• Το τι απαιτείται να γίνει και το τι δεν έγινε μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί από πραγματογνώμονες στις πλημμύρες του 2013 και του 2019
Ο ρυθμός με τον οποίο η δημόσια διοίκηση, τόσο σε κυβερνητικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, μέσω ενός πολυδαίδαλου συστήματος επικάλυψης αρμοδιοτήτων, ως και μετάθεσης αυτών διαχρονικά με διατάγματα από την μια υπηρεσία στην άλλη, λαμβάνει μέτρα για να μετριαστούν οι συνέπειες νεροποντών, όπως αυτές που πλήττουν κατ’ επανάληψη την Δυτική πλευρά του νησιού (Ιαλυσό, Κρεμαστή, Παστίδα και Μαριτσά) δεν είναι ικανοποιητικός.
Σίγουρο είναι ότι το σύστημα της πολιτικής προστασίας και σε τοπικό επίπεδο έχει εκσυχρονιστεί, ενώ είναι σίγουρο ότι και τα αντανακλαστικά των αρμοδίων είναι ομοίως σε μεγαλύτερη εγρήγορση, ενώ γεγονός είναι ότι και οι πολίτες έχουν αρχίσει να λαμβάνουν μεγαλύτερα μέτρα αυτοπροστασίας.
Αυτός είναι και ο κύριος λόγος για τον οποίο εφέτος στη πλημμύρα του Σαββατοκύριακου δεν θρηνήσαμε ανθρώπινα θύματα, όπως στις όμοιες του Νοεμβρίου του 2013 και του 2019.
Από εκεί και πέρα όμως οι παρεμβάσεις που έγιναν με καταγεγραμμένες τις αιτίες από πραγματογνώμονες στο παρελθόν αποδεικνύεται ότι δεν αρκούν.
Πιο συγκεκριμένα στην μεγάλη νεροποντή που έπληξε κυρίως τη δυτική πλευρά του νησιού το Νοέμβριο του 2013, πέραν των εκατοντάδων κατοίκων, που είδαν τις περιουσίες τους να χάνονται μέσα σε λίγες ώρες, νεκροί ήταν ο Κωνσταντίνος Αργυρόπουλος του Γεωργίου, ηλικίας 50 ετών, η Αναστασία Κατσαρού του Ιωάννη, 36 ετών, η Καλλιόπη Παναγιώτου του Φειδία, 54 ετών και ο Ιωάννης Μπαϊράμης του Μικέ, 63 ετών, που παρασύρθηκαν από την ορμή του ποταμού στις γέφυρες Παστίδας και Κρεμαστής το απόγευμα της 22ας Νοεμβρίου 2013.
Οι ζημιές σε δημοτικές υποδομές και στο οδικό δίκτυο αποτιμήθηκαν τότε σε 3.750.000 ευρώ, οι ζημιές σε οικοσυσκευές σε 577.433,67 ευρώ, σε καταστήματα και επιχειρήσεις 673.217,70 ευρώ.
Εγιναν τότε περισσότερες από 350 κλήσεις στην πυροσβεστική για άντληση υδάτων και απεγκλωβισμούς, καθώς και εκτεταμένες διακοπές ρεύματος, που οφείλονταν σε πτώσεις κεραυνών, ακόμα και σε κατοικημένες περιοχές.
Συνολικά δε, υπέστη σημαντικές ζημίες η περιουσία περισσοτέρων από 400 οικογενειών και 300 επιχειρηματιών.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν τα όσα ανέφερε πραγματογνώμονας για τα ρέματα στο βόρειο τρίγωνο της Ρόδου.
Τονίζει συγκεκριμένα ότι τα ρέματα δεν προστατεύονται αποτελεσματικά και επί δεκαετίες αντιμετωπίζονται αποσπασματικά, με απόρροια την εξυπηρέτηση της ιδιωτικής δόμησης έναντι του δημοσίου συμφέροντος και της ασφάλειας των πολιτών.
Μνημείο καταστρατήγησης των διατάξεων του κτιριακού κανονισμού που αφορούν τα ρέματα, αποτελεί, όπως αναφέρει, το σχέδιο πόλης Ιαλυσού.
Ο πραγματογνώμονας αναφέρει ότι κατά την φάση της αποτύπωσης της υφιστάμενης προς ένταξη περιοχής, αγνοήθηκε η ύπαρξη ρεμάτων με αποτέλεσμα κατά τη σύνταξη και έγκριση της μελέτης να δημιουργηθούν οικοδομικά τετράγωνα και δρόμοι εκεί όπου υπήρχαν ρέματα.
Στο ισχύον δηλαδή σχέδιο πόλεως Ιαλυσού κοίτες υφισταμένων -ενεργών και μη- ρεμάτων να νοούνται “νομίμως” οικοδομικά τετράγωνα και δρόμοι.
Σχετικά έχει κρίνει εξάλλου σε αγωγή αστικής ευθύνης γυναίκας, το σπίτι της οποίας καταστράφηκε και το Διοικητικό Πρωτοδικείο Ρόδου.
Εχει κριθεί πως οι κύριες αιτίες των καταστροφών ήταν οι παρακάτω:
Το έργο επικάλυψης του Τριαντενού χειμάρρου, από το παλαιό Νεκροταφείο έως τη θάλασσα, άρχισε και ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του ’80, μετά την ένταξη της κοίτης αυτού στο σχέδιο πόλεως Ιαλυσού.
Η ανεπάρκεια της εκ σκυροδέματος διατομής και η κακή γενική χάραξη του έργου (π.χ. απότομες στενώσεις της διατομής, καμπύλη ενενήντα μοιρών, προβλήματα στην έξοδο του αγωγού) δημιουργεί έντονες ανασχέσεις στη ροή και υπερπηδήσεις της εισόδου.
Τα πλεονάζοντα νερά του χειμάρρου κατά την πλημμύρα, κατακλύζουν το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης.
Ο φυσικός χείμαρρος Επισκόπου σε ολόκληρή του την έκταση ήταν «μπαζωμένος», γεμάτος κάθε λογής σκουπίδια, απόβλητα και επιχωματώσεις σε πολλά σημεία του, με αποτέλεσμα να μη μπορεί να υπάρξει ομαλή ροή των νερών και να πλημμυρίζει η γύρω περιοχή.
Τα φυσικά ρέματα Αγίου Γεωργίου και Άνοιξης ήταν στη μεγαλύτερη έκτασή τους ομοίως «μπαζωμένα».
Τα φρεάτια της ευρύτερης περιοχής και κατεξοχήν της κεντρικής οδού Ηρακλειδών ήταν «βουλωμένα», με αποτέλεσμα να μη μπορούν να απορροφήσουν το πλεονάζον νερό από τις βροχοπτώσεις.
Δεν είχαν κατασκευαστεί αντιπλημμυρικά έργα σε κανένα σημείο, παρά την ύπαρξη σχετικών μελετών από το παρελθόν.
Τα έτη 1997-2000 ανατέθηκε από το υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων η σύνταξη μελέτης για έργα διευθέτησης του χειμάρρου Επιτρόπου. Κανένα από τα έργα που προτάθηκαν δεν κατασκευάστηκε.
Αναφορικά με τον Τριαντενό ποταμό, είναι δεδομένο ότι εδώ και πλέον της 25ετίας έπρεπε να γίνουν αναγκαία έργα διευθέτησης, διότι η κατασκευή που κατέστησε υπόγειο το μεγαλύτερο τμήμα της «διαδρομής» του μέχρι τη θάλασσα ήταν πρόχειρη.
Με δύο χειμάρρους και δύο ρέματα να μη μπορούν να διοχετεύσουν σωστά το νερό στη θάλασσα, η Ιαλυσός κυριολεκτικά «πνίγηκε» από τα λιμνάζοντα νερά και δεν υπήρχε μέρος να διοχετευθούν π.χ. με αντλίες της Πυροσβεστικής.
Το δικαστήριο έκρινε με την απόφασή του ότι οι εναγόμενοι Ο.Τ.Α., οι οποίοι, γνώριζαν – δια των αρμοδίων οργάνων – τους κινδύνους που εγκυμονούσε η υπερχείλιση των χειμάρρων και η ανυπαρξία αντιπλημμυρικών έργων στην περιοχή, ιδίως σε σχέση με την απορροή των υδάτων, υπέπεσαν, κατ’ ενάσκηση των ανατιθέμενων σε αυτούς αρμοδιοτήτων, στις παράνομες πράξεις και παραλείψεις που τους αποδίδονται με την αγωγή.
Συγκεκριμένα, όπως κρίθηκε η μεν εναγόμενη περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, όφειλε και μπορούσε στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της να είχε προβεί στον σχεδιασμό, τη μελέτη, την κατασκευή και τη συντήρηση των κατάλληλων αντιπλημμυρικών έργων, ο δε εναγόμενος δήμος Ρόδου όφειλε να είχε προβεί δια των αρμοδίων υπηρεσιών του στη λήψη προληπτικών και κατασταλτικών μέτρων για την προστασία των ιδιοκτησιών των πολιτών κατά τη διάρκεια των πιο πάνω βροχοπτώσεων, όπως στην καθαριότητα όλων των κοινόχρηστων χώρων και των φρεατίων υδροσυλλογής του δικτύου όμβριων υδάτων των οδών της αρμοδιότητάς του, όπως εκείνοι εντός της πόλης του Ιαλυσού και ιδίως πλησίον της οικίας της ενάγουσας.
Περαιτέρω, διαπιστώθηκε ότι υφίσταται παράνομη παράλειψη των αρμόδιων οργάνων αμφότερων των εναγομένων, η οποία συνίσταται στη μη κατασκευή των αναγκαίων έργων διευθέτησης των χειμάρρων, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αύξηση της διατομής της κοίτης τους, ώστε να επιτευχθεί η διαπλάτυνση και εκβάθυνση αυτών, με σκοπό τη διοχέτευση των υδάτων προς τη θάλασσα και τη βελτίωση των υδρολογικών συνθηκών της περιοχής προς αποφυγή πλημμυρών.
Επιπροσθέτως, κρίθηκε πως στοιχειοθετείται παράνομη παράλειψη των αρμόδιων οργάνων αμφότερων των εναγομένων, η οποία συνίσταται ειδικότερα στην παράλειψη πραγματοποίησης των κατάλληλων έργων καθαρισμού των επίμαχων χειμάρρων πριν το επίδικο συμβάν, ενόψει και του ότι η περιοχή της Ιαλυσού θεωρείται από αντιπλημμυρική άποψη μια από τις ευρισκόμενες σε πλέον δυσμενή θέση της νήσου Ρόδου, ιδίως στις εκτάσεις πλησίον των χειμάρρων, όπως εν προκειμένω η ιδιοκτησία της ενάγουσας.
Εχει υπάρξει ακόμη και εκκρεμεί η παραπομπή σε δίκη ενώπιον του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Ρόδου μιας αιρετής και τεσσάρων υπηρεσιακών παραγόντων του δήμου Ρόδου για πλημμύρα από αμέλεια με κίνδυνο για άνθρωπο και για ανθρωποκτονία από αμέλεια δια παραλείψεως.
Η υπόθεση αφορά στις συνθήκες κάτω από τις οποίες απεβίωσε από πνιγμό, στο πλημμυρισμένο σπίτι της στην Ιαλυσό, την 25η Νοεμβρίου 2019, η 75χρονη ΑΜΕΑ Eιρήνη Παρασχάκη.
Η 75χρονη ήταν το μεγάλο θύμα του «Γηρυόνη». Η άτυχη γυναίκα βρήκε τραγικό θάνατο την ώρα της μεγάλης νεροποντής, καθώς βρισκόταν μέσα στο πλημμυρισμένο σπίτι της στην Iαλυσό.
Ο πραγματογνώμονας πολιτικός μηχανικός, δομοστατικός ηλεκτρολόγος μηχανικός Τ.Ε. της Ρόδου ανέφερε μεταξύ άλλων στην πολυσέλιδη τεχνική έκθεση πως οι εκτεταμένες διαταραχές στην κλιματική εικόνα της χώρας στα τελευταία χρόνια καθιστούν ανεπαρκές σε πολλές περιπτώσεις το υπάρχον δίκτυο απορροής. Η διαρκής επαναξιολόγηση του υφιστάμενου δικτύου καθίσταται πλέον αναγκαία, ενώ απαιτείται συνεχής επέκτασή του λόγω της συνεχώς αυξανόμενης πολεοδόμησης.
Η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση σε δομημένους χώρους σε συνδυασμό με την απουσία σοβαρών συνεπειών προς τους ιδιοκτήτες των ακινήτων προκαλεί αναπόφευκτα αύξηση της αυθαίρετης δόμησης. Προσθέτει πως σε πολλές περιπτώσεις, οι αυθαίρετες κατασκευές γίνονται εις βάρος του υδρογραφικού δικτύου με αποτέλεσμα την αλλαγή της συμπεριφοράς του.
Εξηγεί δε πως η επαναληψιμότητα του φαινομένου η οποία παρατηρείται κατά τη διάρκεια σφοδρών επεισοδίων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το συμβάν της 25ης Νοεμβρίου 2019 οφείλεται κατά μεγάλο ποσοστό στην μείωση της διαθέσιμης διατομής απορροής λόγω της γέφυράς της και όχι σε κάποιο τυχαίο παράγοντα.
Οι ενέργειες προς αποφυγή παρόμοιου συμβάντος στο μέλλον θα πρέπει να ξεκινήσουν με μια σημειακή παρέμβαση, η οποία θα έχει ως κύριο στόχο την αύξηση της διαθέσιμης διατομής απορροής και την διαχείριση των υδάτων σε περιπτώσεις έκτακτων καιρικών φαινομένων.
Προτείνει δε για την ελαχιστοποίηση των συνεπειών των πλημμυρικών φαινομένων να υπάρξει ένας λεπτομερής αστικός σχεδιασμός που θα εναρμονίζεται με την υπάρχουσα κλιματολογική κατάσταση και να εστιάζεται στην δημιουργία πράσινων ζωνών εντός υφιστάμενου αστικού ιστού.
Στόχος της παρέμβασης θα πρέπει να είναι η δημιουργία νέων σημείων τοπικής απορρόφησης των βρόχινων υδάτων τα οποία αποδεδειγμένα προσφέρουν αποσυμφόρηση του υφιστάμενου δικτύου απορροής.
Θα πρέπει να γίνει παράλληλα και επαναξιολόγηση του υφιστάμενου δικτύου μέσω μιας γενικευμένης υδραυλικής μελέτης η οποία θα πρέπει να στοχεύει στην αύξηση των σημείων συλλογής και της δυνατότητας απορροής του δικτύου.
Τέλος, μέσω της ελεγχόμενης πολεοδόμησης, θα πρέπει να διασφαλιστεί η ανεμπόδιστη διοχέτευση των ομβρίων υδάτων προς τη θάλασσα.