξηση των μέσων τιμών κατά 4,5% περίπου.
Το μεταφορικό ισοδύναμο
Το μέτρο του μεταφορικού ισοδύναμου δεν εξισώνει τον χρόνο που απαιτείται για να μεταβεί ένα εμπόρευμα από μια νησιωτική περιοχή σε μια ηπειρωτική αλλά ούτε εξισώνει και την χαμένη ανταγωνιστικότητα της νησιωτικής περιοχής σε σχέση με την ηπειρωτική. Την ίδια απόσταση στην ηπειρωτική χώρα που έχει να κάνει κάποιος δεν μπορούμε να την συγκρίνουμε με την ίδια απόσταση για να πάει σε ένα νησί καθώς ο χρόνος είναι υπερπολλαπλάσιος και συνεπώς και το κόστος του ταξιδιού και για αυτό το λόγο δεν θα μπορέσει ποτέ ένα νησί να καταστεί ανταγωνιστικό σε όρους αγοράς με την ενδοχώρα.
Η πολιτική της επιδότησης των άγονων γραμμών
Οι ακτοπλοϊκές μεταφορές δεν είναι επαρκής για όλα τα νησιά και για όλες τις περιόδους στις περιφέρειες καθώς το μεταφορικό έργο και η ζήτηση είναι διαφορετική την τουριστική περίοδο σε σχέση με την χειμερινή περίοδο. Στα μεγαλύτερα νησιά υπάρχει τακτική ακτοπλοϊκή σύνδεση με το κέντρο και την χειμερινή περίοδο μη αιχμής αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο με τα μικρότερα νησιά ιδιαίτερα δε αυτά που δεν έχουν και τουριστικό ενδιαφέρον τα οποία εξυπηρετούνται αποκλειστικά με ανταποκρίσεις (άγονες γραμμές). Οι άγονες γραμμές χαρακτηρίζονται ως δρομολόγια ‘δημόσιας υπηρεσίας’ και για το 2014 κόστισαν στο δημόσιο 84.755.998€ για μονοετείς και πολυετείς συμβάσεις. Στις 13/12/2019 το υπουργείο ναυτιλίας και Νησιωτικής πολιτικής ανακοίνωσε αύξηση του προϋπολογισμού για τις άγονες γραμμές κατά 40 εκατομμύρια ευρώ ώστε να φτάνει συνολικά στα 130 εκατομμύρια ευρώ. Η επιδότηση για την ΄δημόσια υπηρεσία’ των ακτοπλοϊκών και αεροπορικών μεταφορών πάντα θα είναι προβληματική καθώς η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν έχει κίνητρο για να εκτελέσει αυτό το μεταφορικό έργο. Παράλληλα η Ευρωπαϊκή ένωση με νέα ευρωπαϊκή οδηγία, στα πλαίσια της καθαρής ενέργειας και των καθαρών μεταφορών δημιουργεί ένα επιπλέον κόστος στις τσέπες των κατοίκων αυτών των νησιών με την υποχρέωση προμήθειας ακριβότερων καυσίμων με λιγότερο θείο. Κάτι που αναμένεται πιθανόν να μετακυλησθεί στον τελικό καταναλωτή.
Ελληνική πραγματικότητα
Τα νησιά αποτελούν μια επιλογή ζωής, συνοδοιπόροι για πολλούς ενώ για άλλους είναι ένας μικρός προσωρινός παράδεισος για τις διακοπές τους. Στην Ευρώπη έχουν αναγνωρισθεί οι ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών περιοχών καθώς και η ανάγκη στήριξης αυτών. Στην ελληνική πολιτική ζωή η αναφορά στις εύλογες απαιτήσεις των μονίμων κατοίκων των νησιών είναι ελάχιστη ενώ η προσπάθεια στήριξης τους δεν επαρκεί. Το μοναδικό στοιχείο ουσιαστικής στήριξης και ουσιαστικής αναγνώρισης του ρόλου των νησιωτών που υπήρξε, οι μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ, καταργήθηκαν και μαζί τους κατέρρευσε το τελευταίο στήριγμα που είχαν τα νησιά ειδικότερα τα μικρά που έχουν και το χαρακτηριστικό της ΄διπλής νησιωτικότητας’. Το μέτρο του μεταφορικού ισοδύναμου δεν αντισταθμίζει την
χαμένη ανταγωνιστικότητα από την επίδραση της νησιωτικότητας ενώ οι επιδοτήσεις των άγονων γραμμών δρουν μόνο συμπληρωματικά και σε ένα ολιγοπωλιακό περιβάλλον.
Θα πρέπει η πολιτεία να σχεδιάσει νέα μέτρα στήριξης και παροχής κινήτρων στους κατοίκους των νησιών και ειδικότερα των μικρών άλλα και να αναβιώσει μέτρα που είχαν επιτύχει απτά αποτελέσματα όπως αυτό των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ. Οι κάτοικοι των νησιών, ειδικά των μικρών, δεν διαβιούν σε συνθήκες που να προσδίδουν τις ίδιες ευκαιρίες ζωής όπως αυτές που προσφέρουν τα μεγάλα αστικά κέντρα άλλα αντίθετα αντιμετωπίζονται ως τέτοιοι και μάλιστα ως κάτοικοι προνομιούχων περιοχών.
Ο κ. Περάκης Γιώργος είναι λογιστής φοροτεχνικός Ά τάξης μέλος του Δ.Σ της ΕΛΦΕΕ Ρόδου
