Στην έκθεση του Προέδρου της Επιτροπής Εθνικού και Κοινωνικού Διαλόγου για την Παιδεία, Αντώνη Λιάκου, για τα ως τώρα πεπραγμένα που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 26 Απριλίου, γίνεται αναφορά, ανάμεσα σε άλλα και στα Πανεπιστημιακά Συγγράμματα.
Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι «ένα ζήτημα που πρέπει να μας απασχολήσει είναι η δαπάνη για τα συγγράμματα. Το πρόβλημα έχει δύο όψεις. Η πρώτη αφορά τις καταχρήσεις και τις υπερτιμολογήσεις. Η δεύτερη αφορά την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού μέσω της νέας τεχνολογίας, από πανεπιστημιακά ιδρύματα ή ιδιώτες εκδότες. Θα πρέπει να συγκροτηθεί μια ομάδα εργασίας που θα εισηγηθεί για το ζήτημα αυτό».
Σε άλλο σημείο της έκθεσης υπάρχει μια δεύτερη αναφορά για το θέμα των Πανεπιστημιακών Συγγραμμάτων που έχει ιδιαίτερη σημασία για την αποκωδικοποίηση των σχεδιασμών του Υπουργείου Παιδείας:
Το πρώτο βήμα στην κατεύθυνση αυτή είναι η ελαχιστοποίηση των μορφών της δημόσιας χρηματοδότησης και ο περιορισμός της σε τρεις μόνο τομείς: την επιχορήγηση για λειτουργικές δαπάνες, τη μισθοδοσία του τακτικού προσωπικού και το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων.
Υπό την έννοια αυτή, η επιχορήγηση για λειτουργικές δαπάνες θα είναι ενιαία και θα χορηγείται μέσω ενός μόνο κωδικού εσόδων ενσωματώνοντας όλες τις επιμέρους επιχορηγήσεις που σήμερα χορηγούνται μέσω χωριστών κωδικών. Στην κατεύθυνση δε της μεγαλύτερης δυνατής αυτονομίας των ΑΕΙ ως προς τη χρήση της δημόσιας χρηματοδότησης, θα συζητηθεί με τα ΑΕΙ και το ενδεχόμενο ενσωμάτωσης στην ενιαία ετήσια επιχορήγηση τόσο η χρηματοδότηση των διδακτικών συγγραμμάτων όσο και η μισθοδοσία του τακτικού προσωπικού.
Παράλληλα, σε παλαιότερη συνέντευξή του στην «Εφημερίδα των Συντακτών» (12.01.2016) ο Πρόεδρος της Επιτροπής του εθνικού διαλόγου για την Παιδεία, Αντώνης Λιάκος, αφού επισήμανε ότι υπάρχει ανάγκη «εξεύρεσης πρόσθετων πόρων, όσο επίσης και εξοικονόμησης πόρων» αναφέρθηκε στην «οικονομική αιμορραγία των συγγραμμάτων» θέτοντας ευθέως το ερώτημα «γιατί να μη γίνουν ηλεκτρονικοί φάκελοι διαθέσιμοι στους φοιτητές; Μια ηλεκτρονική πλατφόρμα ελεύθερης πρόσβασης είναι απείρως οικονομικότερη από την εκτύπωση εκατοντάδων χιλιάδων τόμων».
Μάλιστα ο κ. Λιάκος ετοιμάζεται να εξαπολύσει επίθεση και στα «μικρά, μεγάλα, και πολύ μεγάλα συμφέροντα» που κρύβονται, όπως αποκαλύπτει, πίσω από τη διανομή δωρεάν συγγραμμάτων στους φοιτητές. Σε άλλη δημόσια τοποθέτησή του για το θέμα παρατηρεί: «Το 2014-2015 μοιράστηκαν πάνω από 2.120.000 τόμοι σε 230.000 φοιτητές με ετήσιο κόστος που ανέρχεται σε, περίπου, πενήντα τέσσερα εκατομμύρια ευρώ, δηλαδή στο 84% των συνολικών δαπανών για την απόκτηση επιστημονικού υλικού από τα ΑΕΙ. Δεν είναι εξωφρενικό; Δεν υπάρχουν συμφέροντα εδώ;»
Την ίδια ακριβώς περίοδο (Ιανουάριος 2016), ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών που συμμετέχει στον Εθνικό Διάλογο για την Παιδεία παρουσίασε μια«πρόταση» για τη μεταρρύθμιση του πλαισίου διάθεσης Ακαδημαϊκών Συγγραμμάτων.
Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών στην πρότασή του, αφού τονίζει ότι απαιτείται ένας «εξορθολογισμός της ετήσιας δαπάνης από την Πολιτεία» επικεντρώνει, ανάμεσα σε άλλα, στα παρακάτω:
- « Κύριο χαρακτηριστικό του συστήματος διανομής συγγραμμάτων είναι η χαμηλή αξιοποίησή τους από τους φοιτητές, τόσο κατά τη διάρκεια των σπουδών τους όσο και μετά την ολοκλήρωσή τους (μικρό όφελος σε σχέση με το κόστος)
- Η διατήρηση του συστήματος διανομής συγγραμμάτων στην παρούσα μορφή του δρα ως ανασταλτικός παράγοντας ανάπτυξης, αφού απορροφά υπερβολικά μεγάλο ποσοστό από τους διαθέσιμους πόρους, οδηγώντας τελικά σε αδράνεια βασικούς διαύλους πρόσβασης στην επιστημονική γνώση» και καταλήγει, βεβαίως, στην «εισαγωγή του ηλεκτρονικού συγγράμματος ως εναλλακτική μορφή σε σχέση με το έντυπο σύγγραμμα».
Η ανύπαρκτη φοιτητική μέριμνα
Στη χώρα μας η θεσμοθετημένη μέριμνα για την υποστήριξη των φοιτητών,εξαντλείται ουσιαστικά στη δωρεάν διανομή συγγραμμάτων, στο μειωμένο εισιτήριο στις μετακινήσεις από και προς την έδρα του τμήματος και στην επιχορήγηση δωρεάν υπηρεσιών σίτισης και στέγασης σε συγκεκριμένες ομάδες φοιτητών με χαμηλό οικογενειακό ή ατομικό εισόδημα, και εφόσον φοιτούν μακριά από την έδρα της οικογένειάς τους. Ιδιαίτερα όσον αφορά τη φοιτητική στέγη αυτή καλύπτει περίπου το 10% των αναγκών.
Η διανομή έντυπων διδακτικών συγγραμμάτων/βιβλίων χωρίς άμεσο κόστος για τους φοιτητές για κάθε ακαδημαϊκό μάθημα που διδάσκονται κατά τη φοίτησή τους στα ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα / ΑΕΙ (Πανεπιστήμια και ΤΕΙ) αποτελεί διαχρονικό γνώρισμα της φυσιογνωμίας της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Το ετήσιο κόστος ανέρχεται σε, περίπου, πενήντα τέσσερα (54) εκατομμύρια ευρώ και αντιστοιχεί στο 1% περίπου του κρατικού προϋπολογισμού για την Παιδεία.
Στο σημείο αυτό να κάνουμε μια παρατήρηση: Έχουν παρατηρηθεί προβλήματα με την ποιότητα κάποιων συγγραμμάτων; Γίνονται και κάποιες «κομπίνες» από κάποιους εκδότες; Προφανώς ναι.
Αλλά το κράτος και τα Πανεπιστήμια οφείλουν να έχουν και να λειτουργούν τους ελεγκτικούς τους μηχανισμούς. Και όχι με όχημα το χτύπημα κάποιων συμφερόντων τάχα να ανοίγουμε το δρόμο αφενός σε νέα συμφέροντα, αφετέρου να ισοπεδώνουμε ότι έχει απομείνει από τη φοιτητική μέριμνα.
Η «ιστορία» της αποψίλωσης των συγγραμμάτων
Τα πανεπιστημιακά συγγράμματα δεν μπαίνουν για πρώτη φορά στο στόχαστρο των παρεμβάσεων του Υπουργείου Παιδείας. Με ποικίλους επικοινωνιακούς αντιπερισπασμούς κάθε φορά., χρόνια τώρα, μεθοδεύονταν απ’ τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ η κατάργηση της δωρεάν διανομής τους.
Η ίδια η «ιδέα» της πρόσβασης στα πανεπιστημιακά συγγράμματα μέσω Διαδικτύου δεν είναι κάτι καινούργιο, καθώς το ίδιο είχε διατυπώσει και η πρώην υπουργός Παιδείας Άννα Διαμαντοπούλου.
Αλλά ας τα πάρουμε τα πράγματα με μια σειρά για να δούμε τα βήματα, τις μεθοδεύσεις και τους στόχους.
Πρόκειται για μια πρόθεση που είχε ήδη εκδηλωθεί από το 2007, επί κυβερνήσεωςNέας Δημοκρατίας, με το Eπιχειρησιακό Πρόγραμμα Eπαγγελματικής Aρχικής Eκπαίδευσης και Kατάρτισης (EΠEAEK) -Προγραμματική Περίοδος 2007-2013, με βάση το οποίο το Παιδαγωγικό Iνστιτούτο το 2009 είχε συντάξει την Πρόταση για το Σχεδιασμό και την Εισαγωγή του «Hλεκτρονικού Βιβλίου» στην Εκπαίδευση.
Στη συνέχεια, στις 28 Ιανουαρίου 2011, υπογράφτηκε από το Υπουργείο Παιδείας Εγκύκλιος με την οποία περιορίστηκε στο ελάχιστο η δωρεάν διανομή συγγραμμάτων (1 βιβλίο ανά μάθημα) στους φοιτητές και σπουδαστές των ανώτατων σχολών της χώρας.
Στις 8 Mαρτίου 2011, σε ομιλία της για τα ακαδημαϊκά συγγράμματα και την ηλεκτρονική υπηρεσία «Eύδοξος» η Yπουργός Παιδείας, Άννα Διαμαντοπούλου, ξεκαθαρίζει, ανάμεσα σε άλλα ότι «στόχος είναι τα συγγράμματα και οι σημειώσεις να δίνονται ηλεκτρονικά» (Υπουργείο Παιδείας – Σημεία από την ομιλία της Υπουργού Παιδείας, Άννας Διαμαντοπούλου 08/03/2011)
Λίγες μέρες νωρίτερα, στις 3 Mαρτίου 2011 ο Eιδικός Γραμματέας Aνώτατης Eκπαίδευσης Bασίλης Παπάζογλου, μιλώντας στους δημοσιογράφους επισημαίνει ότι «το υπουργείο Παιδείας φιλοδοξεί σύντομα να λανσάρει ως καινοτομία της μεταρρύθμισης στην Tριτοβάθμια Eκπαίδευση την έννοια του ηλεκτρονικού συγγράμματος».
Σε ερώτηση «σε ποιο στάδιο έχει εφαρμοστεί σήμερα το πρόγραμμα και πότε προβλέπεται να αντικαταστήσει πλήρως τα έντυπα συγγράμματα;» ο Eιδικός Γραμματέας απαντούσε τότε ότι «στόχος της υπηρεσίας “Eύδοξος” είναι να εισάγει σταδιακά το ηλεκτρονικό σύγγραμμα ως εναλλακτική επιλογή στο έντυπο. H εξοικείωση των νέων, το γνωστικό αντικείμενο και οι τεχνολογικές εξελίξεις θα καθορίσουν και το βαθμό επικράτησης των ηλεκτρονικών βιβλίων. Όπως και να έχει το Yπουργείο Παιδείας θα προσφέρει εντός των επόμενων δύο χρόνων πάνω από 2.000 ελληνικά ακαδημαϊκά συγγράμματα, προσβάσιμα από όλους στο διαδίκτυο».
Ενάμιση χρόνο αργότερα, στις 10 Οκτωβρίου 2012, κατά τη διάρκεια κινητοποίησης του Σπουδαστικού Συλλόγου της ΣΤΕΦ του ΤΕΙ Αθήνας στο υπουργείο Παιδείας για τα συγγράμματα, στέλεχος του υπουργείου παρουσίασε τα εξής… σενάρια:
• Αντικατάσταση του βιβλίου με το ηλεκτρονικό σύγγραμμα.
• Διανομή σημειώσεων αντί για βιβλία.
• Οι φοιτητές να επιστρέφουν τα βιβλία των παλιότερων ετών για να ξαναμοιραστούν στους νεότερους.
•Επιβολή… εισοδηματικών κριτηρίων για τη δωρεάν διανομή συγγραμμάτων.
Την περίοδο εκείνη, οι τότε ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας, (ΠΑΣΟΚ, Ν.Δ.) πρόβαλαν ως σύνθημα την ανάγκη του «πολλαπλού συγγράμματος».
Η πρόφαση ήταν πως ο φοιτητής πρέπει να έχει πολλές πηγές, από πολλά βιβλία, να επιλέγει ο ίδιος στις βιβλιοθήκες και άλλα. Ολα αυτά ακούγονται λογικά, εφόσον η βασική βιβλιογραφία διανέμεται δωρεάν. Το δίλημμα «πολλαπλό» σύγγραμμα ή δωρεάν διανομή συγγραμμάτων είναι πλαστό. Δεν χωράει αμφιβολία ότι οι σπουδαστές χρειάζονται όχι μόνο όλα τα απαραίτητα βιβλία, αλλά και τα απαραίτητα ηλεκτρονικά συγγράμματα, τις καλά «εξοπλισμένες» βιβλιοθήκες, για τις σπουδές τους.
Aν προβλέπονταν δωρεάν παροχή των συγγραμμάτων που κάλυπταν το γνωστικά αντικείμενα σε κάθε τμήμα και σχολή (χωρίς τσιγκουνιές από τη μια και χωρίς σκοπιμότητες και υπερβολές από την άλλη για τις οποίες έχει μεριμνήσει ο Σ.Ε.Ε.ΒΙ καταθέτοντας προτάσεις οι οποίες έγιναν αποδεκτές από το Υπ. Παιδείας και αναμένεται το ΦΕΚ), εάν υπήρχαν Πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες ενημερωμένες στις οποίες κάθε φοιτητής θα μπορούσε να βρει και να δανειστεί τα βιβλία που απαιτούνταν για το διάβασμα ή την εργασία του, τότε θα μπορούσε κανείς, συμπληρωματικά, να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητες που δίνει το ηλεκτρονικό σύγγραμμα.
Επί της ουσίας. Η αντικατάσταση του βιβλίου με το ηλεκτρονικό σύγγραμμα είναι το λιγότερο αντιπαιδαγωγική. Το ηλεκτρονικό σύγγραμμα μπορεί να είναι μόνο ενισχυτικό. Οι σημειώσεις ενός μαθήματος (που ούτως η άλλως δίνονται δωρεάν από τους διδάσκοντες ) δεν μπορεί να αντικαταστήσουν επιστημονικά.
Παράλληλα, γίνεται συζήτηση για το μεγάλο κόστος της δωρεάν διανομής συγγραμμάτων. Είναι προφανές ότι εάν προχωρήσουν στην κατάργηση των έντυπων συγγραμμάτων, τότε όλο το βάρος θα μετακυλήσει στις τσέπες των φοιτητών και των γονιών τους.
Για μια ακόμη φορά, μια νέα επιχείρηση βρίσκεται σε εξέλιξη, με την πιο μεγάλη μαεστρία, πατώντας στη βαβυλωνιακή σύγχυση των λέξεων και των εννοιών.
Αν τραβήξουμε το παραβάν, θα ανακαλύψουμε ότι πίσω από την επίκληση στον εξορθολογισμό, στα συμφέροντα που κρύβονται, στην αποτελεσματική διαχείριση, στην εξυγίανση, στον εκσυγχρονισμό, στο πολλαπλό σύγγραμμα και στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες, δεν βρίσκεται τίποτε περισσότερο από μια σημαία που στη ούγια της είναι τυπωμένος ο ΟΑΣΑ και οι οδηγίες του για περικοπές!
Στο σημείο αυτό να κάνουμε μια παρατήρηση: Έχουν παρατηρηθεί προβλήματα με την ποιότητα κάποιων συγγραμμάτων; Γίνονται και κάποιες «κομπίνες» από κάποιους εκδότες; Προφανώς ναι. Αλλά το κράτος και τα Πανεπιστήμια οφείλουν να έχουν και να λειτουργούν τους ελεγκτικούς τους μηχανισμούς. Και όχι με όχημα τάχα το χτύπημα κάποιων συμφερόντων να ανοίγουμε το δρόμο αφενός σε νέα συμφέροντα, αφετέρου να ισοπεδώνουμε ότι έχει απομείνει από τη φοιτητική μέριμνα.
efsyn.gr
