Από «αιώνιους μύθους» και «λιμνάζοντα προβλήματα» στιγματίζεται το ζήτημα των… «αιώνιων φοιτητών» στα ελληνικά πανεπιστήμια, οι πρώτοι εκ των οποίων θα αρχίσουν να διαγράφονται από το 2025. Σ’ αυτό καταλήγει έρευνα του Πανεπιστημίου Πατρών για το ζήτημα, που εδώ και σχεδόν μία δεκαπενταετία ταλανίζει το υπουργείο Παιδείας, τα ελληνικά πανεπιστήμια και τους φοιτητές.
Οι προτάσεις της μελέτης, που ολοκληρώθηκε μέσα στον Δεκέμβριο του 2024 και παρουσιάζει σήμερα η «Κ», θεωρείται από την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας ότι θέτουν τους βασικούς άξονες για την αντιμετώπιση του σύνθετου θέματος.
Μεταξύ των βασικών λόγων για τους οποίους ένας φοιτητής παρατάει τις σπουδές του –εκτός από τυχόν οικονομικές δυσκολίες, που ωστόσο δεν είναι κυρίαρχος λόγος– είναι οι εξής πέντε:
1. Το μέτριο επίπεδο στην υποχρεωτική εκπαίδευση, με αποτέλεσμα οι φοιτητές να μην μπορούν να ανταποκριθούν στο επίπεδο των προγραμμάτων σπουδών των ΑΕΙ.
2. Η απουσία επαγγελματικού προσανατολισμού στο σχολείο.
3. Η ανεπάρκεια του συστήματος εισαγωγής.
4. Η έλλειψη μέριμνας μέσα στα ΑΕΙ για την πορεία των φοιτητών που δυσκολεύονται στα μαθήματα.
5. Η υποστελέχωση των ΑΕΙ σε σχέση με τον μεγάλο αριθμό φοιτητών.
Ετσι, η ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος δεν θα επιτευχθεί μόνο με τη διαγραφή των σημερινών «αιωνίων». Απαιτούνται συνδυαστικά μέτρα. Η έρευνα προτείνει πέντε βασικά: θέσπιση κατώτατου ποσοστού επιτυχίας ανά μάθημα, αύξηση διδακτικού προσωπικού, μέριμνα για τους οικονομικά αδύναμους φοιτητές, υποστηρικτικές υπηρεσίες για τους φοιτητές και σύσταση παρατηρητηρίου φοίτησης.
Ειδικότερα, με βάση τα στοιχεία της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχουν 695.678 εγγεγραμμένοι φοιτητές, εκ των οποίων οι 361.937 είναι ενεργοί (ποσοστό 52,03%), δηλαδή βρίσκονται εντός του ανώτατου ορίου σπουδών που προβλέπει ο νόμος: έξι χρόνια για τις σχολές τετραετούς φοίτησης (το λεγόμενο ν+2), ενώ για τις σχολές πενταετούς και εξαετούς φοίτησης (πολυτεχνεία, ιατρικές κ.λπ.) το όριο φοίτησης πέραν του κανονικού χρόνου σπουδών είναι τα τρία έτη, δηλαδή συνολικά 8 και 9 αντιστοίχως (ν+3). Αντιθέτως, το ανώτατο όριο έχουν ξεπεράσει οι 333.741 εγγεγραμμένοι φοιτητές (47,97%). Μάλιστα, την τελευταία δεκαετία οι φοιτητές πέραν των κανονικών εξαμήνων είναι περισσότεροι από όσους φοιτούν εντός του χρόνου σπουδών της σχολής τους.
Η έρευνα έγινε από τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Πατρών Δημήτρη Βεργίδη και Θανάση Καραλή και τον διδάκτορα του ιδρύματος και εκπαιδευτικό Δημήτρη Σακκούλη, με αποστολή ερωτήσεων σε 11.318 ηλεκτρονικές διευθύνσεις φοιτητών που εισήλθαν στο Πανεπιστήμιο Πατρών έως το ακαδημαϊκό έτος 2016-2017. Απάντησαν συνολικά 837 φοιτητές. Το πρώτο συμπέρασμα δείχνει ότι τα τρία πρώτα χρόνια είναι κρίσιμα. Ιδιαίτερα το δεύτερο και το τρίτο έτος είναι κομβικά για τις επιλογές των φοιτητών, καθώς οι περισσότεροι δηλώνουν ότι διέκοψαν τη συστηματική παρακολούθηση και την επαφή τους με τις σπουδές στο δεύτερο ή το τρίτο έτος. Βέβαια, τα προβλήματα των Ελλήνων φοιτητών εκκολάπτονται στο πρώτο έτος και εκδηλώνονται στο δεύτερο έτος σπουδών.
Οι μύθοι
«Η εγκατάλειψη των σπουδών και η επιμήκυνσή τους είναι φαινόμενα διαχρονικά, σύμφυτα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Το ποσοστό των φοιτητών που ολοκληρώνουν τις σπουδές τους στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ είναι περίπου 75%», παρατηρούν οι ερευνητές, καταγράφοντας τον πρώτο μύθο για το ζήτημα.
Ο δεύτερος μύθος είναι πως η διαγραφή των λιμναζόντων φοιτητών θα επιλύσει το πρόβλημα. «Η διαγραφή δεν συνιστά λύση, αλλά παράκαμψη του προβλήματος, αν θέλουμε να λύσουμε το πρόβλημα, δηλαδή να αυξήσουμε τα ποσοστά αποφοίτησης και επιτυχούς ολοκλήρωσης των σπουδών των φοιτητών. Η εφαρμογή των περιορισμών του χρόνου φοίτησης θα έχει επίσης σημαντική επίδραση στη διατήρηση της λιμνάζουσας φοίτησης σε πολύ χαμηλά, σε σχέση με τα σημερινά, επίπεδα αλλά μένει να κριθεί στην πράξη κατά πόσο ο φόβος της διαγραφής θα οδηγήσει σε μεγαλύτερα ποσοστά ολοκλήρωσης των σπουδών. Η εφαρμογή του μέτρου θα έχει ως αποτέλεσμα να μετατρέψει το πρόβλημα της “λιμνάζουσας φοίτησης”, δηλαδή της επιμήκυνσης σπουδών, σε πρόβλημα εγκατάλειψης σπουδών (drop out)», αναφέρει η έρευνα.
Οι δυσκολίες εκκολάπτονται στο πρώτο έτος φοίτησης και εκδηλώνονται στο δεύτερο, ενώ η διαγραφή δεν συνιστά λύση αλλά παράκαμψη του προβλήματος, επισημαίνεται στην έρευνα.
Ενας τρίτος μύθος είναι ότι η αυστηροποίηση του θεσμικού πλαισίου για θέματα φοίτησης θα οδηγήσει σε λύση του προβλήματος. Είναι γεγονός ότι το ελληνικό πανεπιστημιακό σύστημα χαρακτηρίζεται από χαλαρές συνθήκες φοίτησης, ως προς τα προαπαιτούμενα και τις προϋποθέσεις προαγωγής, όταν μάλιστα εισέρχεται σε αυτό ένα πολύ σημαντικό ποσοστό των αποφοίτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Έκθεση – καμπανάκι για τα ΑΕΙ
Ενας άλλος μύθος είναι πως η οικονομική ανέχεια –και στις περισσότερες των περιπτώσεων η επιλογή της εργασίας παράλληλα με τη φοίτηση– είναι ο πρώτος και ίσως ο βασικότερος λόγος για την εγκατάλειψη ή την επιμήκυνση των σπουδών. Οπως προκύπτει από τους λόγους που προσδιόρισαν οι φοιτητές του δείγματος, ένα πλέγμα παραγόντων που σχετίζονται με την οικονομική κατάσταση των φοιτητών και των οικογενειών τους αποτελούν τον βασικό παράγοντα για περίπου μία στις τρεις περιπτώσεις. Η εργασία αφορά μία στις πέντε περιπτώσεις εγκατάλειψης ή επιμήκυνσης των σπουδών και η οικονομική κατάσταση περίπου μία στις δέκα περιπτώσεις. Αρα, τι βαθύτερα φταίει;
Το εκπαιδευτικό σύστημα
Οι «λιμνάζοντες φοιτητές» προκαλούνται από «λιμνάζοντα προβλήματα», παρατηρούν οι ερευνητές. Ενδεικτικά, σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα όπως το ελληνικό, που βασίζεται κατά ένα μεγάλο μέρος στην ακώλυτη προαγωγή από τάξη σε τάξη και από βαθμίδα σε βαθμίδα, οι Πανελλαδικές Εξετάσεις είναι στην πραγματικότητα το μόνο σημείο «στένωσης», υπό την έννοια ότι απαιτείται μια εξεταστική διαδικασία. Με δεδομένο ότι ένα πολύ σημαντικό ποσοστό μαθητών εισάγεται πλέον στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, στην πραγματικότητα οι (όποιες) ανεπάρκειες και δυσλειτουργίες των προηγουμένων βαθμίδων εμφανίζονται σωρευτικά στο πανεπιστήμιο.
Οι πρυτάνεις ζητούν παράταση για ενεργούς «αιώνιους» φοιτητές
Ενα άλλο «λιμνάζον πρόβλημα» είναι το εξεταστικό σύστημα για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, δηλαδή η «ιερή αγελάδα» των Πανελλαδικών Εξετάσεων. Ο θεσμός έχει εδώ και δεκαετίες περιβληθεί με το κύρος του αδιάβλητου, όχι άδικα. Ωστόσο, οποιαδήποτε γενίκευση άλλου τύπου (για παράδειγμα «εισάγονται οι άξιοι – έξυπνοι – διαβασμένοι») συνιστά παρερμηνεία, που διαψεύδεται από όλα τα διαθέσιμα ερευνητικά δεδομένα σε πολύ μεγάλο βάθος χρόνου, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς.
Συμφυής προς αυτό το πρόβλημα είναι ο ελλιπής επαγγελματικός προσανατολισμός των μαθητών, που συχνά τους οδηγεί σε λανθασμένες επιλογές.
Το τελευταίο «λιμνάζον πρόβλημα» είναι η αναλογία φοιτητών/διδακτικό προσωπικό, που αναδεικνύεται σε αχίλλειο πτέρνα του ελληνικού συστήματος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ουσιαστικά, η ελλιπής στελέχωση των ΑΕΙ συνδέεται με πολλές από τις διαπιστωθείσες αιτίες εγκατάλειψης ή επιμήκυνσης των σπουδών, ενώ προφανώς συνδέεται και με πολλές άλλες δυσλειτουργίες του ελληνικού πανεπιστημίου.
Στοχευμένες παρεμβάσεις σε εθνικό και ιδρυματικό επίπεδο
Είναι δεδομένο ότι τα όποια μέτρα πολιτικής, σε εθνικό ή ιδρυματικό επίπεδο, είναι αναγκαίο να συναντούν όχι απλώς τη συναίνεση, αλλά την ενεργό εμπλοκή των ακαδημαϊκών μονάδων, αλλά και των φοιτητών για λόγους αποτελεσματικότητας. Τα μέτρα περιορισμού του φαινομένου είναι αναγκαίο να αποφασίζονται σε ιδρυματικό επίπεδο, είναι όμως απαραίτητο να συνυπολογίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ακαδημαϊκών μονάδων και η εξειδίκευση και εφαρμογή τους να συνιστά αποκλειστική αρμοδιότητα των τμημάτων. Οι προτάσεις της μελέτης:
• Βελτίωση της εξαιρετικά προβληματικής αναλογίας φοιτητών/διδακτικού προσωπικού. Το ζήτημα αυτό είναι αμιγώς πολιτικό, καθώς οι όποιες λύσεις μπορούν να προέλθουν μόνον από την πολιτεία. Η αναλογία μπορεί να διαφοροποιηθεί με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι μείωση του αριθμού των φοιτητών και ο δεύτερος η αύξηση του αριθμού του διδακτικού προσωπικού (και προφανώς, οποιαδήποτε ενδιάμεση συνδυαστική λύση). Βεβαίως, όπως σημειώνουν οι μελετητές, η μείωση του αριθμού των φοιτητών δεν είναι συμβατή προς τις τάσεις που επικρατούν διεθνώς (π.χ. σχετικές πολιτικές UNESCO, ΟΟΣΑ, Ε.Ε.).
Μιλώντας από την άλλη όχθη των ΑΕΙ
• Σύσταση Παρατηρητηρίου Φοίτησης, το οποίο θα λειτουργεί ως σημείο συγκέντρωσης και αναδιανομής όλων των σχετικών δεδομένων σε ιδρυματικό επίπεδο. Το παρατηρητήριο θα διεξάγει κάθε δύο χρόνια έρευνα για να επικαιροποιούνται τα δεδομένα και να επιλέγονται στοχευμένες παρεμβάσεις.
• Δημιουργία υποστηρικτικών στους φοιτητές υπηρεσιών. Είναι σημαντικό, ο φοιτητικός πληθυσμός του ιδρύματος να γνωρίζει πού θα απευθυνθεί όταν εμφανίζεται κάποιο πρόβλημα που δυσχεραίνει τις σπουδές. Το Πανεπιστήμιο Πατρών είναι το πρώτο ίδρυμα στην Ελλάδα που ήδη από το 2016 έχει δημιουργήσει Κέντρο Υποστήριξης Διδασκαλίας και Μάθησης (ΚΕΔΙΜΑ). Εως σήμερα περίπου 150 μέλη διδακτικού προσωπικού έχουν παρακολουθήσει προγράμματα για την πανεπιστημιακή διδασκαλία, ενώ περισσότεροι από 500 φοιτητές έχουν παρακολουθήσει πιλοτικό πρόγραμμα τύπου MOOC (Massive Open Online Course) για τις πανεπιστημιακές σπουδές, το οποίο σύντομα θα προσφέρεται σε όλους τους νεοεισερχόμενους φοιτητές. Είναι επίσης απαραίτητο το ΚΕΔΙΜΑ να διεξάγει σε μόνιμη βάση έρευνα για τα χαρακτηριστικά των φοιτητών και τη μετάβασή τους από την εφηβεία στην ενηλικιότητα, καθώς αυτά τα χαρακτηριστικά διαρκώς μεταβάλλονται.
• Διενέργεια διαγνωστικών τεστ. Η αδυναμία πολλών φοιτητών να παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα σπουδών οφείλεται σε ελλείμματα από τις προηγούμενες βαθμίδες εκπαίδευσης. Προτείνεται η διενέργεια ανά τακτά διαστήματα (π.χ. κάθε τρία χρόνια) ειδικών διαγνωστικών τεστ από τα τμήματα προκειμένου να διερευνώνται αυτά τα ελλείμματα και να προσαρμόζεται ανάλογα το πρόγραμμα των μαθημάτων του πρώτου έτους.
• Θέσπιση ελάχιστου ποσοστού επιτυχίας ανά μάθημα. Φταίνε μόνο οι φοιτητές ή μερίδιο ευθύνης έχει και το πρόγραμμα σπουδών για τα μαθήματα, όπου παρατηρούνται υψηλά ποσοστά αποτυχίας; Οι μελετητές παρουσιάζουν με προσοχή (με ακαδημαϊκή αβρότητα προς τους πανεπιστημιακούς) το θέμα της πολύ δύσκολης ύλης ή και των θεμάτων στις εξετάσεις, που οδηγούν σε υψηλά ποσοστά αποτυχίας. «Πρόκειται για ζήτημα που κατά μια στρεβλή αντίληψη θεωρείται ότι ανήκει στο πεδίο της ακαδημαϊκής ελευθερίας, ενώ αντίθετα συνιστά παρέκκλιση από τις ακαδημαϊκές παραδόσεις. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που στα περισσότερα πανεπιστημιακά συστήματα διεθνώς, πρόσφατα και στο ελληνικό, έχουν προβλεφθεί θεσμικά αντίβαρα (όπως οι θεσμοί συνηγορίας των φοιτητών). Το ζήτημα αυτό, τόσο για το ελληνικό πανεπιστήμιο όσο και για τις ακαδημαϊκές μονάδες του Πανεπιστημίου Πατρών, επισημαίνεται σε αρκετές εκθέσεις εξωτερικής αξιολόγησης και πιστοποίησης. Μάλιστα σε αρκετές εκθέσεις αξιολόγησης έχουν προταθεί και λύσεις (λ.χ. αν ένα μάθημα θεωρείται «δύσκολο» ως περιεχόμενο, θα μπορούσε να δοθεί σε δύο ή τρία μαθήματα, καθιέρωση εναλλαγής διδασκόντων, κ.ά.). Είναι συνεπώς αναγκαίο να αποφασιστεί ένα οριζόντιο κατώφλι επιτυχίας για τις διάφορες κατηγορίες μαθημάτων, η μη επίτευξη του οποίου να ενεργοποιεί τις αναγκαίες διαδικασίες παρέμβασης στο πρόγραμμα σπουδών, αλλά και εξομάλυνσης των ποσοστών αποτυχίας», τονίζεται στην έρευνα.
• Μέριμνα για τους οικονομικά αδύναμους φοιτητές. Με δεδομένο ότι τα οικονομικά προβλήματα αποτελούν από τους λόγους εγκατάλειψης και επιμήκυνσης σπουδών, είναι αναγκαίο να υπάρχει μέριμνα για την όσο το δυνατόν ευρύτερη κάλυψη των αναγκών των φοιτητών που τα αντιμετωπίζουν. Ειδικά ως προς την ανάγκη ενός ποσοστού φοιτητών να εργαστεί, επισημαίνουμε ότι δεν υπάρχει κανένα σύστημα διεξόδου, τόσο από την Πολιτεία όσο και από τα ιδρύματα, για εργασία σε «ήπιες», ή σε κάθε περίπτωση συμβατές προς τη φοίτηση δραστηριότητες ούτε μέσα στο πανεπιστήμιο αλλά ούτε και στην αγορά εργασίας (ειδικά για εργασίες μερικής απασχόλησης). Το πρόβλημα θα μπορούσε να επιλυθεί με τη συνεργασία των αρμόδιων φορέων (λ.χ. των μονάδων υποστήριξης φοιτητών με τη ΔΥΠΑ ή άλλες υπηρεσίες).
Πηγή: kathimerini.gr
