Η «Γαλάζια Πατρίδα» αποτελεί εδώ και 2 χρόνια το νέο δόγμα στην αμυντική πολιτική της Τουρκίας. Δύο λέξεις που έχουν παρατάξει και πάλι Ελλάδα και Τουρκία τη μία απέναντι στην άλλη με τις γνώμες ωστόσο στις δύο χώρες να ερίζουν για το ποια είναι εκείνη που επιτίθεται και ποια εκείνη που αμύνεται.
Ένας χάρτης της Γαλάζιας Πατρίδας, που χρησιμοποιήθηκε ως φόντο σε φωτογραφία του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, σε αποφοίτηση αξιωματικών του τουρκικού στρατού, στάθηκε η αφορμή να πάρει ξανά φωτιά η συζήτηση για τις διεκδικήσεις της Τουρκίας –κυρίως- στο Αιγαίο.
Η Ελλάδα είδε σε απεικόνιση για πρώτη φορά ένα μπλε χρώμα να «κατακλύζει» στο χάρτη το μισό Αιγαίο και τα νησιά του ανατολικού πελάγους μέχρι την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα και φυσικό ήταν να θορυβηθεί…
Τι είναι αυτός ο χάρτης; Τι διεκδικεί η Τουρκία με την αποκαλούμενη Γαλάζια Πατρίδα; Νησιά, κυριαρχικά δικαιώματα, αποκλειστική οικονομική ζώνη; Και κυρίως πώς βλέπει η άλλη πλευρά, που δημιούργησε το δόγμα, τη νέα πολεμική που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.
Η καθηγήτρια Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών στο πανεπιστήμιο Μαρμαρά της Κωνσταντινούπολης, Ζουχάλ Μερτ Ουζουνέρ, μιλώντας στην ανταποκρίτρια του OPEN TV, Μαρία Ζαχαράκη, στην Κωνσταντινούπολη, εξηγεί ότι οι θάλασσες αποτελούν πλέον το νέο έδαφος για την επέκταση της κυριαρχίας ενός κράτους, όχι μόνο για την Τουρκία, αλλά και για όλες τις παράκτιες χώρες του κόσμου λόγω του ενεργειακού πλούτου που κρύβει το υπέδαφός της και που ανακαλύφθηκε με τη βοήθεια της τεχνολογίας.
Έτσι και το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας είναι το δόγμα εκείνο που επιτρέπει στην Τουρκία να επεκταθεί στις θάλασσες που την περιβάλλουν. Όχι αποκτώντας περισσότερα μίλια θάλασσας, αλλά περισσότερα κυριαρχικά δικαιώματα επ’ αυτής, περισσότερη αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ).
Ο επίμαχος χάρτης πίσω από τον Τούρκο πρόεδρο είναι ο χάρτης που συνέταξε ο εν ενεργεία αντιναύαρχος, Τζαχίτ Γιαϊτζί κι έχει «υιοθετήσει επισήμως» το τουρκικό υπουργείο Άμυνας και το τουρκικό πολεμικό ναυτικό για να βασίσει το δόγμα περί «Γαλάζιας Πατρίδας».
Ο «επίσημος» χάρτης της Γαλάζιας Πατρίδας δεν διεκδικεί κυριαρχία ελληνικών νησιών, όπως εξηγεί η Ζουχάλ Μερτ Ουζουνέρ, αλλά κυριαρχικά δικαιώματα και δικαιώματα εκμετάλλευσης (ΑΟΖ) επί του φυσικού θαλάσσιου πλούτου του Αιγαίου.
Βέβαια, σύμφωνα με τη Ζουχάλ Μερτ Ουζουνέρ, το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας δημιουργήθηκε ως μία… άμυνα απέναντι στην Ελλάδα, δηλαδή απέναντι στην «περικύκλωση», που αισθάνεται η Τουρκία στη θάλασσα από τη γείτονά της χώρα. Δεκαετίες η Τουρκία χρησιμοποιούσε το δόγμα ότι «το Αιγαίο δεν είναι ελληνική λίμνη». Αλλά τώρα προστέθηκε και η ανατολική Μεσόγειος, η ΑΟΖ της οποίας είναι πολύ πιο σημαντική για την Τουρκία, όπως δηλώνει η Τουρκάλα καθηγήτρια. Άρα το δόγμα περιλαμβάνει Αιγαίο και κυρίως ανατολική Μεσόγειο, αφού στη Μαύρη Θάλασσα το θέμα της ΑΟΖ έχει λυθεί.
Πώς λύνεται επομένως κατά την τουρκική άποψη η «σύγκρουση» απόψεων για τις θάλασσες ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία;
Το διεθνές δίκαιο είναι ικανό να δώσει τη λύση;
Πώς σκέφτεται η Άγκυρα να διεκδικήσει το νέο… θαλάσσιο έδαφός «της»;
Κυρίως, τί σκέφτονται οι «άλλοι», οι απέναντι για την ελληνο-τουρκική σύγκρουση, που κρατάει… αιώνες;
1- Η τουρκική πολιτική αναφέρεται στο δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας πολύ συχνά. Πρόκειται για ένα καινούργιο δόγμα στην αμυντική πολιτική της Τουρκίας. Κατά την γνώμη σας, τι περιλαμβάνει;
Η έννοια της Γαλάζιας Πατρίδας γεννήθηκε από τον πολύ γνωστό μας ναύαρχο τον Τζεμ Γκιουρντενίζ. Ειδικά το πολεμικό ναυτικό στηρίζεται πολύ σε αυτό το δόγμα. Αυτή η έννοια αναγνωρίζει την Τουρκία ως μία ναυτική δύναμη πλέον και θεωρεί πως η Τουρκία πρέπει να στρέψει το βλέμμα της στη θάλασσα. Η έννοια της πατρίδας χρησιμοποιείται πολύ από τις αρχές του αιώνα αλλά πιο πολύ για την ηπειρωτική Τουρκία και όχι για τις θάλασσές της.
Όταν κάνουμε λόγο για Γαλάζια Πατρίδα, εννοούμε την ανάγκη της Τουρκίας για άσκηση κυριαρχίας όχι μόνο στην ηπειρωτική χώρα, αλλά και στις θάλασσες. Είναι μια έννοια που θέλει την Τουρκία η ναυτική της ισχύ να είναι ισοδύναμη με αυτή στην ηπειρωτική χώρα. Σε γεωπολιτικές συζητήσεις κάποιοι θεωρούν την Τουρκία ισχυρή στη στεριά και κάποιες άλλες χώρες δυνατές στη θάλασσα. Αυτή η έννοια θέλει να καταστήσει την Τουρκία δυνατή και στη θάλασσα. Και αυτήν την στιγμή η τουρκική κυβέρνηση είναι αποφασισμένη σε αυτό και το υποστηρίζει.
2- Ποιες θάλασσες περιλαμβάνει;
Βασικά περιλαμβάνει όλες τις θάλασσες, αλλά αυτή την στιγμή οι πιο προβληματικές θάλασσες θεωρούνται το Αιγαίο και η Μεσόγειος. Ειδικά τώρα επικεντρώνονται στην ανατολική Μεσόγειο που υπάρχουν προβλήματα.
Η Τουρκία βρίσκεται σε καλύτερη θέση ως προς τον καθορισμό των θαλάσσιων ορίων στη Μαύρη θάλασσα. Αν θυμάμαι καλά, έγινε μια μελέτη στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει ούτε για το Αιγαίο ούτε για τη Μεσόγειο. Η Τουρκία δεν έχει φτάσει ακόμη σε αυτό το επίπεδο. Αλλά ο Τζεμ Γκιουρντενίζ και άλλοι ακαδημαϊκοί, που διαθέτουν πηγές στο τουρκικό πολεμικό ναυτικό, υποστηρίζουν και πιστεύουν ότι πρέπει να γίνει μια ανάλογη μελέτη, όπως αυτή στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτό δεν ισχύει μόνο για την Τουρκία. Ισχύει για όλον τον κόσμο επειδή η τεχνολογία εξελίσσεται και έχει ξεκινήσει ένας μεγάλος ανταγωνισμός εξουσίας και στις θάλασσες. Πάντα φέρνω το εξής παράδειγμα στα μαθήματα μου. «Έχετε ακούσει ποτέ για διεθνή ηπειρωτική χώρα;». Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο.
Όλες οι χώρες που περιβάλλονται από ωκεανούς ξεκίνησαν να εξετάζουν πώς θα μπορούσαν να μεγαλώσουν την κυριαρχία τους στις θάλασσες. Αυτό υποβοηθάται από την εξέλιξη της τεχνολογίας και από την επιθυμία των ανθρώπων να φτάσουν στο βάθος των θαλασσών και να χρησιμοποιήσουν αυτές τις πηγές ενέργειες.
Αν το δούμε υπό αυτό το πρίσμα, η Μεσόγειος δεν είναι και τόσο βαθιά. Το βάθος της μαζί και το μήκος της δεν είναι αρκετό και οι μελέτες ή οι διεθνείς συμφωνίες που έχουν γίνει βασίστηκαν στους ωκεανούς. Αλλά η Μεσόγειος είναι πολλή μικρή.
3- Πριν λίγο είπατε ότι αυτές οι θάλασσες (Αιγαίο και Μεσόγειος) είναι προβληματικές. Επειδή υπάρχουν πολλές χώρες γύρω της και οι φυσικοί πόροι δεν είναι αρκετοί για όλες, ο πλούτος δεν φτάνει; Από ποια άποψη είναι «προβληματικές»;
Όπως ξέρετε, με την Ελλάδα αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα σε σχέση με το καθεστώς των νησιών. Είναι αμφιλεγόμενο το κατά πόσο τα νησιά ή η ηπειρωτική χώρα διαθέτουν ίδια κυριαρχία. Η Ελλάδα λέει πως τα νησιά διαθέτουν τα ίδια κυριαρχικά δικαιώματα που έχει και η ηπειρωτική χώρα. Όμως η Τουρκία δεν θέλει να συγκρίνεται η ηπειρωτική της Ανατολία με τα νησιά. Για αυτό το λόγο και οι 2 χώρες προσπαθούν να βρουν ερείσματα από διεθνές συμφωνίες για να υποστηρίξουν την άποψή τους.
4- Σας ρωτάω ως ακαδημαϊκό που έχει μελετήσει το διεθνές δίκαιο. Τα νησιά διαθέτουν δική τους οικονομική αποκλειστική ζώνη ή όχι; Κατά τη γνώμη σας, όχι ποια είναι η κρατική άποψη.
Ως ακαδημαϊκοί εξετάζουμε τις διεθνές συμφωνίες με βάση τα cases, όπως λέμε στα αγγλικά. Όπως ξέρετε, το διεθνές δίκαιο ερμηνεύεται με αναφορές σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. (cases).
Για παράδειγμα, η Τουρκία κάνει αναφορά σε μια δικαστική απόφαση ανάμεσα στη Ρουμανία και τη Μολδαβία για ένα νησί. Και με αυτό το τρόπο λέει ότι τα νησιά δεν έχουν τέτοιο δικαίωμα. Χρησιμοποιεί ως παράδειγμα το νησί στη Ρουμανία. Μετά έρχεται η Ελλάδα και αναφέρεται σε μια άλλη περίπτωση, βασίζοντας την επιχειρηματολογία της σε αυτήν την υπόθεση και λέει ότι ‘με βάση αυτή την υπόθεση’ εμείς έχουμε δίκιο. Υπό αυτή την έννοια το διεθνές δίκαιο, δεν μπορεί να πει αυτό είναι και τελείωσε, έχει κάποια ζητήματα.
Επίσης, η Τουρκία το 1982 δεν υπέγραψε τη διεθνή συμφωνία για το δίκαιο της θάλασσας και ο νόμος λέει ότι αν δεν έχεις υπογράψει τότε δεν σε δεσμεύεσαι από τη συμφωνία. Και αυτό είναι ένα από τα επιχειρήματα της Τουρκίας.
Επομένως, είναι δύσκολο να πεις ότι σύμφωνα με το δίκαιο ισχύει αυτό ή εκείνο. Είναι μια δύσκολη ερώτηση. Αλλά η Τουρκία και η Ελλάδα είναι υποχρεωμένες να βρουν μια λύση. Ωστόσο, το πρόβλημα αυτό έχει ξεπεράσει το επίπεδο των δύο χωρών.
Γιατί και άλλες τρίτες χώρες διαθέτουν κυριαρχία ειδικά στην ανατολική Μεσόγειο. Μιλάμε για γεωπολιτική πλέον, αν έχετε προσέξει. Όταν παλιά μιλούσαν για τις αξίες της Ε.Ε., τώρα όλοι έχουν αρχίσει και μιλούν για γεωπολιτική. Στην ανατολική Μεσόγειο βρίσκεται και η Ρωσία. Ή ακόμη και η Κίνα προσπαθεί να ασκήσει επιρροή. Επομένως, εδώ υπάρχει ένα παγκόσμιο παιχνίδι ισορροπιών και μέσα σε αυτό καθορίζει και η Τουρκία την πολιτική της.
5- Συνέχεια λέγεται πως η Μεσόγειος αποτελεί την «κόκκινη γραμμή» της Τουρκίας και πως ό,τι βήματα πραγματοποιήσουν οι Ε/Κ, χωρίς να υπολογίσουν την Τουρκία, δεν θα ισχύσουν. Πραγματικά υπάρχει αυτή η «κόκκινη γραμμή» για την Τουρκία; Και πώς μπορεί να επηρεάσει την κατάσταση;
Η «κόκκινη γραμμή» αναφέρεται σε αυτό που ονομάζουμε αποκλειστική οικονομική ζώνη και η συζήτηση στην Τουρκία για τον καθορισμό της είναι πολύ σημαντική, όχι τόσο για το Αιγαίο, όσο για την ανατ. Μεσόγειο. Η Τουρκία δίνει φυσικά σημασία στο Αιγαίο αλλά η ανατολική Μεσόγειος είναι πιο σημαντική.
Η «κόκκινη γραμμή» (της Τουρκίας) δεν κάνει αποδεχτή τη «γραμμή» της Ελλάδος, ειδικά στο Καστελόριζο. Η διαφωνία της Τουρκίας είναι ότι τα νότια σύνορα της Κρήτης δεν φτάνουν μέχρι την Κύπρο, γιατί ανάμεσα τους υπάρχει ένα κομμάτι που ανήκει στην Τουρκία, που συνορεύει με τη Λιβύη, κι αυτό αποτελεί εμπόδιο.
Εδώ υπάρχουν κάποια βασικά πράγματα. Επειδή έχω δουλέψει τις ελληνο-τουρκικές σχέσεις, θεωρώ ότι έχει να κάνει με το «πως καταλαβαίνει ο ένας τον άλλο» για να λυθεί ένα ζήτημα. Δηλαδή αν κάποια πράγματα δεν εκλαμβάνονται ως απειλές, τότε τα ζητήματα λύνονται πιο εύκολα. Για παράδειγμα, η Τουρκία έχει περιοριστεί στην ηπειρωτική χώρα.
Τώρα αν σκεφτείτε το δόγμα της γαλάζιας πατρίδας, αυτό το δόγμα θέλει την Τουρκία να ανοιχτεί στις θάλασσες και το θεωρεί πολύ σημαντικό αυτό το άνοιγμα. Είναι σημαντικό γιατί μπορεί να προκαλέσει ακόμη και υπαρξιακή απειλή για την ίδια. Αλλά αν εσείς κλείσετε εκείνο το μέρος, αυτό σημαίνει ότι δεν έχει απομείνει χώρος για εκείνη προκειμένου να βγει στη θάλασσα. Τα διεθνή ύδατα είναι κάτι ξεχωριστό, αλλά η Τουρκία θεωρεί ότι περιβάλλεται ολόκληρη από θάλασσες, για αυτό το λόγο πιστεύει ότι η ένταση είναι μεγαλύτερη στην ανατολική Μεσόγειο σε σύγκριση με το Αιγαίο. Κι εφόσον περιβάλλεται από θάλασσες, η Τουρκία δεν αποδέχεται εύκολα να δυσκολεύεται να βγει προς τη θάλασσα.
6- Οπότε εσείς λέτε πως ανάμεσα στην Κρήτη και την Κύπρο έχει δικαιώματα η Τουρκία… Φτάνουν τόσο νότια τα δικαιώματά της; Είναι κάτι που η Ελλάδα δεν αποδέχεται, αλλά κατά την γνώμη σας αυτά τα δικαιώματα της Τουρκίας φτάνουν μέχρι και τη Λιβύη;
Φυσικά όχι μέχρι τη Λιβύη. Γιατί έχει και η Λιβύη τη δική της αποκλειστική ζώνη. Αλλά συναντώνται σε κάποιο σημείο στο μέσο της θαλάσσιας περιοχής εκεί. Βασικά υπάρχουν και χάρτες. Αυτούς που βλέπουμε και στις τηλεοράσεις. Αυτοί χρησιμοποιούνται βασικά. Ως εκ τούτου, η Τουρκία το αν έχει προς τα κάτω (νότια) δικαιώματα, μπορούμε και το λέμε κοιτάζοντας τους χάρτες που έχουν καταρτίσει κάποιοι από το τουρκικό πολεμικό ναυτικό.
Σε εκείνη την περιοχή δηλαδή από την ηπειρωτική Τουρκία μέχρι την Αίγυπτο δεν μπορεί να δοθεί κομμάτι και στις 2 χώρες με βάση τις διεθνές συμφωνίες. Γιατί είναι στενή. Για αυτό πρέπει να σκεφτούμε με βάση την κοινή λογική. Οι άνθρωποι νομίζουν ότι είναι τεράστια η ανατολική Μεσόγειος, αλλά όταν υπολογίζουμε τα ναυτικά της μίλια είναι πολύ μικρή. Ίσως από δω να ξεκινάει και το μπέρδεμα.
Αυτός είναι ο χάρτης που αποδέχεται ως επίσημο για τη Γαλάζια Πατρίδα το τουρκικό υπουργείο Άμυνας
