Ενα από τα πλέον ανησυχητικά φαινόμενα της εποχής –ειδικά μετά τον εγκλεισμό λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού- είναι τα συχνά περιστατικά βίας, στις νεαρές ηλικίες. Οι συμπλοκές συμμοριών ανηλίκων, οι ληστείες στη μέση του δρόμου, ο εκφοβισμός στα σχολεία, έχουν πια ξεφύγει από τον ορισμό του περιθωριακού και ήσσονος σημασίας φαινομένου και τείνει να γίνει καθεστώς, όχι μόνο στις υποβαθμισμένες συνοικίες στις παρυφές των μεγαλουπόλεων, αλλά και στα απολαμβάνοντα πλήρη ευταξία προάστια. Πρόσφατα, σημειώθηκε ανάλογο περιστατικό με ανήλικο κορίτσι και στη Ρόδο.
Φταίει η οικογένεια; Το σχολείο; Τα διαδικτυακά παιχνίδια; Η εφηβική απερισκεψία και επιπολαιότητα; Η σύμφυτη με την ελληνική κοινωνία λατρεία της βίας;
Η γνωστή ψυχολόγος – συγγραφέας, κα Τένια Μακρή*, μίλησε στην «δημοκρατική», με αφορμή τα φαινόμενα bullying και νεανικής παραβατικότητας βίας, που από το 2022 αυξάνονται συνεχώς στην Ελλάδα και φέτος, παρουσιάζουν μια έκρηξη.
• Κυρία Μακρή, να ξεκινήσουμε με την νεανική παραβατικότητα η οποία παρουσιάζει μια έκρηξη στο τελευταίο διάστημα. Είδαμε πολλά κρούσματα σε πολλές περιοχές της χώρας. Πού το αποδίδετε; Τι συμβαίνει και ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν ένα παιδί σε τέτοιες πράξεις;
Εκείνο το οποίο βλέπουμε τον τελευταίο καιρό, είναι ότι υπάρχει μια κλιμάκωση. Βλέπουμε αυτά τα φαινόμενα από την εποχή του εγκλεισμού κι έπειτα, οπότε αφεθήκαμε ελεύθεροι. Πέρσι, τα περιστατικά σημείωσαν μια κλιμάκωση ενώ φέτος, ξεκίνησαν από το καλοκαίρι και συνεχίζονται τώρα, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς. Εκείνο το οποίο επίσης παρατηρείται φέτος, είναι ότι αυτή η κλιμάκωση δεν έχει να κάνει μόνο σε αριθμό συμβάντων αλλά καταγράφεται και σε πολύ νεαρότερες ηλικίες. Ένα ακόμη στοιχείο, είναι ότι εμπλέκονται και τα κορίτσια σε αυτά τα περιστατικά. Συνεπώς, έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο, που την εξήγηση θα πρέπει να την αναζητήσουμε, αφενός στον οικογενειακό ιστό, αφετέρου στο τι ρόλο μπορεί να παίξει το κοινωνικό σύνολο, σε αυτούς τους νέους ανθρώπους.
Είδαμε ότι κατά την διάρκεια του εγκλεισμού, η ελληνική οικογένεια είχε πολλούς κραδασμούς. Κι αυτό γιατί τα προβλήματα που είχαν οι άνθρωποι, συνήθισαν να εξομαλύνονται με εξωτερικές δράσεις, ενώ με τον εγκλεισμό, τα μετέφεραν μέσα στο σπίτι. Σημειώθηκε αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, με τα παιδιά να είναι παρατηρητές. Η βία δεν αφορά μόνον στον πατέρα και στη μητέρα αλλά αυτό, επεκτείνεται και στα παιδιά.
Από την άλλη, τα παιδιά έχασαν την κοινωνικότητά τους, δηλαδή δεν πήγαιναν σχολείο, δεν ήταν με τους φίλους τους και τελικά, το διαδίκτυο έγινε ο φίλος τους. Επικοινωνούσαν διαδικτυακά κι επομένως, όλη την ένταση της παραβατικότητας –η οποία, έτσι κι αλλιώς υπάρχει στην εφηβεία- την έβγαζαν μέσα από την κοινωνική τους δικτύωση, με οποιαδήποτε μορφή.
Όταν λοιπόν, βγήκαν έξω ξανά (μετά τον εγκλεισμό) και άρχισαν να βρίσκονται μεταξύ τους σε κοινωνικό επίπεδο, όλο τον θυμό τον οποίο είχαν συγκεντρώσει από την ανυπαρξία του οικογενειακού ιστού, από το ό,τι έχασαν τον σεβασμό με τους γονείς τους, τα παιδιά έμειναν ανερμάτιστα. Το σχολείο σήκωσε ψηλά τα χέρια χωρίς να μπορεί να εμπλακεί στα ενδοοικογενειακά. Όπως είπαμε, η παραβατικότητα είναι χαρακτηριστικό της εφηβείας. Το δυσάρεστο είναι πως βλέπουμε την παραβατικότητα να εμφανίζεται σε πολύ νεαρές ηλικίες και το χειρότερο είναι ότι οι πράξεις τους… βιντεοσκοπούνται. Με αυτό τον τρόπο, αναβιώνουν την πράξη τους και βγάζουν όλο τον θυμό τους με το να το βλέπουν να συμβαίνει. Βλέπουν τον εαυτό τους να γίνεται ήρωας ή ηρωίδα, ότι για ένα μικρό διάστημα, αυτός/ή έχει τον αρχηγικό ρόλο άρα ελέγχει την κατάσταση κι αυτό, είναι εκείνο που τους κάνει και ικανοποιούνται. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι δεν απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης μέσα στο σπίτι ή στο σχολείο, δεν παίρνουν την αξία που τους ανήκει.
Οι γονείς θεωρούν ότι είναι καλοί, επειδή εργάζονται και παρέχουν τα πάντα στα παιδιά (για το φαγητό, για να έχουν το καλύτερο κινητό τηλέφωνο κ.ο.κ.) χωρίς όμως να υπάρχει η συναισθηματική επικοινωνία.
Άρα λοιπόν, έχουμε παιδιά τα οποία μεγαλώνουν χωρίς να έχουν ηθικούς φραγμούς, έχοντας ξεχάσει τις αξίες τους, οι οποίες δεν έχουν καμία σημασία. Όλο αυτό, βγαίνει με έναν άκρατο θυμό που λέει ‘δεν είμαι σημαντικός/ή και θα κάνω οτιδήποτε για να αποδείξω ότι κι εγώ υπάρχω’.
• Αυτό που αναφέρατε ότι οι έφηβοι, όχι μόνο προβαίνουν σε πράξεις βίας, αλλά τις βιντεοσκοπούν και τις αναπαράγουν με διάφορους τρόπους, δείχνει ότι δεν τα ενδιαφέρει που το κάνουν, αλλά δεν έχουν ούτε την αίσθηση των συνεπειών αυτών των πράξεων –που μπορεί να είναι και ποινικής φύσεως.
Αυτό για τον έφηβο, είναι λογικό. Πιστεύει ότι είναι δικαίωμά του να το κάνει, ότι αυτό που κάνει δεν θα έχει νομικές συνέπειες από την στιγμή που ό,τι κι αν κάνει δεν έχει συνέπειες και μέσα στο περιβάλλον του (σπίτι). Ένα παιδί που μεγαλώνει χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει τη συνέπεια των επιλογών του (όχι την τιμωρία, αλλά τη συνέπεια) αναμφισβήτητα δεν μπορεί να καταλάβει ότι υπάρχουν και κοινωνικές / συναισθηματικές συνέπειες σε αυτό που κάνει. Όταν το παιδί μεγαλώνει ανερμάτιστο και πιστεύει πως μπορεί να κάνει ό,τι θέλει διότι ο γονιός έχοντας ενοχές, δεν του μαθαίνει τις συνέπειες των πράξεών του. Η συνέπεια μαθαίνεται και καλλιεργείται σιγά σιγά. Το παιδί πρέπει να μάθει ότι υπάρχει ένα σύνολο σεβασμού.
• Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει και τι προτείνετε εσείς;
Πρέπει να δούμε τι συμβαίνει στην ελληνική οικογένεια. Για ποιο λόγο η οικογένεια, έχει χάσει το σκοπό της. Γιατί η οικογένεια αποτελεί το πρωταρχικό κύτταρο; Για να δημιουργούνται άνθρωποι, να μεγαλώνουν μέσα σε ασφάλεια, να τους δίδονται ευκαιρίες να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους, ούτως ώστε να παραδίδουμε εμείς οι γονείς (που με δική μας ευθύνη, φέρνουμε παιδιά στον κόσμο) να παραδίδουμε ανθρώπους που θα συνεχίσουν τον κόσμο.
Αν λοιπόν αυτή η συνειδητότητα δεν υπάρχει, και το να αποκτήσουμε παιδί είναι είτε ένα τυχαίο γεγονός, είτε έτσι πρέπει να γίνει σύμφωνα με τις επιταγές (γι’ αυτό παντρεύτηκε κ.λπ.) θα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν όλοι μπορούμε να γίνουμε γονείς. Για να γίνει κάποιος γονιός, θα πρέπει να είναι ώριμος ο ίδιος, για τον εαυτό του και τον ρόλο του. Ώριμος απέναντι στον εαυτό του, με συναισθηματική νοημοσύνη. Δεν είναι θέμα εξυπνάδας. Είναι πόσο καλά παίρνεις αποφάσεις για τον εαυτό σου και για να μην σαμποτάρεις την ζωή των ανθρώπων που είναι κοντά σ’ εσένα.
Η ‘κλιμάκωση’ τέτοιων περιστατικών νεανικής παραβατικότητας είναι ‘μαχαιριές’ στον κοινωνικό ιστό. Ο ιστός αυτός, είναι τα νέα μας παιδιά, αυτά που θα συνεχίσουν τον κόσμο μας. Αν εμείς που είμαστε οι κρατούντες του κόσμου, δεν τους δίνουμε το καλύτερο παράδειγμα των δικών μας επιλογών, πώς θα πιστέψουν ότι βαδίζουμε σωστά; Θα επαναστατήσουν, θα θυμώσουν, θα μας δείξουν ότι δεν αισθάνονται σεβασμό για την ύπαρξή τους.
Επιπλέον, υπάρχει ηθική αδράνεια. Και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο. Είναι μια κατάργηση, μια ισοπέδωση των αξιών. Όλα ξεκινούν από την οικογένεια, μετά το σχολείο και κατόπιν η κοινωνική μας συνύπαρξη.
*Η Τένια Μακρή γεννήθηκε στο Βόλο. Ζει στην Αθήνα και διατηρεί γραφείο όπου προσφέρει συμβουλευτική βοήθεια στην οικογένεια για προβλήματα σχέσεων μεταξύ των συζύγων, με τα παιδιά και με κάθε μέλος χωριστά.
Έχει σπουδάσει Κοινωνική Εργασία και Εφαρμοσμένη Ψυχολογία στην Ελλάδα και στην Αμερική, και είναι κάτοχος M.Sc. στην Επαγγελματική Αποκατάσταση Ατόμων με Αναπηρία.
Είναι πρωτοπόρος στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα στον τομέα της επαγγελματικής αποκατάστασης στην αγορά εργασίας των ατόμων με αναπηρία.
Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τη χρήση βοηθημάτων κατά των αρχιτεκτονικών εμποδίων για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της καθημερινότητας από άτομα με αναπηρία και εργάστηκε σε αυτό το αντικείμενο τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μεταξύ άλλων, υπήρξε ιδρύτρια του τμήματος επαγγελματικής αποκατάστασης στους Η/Υ στο Χατζηπατέρειο Ίδρυμα, καθώς και ιδρυτικό μέλος του Ιατρείου Αναπτυξιακής Παιδιατρικής της Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία».
