διαφορώντας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ο Ντόναλντ Τραμπ αποφάσισε την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το κλίμα, την ώρα που βρίσκεται σε εξέλιξη η μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Λίγο καιρό νωρίτερα, στις 10 Μαρτίου, ο Stephen O’Brien, από τη γενική γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών για ανθρωπιστικές υποθέσεις, πληροφόρησε το Συμβούλιο Ασφαλείας ότι 20 εκατομμύρια άνθρωποι σε τρεις αφρικανικές χώρες – Νιγηρία, Σομαλία και Νότιο Σουδάν – καθώς και στην Υεμένη κινδυνεύουν να πεθάνουν αν δεν τους παρασχεθεί άμεσα τροφή και ιατρική βοήθεια. «Είμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο στην ιστορία», δήλωσε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε πως «Χωρίς συντονισμένη διεθνή δράση οι άνθρωποι απλώς θα πεθάνουν λιμό ή θα υποφέρουν και θα πεθάνουν από ασθένειες».
Μεγάλους λιμούς έχει αντιμετωπίσει, βέβαια, η ανθρωπότητα αλλά ποτέ στην ιστορία σε τέτοια κλίμακα και σε τέσσερα μέρη ταυτόχρονα. Σύμφωνα με τον O’Brien, 7,3 εκατομμύρια άνθρωποι διατρέχουν κίνδυνο στην Υεμένη, 5,1 εκατομμύρια στην περιοχή της λίμνης Τσαντ της βορειοανατολικής Νιγηρίας, 5 εκατομμύρια στο Νότιο Σουδάν και 2,9 εκατομμύρια στη Σομαλία. Σε καθεμία από αυτές τις χώρες, κάποιοι θανατηφόροι συνδυασμοί πολέμου, επίμονης ξηρασίας και πολιτικής αστάθειας προκαλούν δραστικές περικοπές στα βασικά είδη διατροφής και νερού. Από τα 20 εκατομμύρια άτομα που κινδυνεύουν από θάνατο, περίπου 1,4 εκατομμύρια είναι μικρά παιδιά.
Παρά την σοβαρότητα της κρίσης, οι υπεύθυνοι των Ηνωμένων Εθνών παραμένουν σίγουροι ότι πολλοί από αυτούς που διατρέχουν κίνδυνο μπορούν να σωθούν αν υπάρξει επαρκής τροφή και ιατρική βοήθεια εγκαίρως και τα αντιμαχόμενα μέρη επιτρέψουν στα μέλη της ανθρωπιστικής βοήθειας να προσεγγίσουν εκείνους που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη.
Συνολικά, το κόστος μιας τέτοιας παρέμβασης δεν είναι σπουδαίο: εκτιμάται ότι 4,4 δισεκατομμύρια δολάρια αρκούν για να υλοποιήσουν το εν λόγω σχέδιο δράσης και θα καταφέρουν να σώσουν τους περισσότερους.
Για να έχουν αρκετό χρόνο ώστε να παραδώσουν τις επαρκείς προμήθειες, οι οι υπεύθυνοι των Ηνωμένων Εθνών ανέφεραν ότι τα χρήματα θα πρέπει να βρεθούν μέχρι τα τέλη Μαρτίου. Τώρα είναι Απρίλιος και οι διεθνείς «δωρητές» έχουν δώσει μόνο το ασήμαντο ποσό των 423 εκατομμυρίων δολαρίων – λιγότερο από το ένα δέκατο αυτού που χρειάζεται. Ενώ την ίδια στιγμή, για παράδειγμα, ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ ζήτησε την έγκριση του Κογκρέσου για αύξηση των αμερικανικών στρατιωτικών δαπανών κατά 54 δισεκατομμύρια δολάρια και εξαπέλυσε πυραύλους Tomahawk αξίας 89 εκατομμυρίων δολαρίων έναντι της αεροπορικής βάσης της Συρίας. Ταυτόχρονα, έχει προσφέρει πολύ λίγα για να μετριάσει την επερχόμενη καταστροφή σε τρεις χώρες στις οποίες έχει αναλάβει στρατιωτικές ενέργειες τα τελευταία χρόνια.
Επιπλέον, όπως και οι αξιωματούχοι του ΟΗΕ υποστήριξαν η αμερικανική κυβέρνηση ανακοίνωσε τη μείωση των εισφορών της στα Ηνωμένα Έθνη κατά 40% ενώ ταυτόχρονα προετοιμάζεται να στείλει επιπλέον όπλα στη Σαουδική Αραβία, τη χώρα που είναι περισσότερο υπεύθυνη για τις καταστροφικές αεροπορικές επιθέσεις στην υποδομή τροφίμων και νερού της Υεμένης. Αυτό ξεπερνά την αδιαφορία. Πρόκειται για συνέργεια στη μαζική εξόντωση, επισημαίνουν.
Όπως και πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, ο Πρόεδρος Τραμπ τρομοκρατήθηκε από εικόνες μικρών παιδιών σε κατάσταση ασφυξίας από το χημικό αέριο που χρησιμοποιήθηκε από τις συριακές κυβερνητικές δυνάμεις στις 4 Απριλίου. «Αυτή η επίθεση στα παιδιά χθες είχε μεγάλο αντίκτυπο σε μένα – μεγάλη επίδραση», δήλωσε ο Τραμπ στους δημοσιογράφους. «Αυτό είναι ένα φρικτό, φρικτό πράγμα». Σε απάντηση αυτών των εικόνων, ο Αμερικανός πρόεδρος διέταξε την επόμενη μέρα επίθεση πυραύλων σε μια αεροπορική βάση της Συρίας. Όμως, ο Trump δεν φαίνεται να έχει δει – ή αγνοεί – τις εικόνες μικρών παιδιών που πεθαίνουν από την εξάπλωση των λιμών στην Αφρική και την Υεμένη. Αυτά τα παιδιά προφανώς δεν αξίζουν τη συμπάθεια του Λευκού Οίκου.
Πείνα, ξηρασία και αλλαγή του κλίματος
Το ερώτημα στο οποίο νομίζω ότι όλοι θα πρέπει να ρωτήσουμε είναι το εξής: Έτσι θα είναι και ο κόσμος όταν θα πληγεί από την κλιματική αλλαγή; Θα πεθαίνουν εκατομμύρια άνθρωποι από λιμούς, ασθένειες, θερμική προσβολή ενώ οι υπόλοιποι που ζουν σε λιγότερο εκτεθειμένες περιοχές, ουσιαστικά δεν θα κάνουν τίποτα για να αποτρέψουν την εξαφάνισή τους;
Πρώτον, ας εξετάσουμε αν οι λιμοί του 2017 είναι ένας ακόμη έγκυρος δείκτης του πώς μπορεί να μοιάζει ένας πλανήτης που άλλαξε από το κλίμα. Οι λιμοί που συνοδεύονται από εκτεταμένη πείνα έχουν συμβεί σε όλη την ανθρώπινη ιστορία. Επιπλέον, οι βίαιες ένοπλες συγκρούσεις που διεξάγονται τώρα στη Νιγηρία, τη Σομαλία, το Νότιο Σουδάν και την Υεμένη είναι τουλάχιστον εν μέρει υπεύθυνες για την εξάπλωση των λιμών. Και στις τέσσερις χώρες υπάρχουν δυνάμεις – η Boko Haram στη Νιγηρία, η al-Shabaab στη Σομαλία, οι διάφορες πολιτοφυλακές και η κυβέρνηση στο Νότιο Σουδάν και οι δυνάμεις που υποστηρίζονται από τη Σαουδική Αραβία στην Υεμένη – που παρεμβαίνουν στην παροχή βοήθειας. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διαδεδομένη λειψυδρία και η παρατεταμένη ξηρασία (αναμενόμενες συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη) συμβάλλουν σημαντικά στις καταστροφικές συνθήκες στις περισσότερες από αυτές.
Οι επιστήμονες συμφωνούν γενικά ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη μειώνει δραματικά τις βροχοπτώσεις και προκαλεί όλο και συχνότερες ξηρασίες σε μεγάλο μέρος της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Αυτό, με τη σειρά του, θα αυξήσει τις συγκρούσεις κάθε είδους και θα θέσει σε κίνδυνο τη βασική επιβίωση. Στην πρόσφατη αξιολόγηση των παγκόσμιων τάσεων το 2014, οι επιστήμονες της διάσημης Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «η γεωργία στην Αφρική θα αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την προσαρμογή στις κλιματικές αλλαγές που αναμένεται να συμβεί στα μέσα του αιώνα, Οι υψηλές θερμοκρασίες καθίστανται όλο και πιο σημαντικές». Ακόμη και το 2014, όπως πρότεινε η έκθεση, η κλιματική αλλαγή συνέβαλε ήδη στη λειψυδρία και τις συνεχιζόμενες συνθήκες ξηρασίας σε μεγάλες περιοχές της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Οι επιστημονικές μελέτες είχαν, για παράδειγμα, αποκαλύψει μια «γενική επέκταση της ερήμου και συρρίκνωσης της βλάστησης» σε αυτήν την ήπειρο. Με την πτώση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων και των υδάτινων αποθεμάτων, οι αποδόσεις των καλλιεργειών ήταν ήδη σε παρακμή σε πολλές περιοχές, ενώ τα ποσοστά υποσιτισμού αυξάνονταν – ακριβώς οι συνθήκες που παρατηρήθηκαν σε πιο ακραίες μορφές στις περιοχές που επλήγησαν από την πείνα σήμερα.
Οι επιστήμονες γίνονται ακόμη πιο σίγουροι ότι οι ακραίες καταιγίδες και οι ακραίες ξηρασίες (ειδικά όταν συμβαίνουν ταυτόχρονα ή σε διάφορα μέρη του κόσμου) εξηγούνται από την κλιματική αλλαγή. Εάν, για παράδειγμα, ένας τύπος καταιγίδας που μπορεί κανονικά να συμβεί μόνο μια φορά κάθε εκατό χρόνια συμβαίνει δύο φορές σε μια δεκαετία και τέσσερις φορές το επόμενο, μπορείτε να είστε αρκετά σίγουροι ότι είστε σε μια νέα εποχή του κλίματος.
Αναμφισβήτητα θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος για τους επιστήμονες να προσδιορίσουν σε ποιο βαθμό οι σημερινοί λιμοί στην Αφρική και την Υεμένη είναι κυρίως προκαλούμενοι από την αλλαγή του κλίματος και σε ποιο βαθμό είναι το προϊόν πολιτικού και στρατιωτικού χάος και αταξίας. Αλλά αυτό δεν μας προσφέρει ήδη μια αίσθηση του σε τι ακριβώς κόσμο οδηγούμαστε;
Η ιστορία και οι έρευνες κοινωνικών επιστημών υποδεικνύουν ότι, καθώς οι περιβαλλοντικές συνθήκες επιδεινώνονται, οι άνθρωποι φυσικά θα «ανταγωνίζονται» στην πρόσβαση σε ζωτικά υλικά ενώ οι κυρίαρχοι του συστήματος θα εκμεταλλευτούν τέτοιες συγκρούσεις για το δικό τους όφελος. «Τα στοιχεία υποδηλώνουν μια σαφή σχέση μεταξύ επισιτιστικής ανασφάλειας και σύγκρουσης», επισημαίνει ο Ερθαριν Κους, επικεφαλής του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών.
Και είναι σίγουρα αλήθεια ότι όλοι σ ‘αυτόν τον πλανήτη θα αισθανθούν τα αποτελέσματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη με κάποιο τρόπο. Όμως, όπως και με τόσα άλλα, όσοι βρίσκονται στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας – οι φτωχοί, οι περιθωριοποιημένοι και εκείνοι σε χώρες που βρίσκονται ήδη ή κοντά στην άκρη – θα υποφέρουν πολύ περισσότερο (και πολύ νωρίτερα) από όσους βρίσκονται στην κορυφή και στις πιο αναπτυγμένες, πλουσιότερες χώρες.
Αρχικά, η γεωφυσική δυναμική της κλιματικής αλλαγής υπαγορεύει ότι, όταν πρόκειται για αυξημένες θερμοκρασίες και μειωμένη βροχόπτωση, οι πιο σοβαρές επιπτώσεις είναι πιθανό να γίνουν αισθητές πρώτες και χειρότερες στις τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, της Νότιας Ασίας, και τη Λατινική Αμερική. Έρευνα που διεξήχθη από επιστήμονες στη Νέα Ζηλανδία, την Ελβετία και τη Μεγάλη Βρετανία διαπίστωσε ότι η αύξηση του αριθμού των πολύ ζεστών ημερών είναι ήδη πιο έντονη στα τροπικά γεωγραφικά πλάτη και επηρεάζει δυσανάλογα τους φτωχούς αγρότες.
Ζώντας σε οριακά επίπεδα διαβίωσης, αυτοί οι αγρότες και οι κοινότητές τους θα είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στην ξηρασία και στην ερήμωση. Έτσι θα αναγκαστούν να επιλέγουν ολοένα και συχνότερα μεταξύ πείνας ή προσφυγιάς. Με άλλα λόγια, αν νομίζετε ότι η παγκόσμια προσφυγική κρίση είναι δραματική σήμερα, περιμένετε μερικές δεκαετίες.
Εάν θέλετε μια ιστορική αναλογία, σκεφτείτε τη μεγάλη μετανάστευση των “Okies” από το εσωτερικό των ΗΠΑ προς τις ακτές της Καλιφόρνιας στη δεκαετία του ’30. Στη σημερινή εποχή της αλλαγής του κλίματος, οι μόνες διαθέσιμες κατοικίες αυτών των μεταναστών είναι πιθανό να βρεθούν σε τεράστιες και επεκτεινόμενες ακρογιαλιές (ή “ανεπίσημοι οικισμοί”, όπως αποκαλούνται ευφημιστικά), οι οποίοι συχνά βρίσκονται σε πλημμυρικές εκτάσεις και σε παράκτιες περιοχές χαμηλού υψόμετρου. Καθώς όμως προχωρεί η υπερθέρμανση του πλανήτη, τα θύματα της λειψυδρίας και της απερήμωσης θα υποστούν νέα προβλήματα. Αυτά τα κύματα καταιγίδων θα καταστρέψουν τα πιο εκτεθειμένα τμήματα των παράκτιων μεγα-πόλεων στα οποία θα συγκεντρωθούν. Με άλλα λόγια, για τους ξεριζωμένους και απελπισμένους, δεν θα υπάρξει διαφυγόντα κλιματική αλλαγή. Όπως ανέφερε η τελευταία έκθεση της IPCC, «Οι φτωχοί άνθρωποι που ζουν σε αστικούς ανεπίσημους οικισμούς, από τους οποίους υπάρχουν ήδη περίπου ένα δισεκατομμύριο σε όλο τον κόσμο, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις καιρικές και κλιματικές επιπτώσεις».
Η επιστημονική βιβλιογραφία για την αλλαγή του κλίματος δείχνει ότι η ζωή των φτωχών, των περιθωριοποιημένων και των καταπιεσμένων θα είναι η πρώτη που θα ανατραπεί από τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη. «Οι κοινωνικά και οικονομικά μειονεκτούσες και οι περιθωριοποιημένες επηρεάζονται δυσανάλογα από τις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος και των ακραίων γεγονότων», ανέφερε η IPCC το 2014. «Η ευπάθεια είναι συχνά υψηλή μεταξύ των αυτόχθονων λαών, των γυναικών, των παιδιών, των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρίες Πολλαπλές στερήσεις που τους εμποδίζουν να διαχειρίζονται τους καθημερινούς κινδύνους και τους κραδασμούς». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτοί είναι και οι λιγότερο υπεύθυνοι για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούν την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Στο πλαίσιο αυτό, ας εξετάσουμε τις ηθικές συνέπειες της αδράνειας στην κλιματική αλλαγή. Μάλιστα, η κλιματική αλλαγή συμβαίνει πολύ γρήγορα ώστε να μπορέσουν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες να προσαρμοστούν με επιτυχία. Αν δεν αναληφθούν τεράστιες προσπάθειες τώρα για να σταματήσουν οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, όσοι ζουν σε λιγότερο εύπορες κοινωνίες μπορούν να περιμένουν να υποφέρουν από ακραίες πλημμύρες, ξηρασία, πείνα, ασθένειες και θάνατο.
Η συντριπτική πλειοψηφία των επιστημόνων παγκοσμίως συμφωνεί ότι οποιαδήποτε αύξηση των μέσων παγκόσμιων θερμοκρασιών που υπερβαίνει τους 2 βαθμούς Κελσίου (3.6 βαθμούς Φαρενάιτ) πάνω από την προ-βιομηχανική εποχή – ορισμένοι επιλέγουν αύξηση όχι μεγαλύτερη από 1,5 βαθμούς Κελσίου – θα αλλάξουν το παγκόσμιο κλίμα, προκαλώντας συγκλονιστικό χάος και δυστυχία. Μέχρι στιγμής, ο κόσμος έχει θερμανθεί τουλάχιστον έναν από αυτούς τους δύο βαθμούς, και αν δεν σταματήσουμε να καίμε τα ορυκτά καύσιμα, το επίπεδο 1,5 βαθμού πιθανότατα θα επιτευχθεί στο όχι πολύ μακρινό μέλλον.
Με άλλα λόγια, σκεφτείτε τις εξελίξεις σε αυτά τα τρία αφρικανικά εδάφη και την Υεμένη ως προεπισκοπήσεις για το τι θα συμβεί στον πλανήτη: ένας κόσμος στον οποίο εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν να εξοντωθούν.
Μιλάμε για γενοκτονία από την υπερθέρμανση του πλανήτη και την αλλαγή του κλίματος, στην οποία θα είμαστε όλοι συνένοχοι.
Μόνο δραστικές και συντονισμένες ενέργειες σε πολλαπλά μέτωπα μπορούν να αποτρέψουν αυτόν τον εφιάλτη.
*Με πληροφορίες από τη Le Monde diplomatique
