Από τη σπατάλη εκατομμυρίων και την απουσία κατάλληλων δομών για την ψυχική υγεία τη δεκαετία του ’80 φτάσαμε στην αποασυλοποίηση που βρίσκει ανέτοιμη και «γυμνή» την πολιτεία.
«Αριστερά είναι τα γραφεία των γιατρών. Στην πόρτα που βλέπεις μπροστά ξεκινά η κόλαση». Μια κυρία η οποία εργάζεται στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» δείχνει τις λευκές εσωτερικές πόρτες που χωρίζουν τους «στιγματισμένους» ασθενείς από τους άλλους νοσηλευομένους.
Από τα παραθυράκια, στο επάνω μέρος της πόρτας, διακρίνονταν δεκάδες κεφαλάκια ανθρώπων που έχουν εισαχθεί στην Ψυχιατρική Κλινική, οι περισσότεροι με εισαγγελική εντολή. Κάθονταν στα φορεία που σχεδόν κάλυπταν τον στενό διάδρομο της Κλινικής.
Στοιβαγμένα στη δεξιά και στην αριστερή πλευρά, άφηναν ελεύθερη μια μικρή «ζώνη» για να μπορούν να διέρχονται γιατροί και νοσηλευτές. Την προηγουμένη, η Κλινική εφημέρευε, με αποτέλεσμα ο αριθμός των νοσηλευομένων να είναι υπερδιπλάσιος από αυτόν των κλινών.
«Αν ύστερα από τόσα χρόνια και χρήματα που έχουν δαπανηθεί καταφέραμε να φτιάξουμε στο κέντρο της Αθήνας μια μικρή Λέρο της δεκαετίας του ’80, τότε μπράβο μας» μονολογούσε η νοσηλεύτρια καθώς απομακρυνόταν.
«Ψυχαργώς» σε θραύσματα
Το θέμα της λεγόμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, το οποίο απασχολεί την ελληνική κοινωνία από τη δεκαετία του ’80 – πιο σοβαρά από τον Σεπτέμβριο του 1989, οπότε η βρετανική εφημερίδα «The Observer» δημοσίευσε φωτογραφίες του Ψυχιατρείου της Λέρου με έγκλειστους, ορισμένοι εκ των οποίων ήταν γυμνοί -, σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρο από ποτέ. Ο λόγος; Το εξαγγελθέν κλείσιμο των τριών εναπομεινάντων μεγάλων ψυχιατρείων της χώρας το 2015: του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής (Δαφνί), του Δρομοκαΐτειου και του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης.
Περίπου 30 χρόνια μετά τις πρώτες προσπάθειες στο πλαίσιο της αποασυλοποίησης των ψυχικώς πασχόντων, κατά τα οποία δαπανήθηκαν εκατομμύρια ευρώ από κοινοτικά κονδύλια, τα περισσότερα εκ των οποίων μέσω του προγράμματος «Ψυχαργώς», η χώρα βρίσκεται κοντά στο σημείο μηδέν. Τα περισσότερα χρήματα αναλώθηκαν στη δημιουργία στεγαστικών δομών χωρίς να επιτευχθεί ο πραγματικός στόχος: η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου κοινοτικών υπηρεσιών, τομεοποιημένων (όταν λειτουργεί Κέντρο Ψυχικής Υγείας διασυνδεδεμένο με την Ψυχιατρική Κλινική του γενικού νοσοκομείου και με υπηρεσίες κοινωνικής στήριξης και επανένταξης σε ορισμένο πληθυσμό μέχρι 100.000 κατοίκων), ώστε να υπάρχουν συνέχεια και συνέπεια στη θεραπευτική διαδικασία.
«Το “Ψυχαργώς” ήταν ένα από τα βασικά κομμάτια της λεγόμενης ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Είχε σκοπό τη δημιουργία εναλλακτικού συστήματος υπηρεσιών στα ψυχιατρικά ιδρύματα, με άξονα το Κέντρο Ψυχικής Υγείας. Γύρω από αυτό θα υπήρχαν διάφορες μονάδες εργασιακής κατάρτισης κ.τ.λ. Δυστυχώς, το δίκτυο των υπηρεσιών δεν έγινε ποτέ. Τα εκατομμύρια της μεταρρύθμισης που δίδονταν από το 1984 ξοδεύτηκαν κυρίως σε προγράμματα βραχυπρόθεσμα, τα οποία δεν δημιουργούν νέες υπηρεσίες και όταν λήξουν δεν αφήνουν κάτι πίσω, καθώς και σε προγράμματα στεγαστικής αποκατάστασης που λειτούργησαν ως μικρά άσυλα. Οι χρόνιοι ασθενείς των ψυχιατρείων μεταφέρθηκαν σε ξενώνες και οικοτροφεία, και ο νέος ασθενής αντιμετωπιζόταν και πάλι με τον παλιό τρόπο. Η χώρα αυτή δεν κατάφερε εδώ και 30 χρόνια να κάνει τομεοποίηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας» δηλώνει μιλώντας στο «Βήμα» ο διευθυντής του 9ου Ψυχιατρικού Τμήματος του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής κ. Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου.
Ο ίδιος έχει εργαστεί από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 σε ψυχιατρικές κλινικές και άσυλα – ήταν από τους ψυχιάτρους που πήγαν στη Λέρο στις αρχές του ’90 οργανώνοντας τη μετάβαση στο νέο σύστημα -, υποστηρίζοντας διακαώς την αποασυλοποίηση. Σήμερα δεν κρύβει την απογοήτευσή του. «Ολα αυτά τα χρόνια υπήρξε μια τάση ιδιωτικοποίησης του συστήματος μέσω των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων, οι οποίες δημιούργησαν ξενώνες, οικοτροφεία και κέντρα ημέρας. Στη δραστηριότητά τους έγινε μεγάλη σπατάλη κονδυλίων, ενώ υπήρξαν και περιπτώσεις που εμφανίστηκε ένας επιστημονικά υπεύθυνος για τρία ή τέσσερα οικοτροφεία και έπαιρνε 5.000 ευρώ από το καθένα σαν αμοιβή. Ποτέ δεν δημιουργήθηκαν οι υποδομές, η βάση. Ημουν πάντα κατά του ασύλου. Τα ψυχιατρεία όμως κλείνουν το 2015 για λόγους δημοσιονομικής προσαρμογής χωρίς να είμαστε έτοιμοι».
Οπως επισημαίνει, από μικρότερα ψυχιατρεία που έκλεισαν στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, μόνο στην Κρήτη, και ιδιαίτερα στον Νομό Χανίων, οικοδομήθηκε ένα ολοκληρωμένο σύστημα κοινοτικών υπηρεσιών που ξεπερνά και υποκαθιστά πλήρως το ψυχιατρείο. Σε πολλές άλλες περιοχές είχαμε αύξηση του φορτίου των εναπομεινάντων (και απομακρυσμένων) ψυχιατρείων και άνθηση των ιδιωτικών κλινικών. Και αυτό γιατί ποτέ δεν οικοδομήθηκε το ολοκληρωμένο δίκτυο των εναλλακτικών κοινοτικών υπηρεσιών.
Ερχεται το κλείσιμο των ψυχιατρείων…
«Το κλείσιμο των ψυχιατρείων είναι ήδη στον δρόμο… Δεν είναι δυνατόν να διατηρήσουμε το άσυλο επειδή κάποιοι έβγαλαν χρήματα από την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Αυτό είναι θέμα του εισαγγελέα» απαντά ο κ. Παύλος Θεοδωράκης, διοικητής του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής και του Δρομοκαΐτειου, και εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) για την ψυχική υγεία.
Ο κ. Θεοδωράκης τονίζει ότι το σχέδιο για την επόμενη ημέρα, που αφορά τη μεταφορά των ψυχιατρικών κλινικών en bloc σε γενικά νοσοκομεία, αλλά και τη μετάβαση των ψυχικώς πασχόντων σε ξενώνες, οικοτροφεία και διαμερίσματα, είναι έτοιμο. Συγκεκριμένα, από τους 800 χρονίως πάσχοντες οι 708 διαμένουν ήδη σε ξενώνες, οικοτροφεία και διαμερίσματα, και οι υπόλοιποι επίσης θα φιλοξενηθούν σε ανάλογες δομές.
Στο «Δαφνί» νοσηλεύονται επίσης 275 ασθενείς, εκ των οποίων οι 200 είναι οξέα περιστατικά. Για την περίθαλψή τους αναπτύσσονται εννέα Ψυχιατρικές Κλινικές στα γενικά νοσοκομεία. «Αυτές τις ημέρες ολοκληρώνεται η τομεοποίηση της εφημερίας» σημειώνει. Οι άλλοι 75 νοσηλευόμενοι έχουν διατελέσει ποινικά αδικήματα έχοντας το ακαταλόγιστο. Για αυτούς θα δημιουργηθούν ψυχοϊατροδικαστικές δομές, καθώς χρειάζονται ειδική φροντίδα. Για τους ασθενείς που επισκέπτονται τα εξωτερικά ιατρεία του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής ελλείψει Κέντρων Ψυχικής Υγείας, θα αναπτυχθούν ανάλογες δομές στα παλαιά πολυϊατρεία του ΙΚΑ που μετεξελίσσονται σε μονάδες του ΠΕΔΥ (Πρωτοβάθμιο Εθνικό Δίκτυο Υγείας).
Αναφορικά με το Δρομοκαΐτειο, το οποίο είναι κληροδότημα, η άποψη του κ. Θεοδωράκη είναι ότι «μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και γενικότερα μετά».
Ως και 55 ασθενείς
«Η Ψυχιατρική Κλινική του “Ευαγγελισμού” μπορεί να νοσηλεύσει 20 ασθενείς. Τον τελευταίο καιρό όμως δέχεται περισσότερους από 45. Μάλιστα, μία φορά είχαν εισαχθεί 55 άτομα. Εγινε το αδιαχώρητο. Δώσαμε δύο εξιτήρια και πέσαμε στους 53» λέει εργαζομένη του νοσοκομείου, σημειώνοντας για τους 25-30 ασθενείς που νοσηλεύονται στον… διάδρομο της Κλινικής διατίθενται μόνο δύο κοινόχρηστες τουαλέτες. «Στο σπίτι του, ο καθένας από εμάς έχει τον προσωπικό του χώρο, τουαλέτα και κρεβάτι. Στην Κλινική όσοι μπαίνουν έχουν μόνο ένα κρεβάτι-φορείο, κι αυτό στον διάδρομο. Πέρα από το ερώτημα τι είδους θεραπεία μπορεί να γίνει σε έναν τέτοιο χώρο, τίθεται και θέμα ασφάλειας: τι θα συμβεί αν χρειαστεί να εκκενωθεί ο χώρος;» σημειώνει, προσθέτοντας ένα ακόμη μειονέκτημα: η Ψυχιατρική Κλινική είναι στον ένατο όροφο του Νοσοκομείου, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να μην μπορούν να βγαίνουν στον προαύλιο χώρο. Σύμφωνα με τον καρδιολόγο, πρόεδρο του σωματείου εργαζομένων του «Ευαγγελισμού» κ. Ηλία Σιώρα, «αυτή τη στιγμή η μόνη ανακουφιστική λύση είναι να λειτουργήσει ό,τι κενό υπάρχει τόσο στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής όσο και στο Δρομοκαΐτειο με πρόσληψη προσωπικού».
Αναπόφευκτα τα ράντζα
Στη Νίκαια ξεκινά η εφημερία με μηδέν κρεβάτια
Η Ψυχιατρική Κλινική του Κρατικού Νοσοκομείου Νικαίας είναι μικρότερη και ως εκ τούτου πιο «στενάχωρη». Το μόνο θετικό είναι ότι βρίσκεται στο ισόγειο του κτιρίου και οι ασθενείς μπορούν τουλάχιστον να προαυλίζονται.
Σύμφωνα με τον κ. Βασίλη Σπινάρη, διευθυντή του Ψυχιατρικού Τμήματος του νοσοκομείου, η πληρότητα έχει ξεπεράσει το 120%. «Συχνά η εφημερία ξεκινά με μηδέν κρεβάτια. Ως εκ τούτου τα ράντζα είναι αναπόφευκτα. Τις προάλλες είχαμε 18 εισαγωγές περιστατικών και φθάσαμε 41 κρεβάτια, όταν η Κλινική διαθέτει μόνο 25» αναφέρει.
Ο κ. Σπινάρης θίγει και το πολύ σοβαρό θέμα της έλλειψης προσωπικού, που τελευταίως έχει δυσχεράνει τη δουλειά των γιατρών. «Εκεί που παλαιότερα αφιερώναμε μισή ώρα σε κάθε ασθενή, σήμερα ελλείψει προσωπικού μετά βίας διαθέτουμε δέκα λεπτά» σημειώνει, τονίζοντας ότι τα τελευταία τέσσερα-πέντε χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά η προσέλευση ασθενών με ψυχικές ασθένειες.
Κατά τον κ. Πάνο Παπανικολάου, νευροχειρουργό, επιμελητή Α’ στο Κρατικό Νοσοκομείο της Νίκαιας, το επικείμενο κλείσιμο των μεγάλων ψυχιατρείων θα επιβαρύνει σημαντικά τα ψυχιατρικά τμήματα των δημόσιων νοσοκομείων και συνολικά την εφημερία τους.
Εκφράζει δε τον φόβο ότι αν κλείσουν τα ψυχιατρεία πολλοί άνθρωποι με ψυχικά νοσήματα θα βρεθούν στον δρόμο ελλείψει επαρκών, σε αριθμό, ξενώνων, οικοτροφείων και διαμερισμάτων.
«Αυτό έχει συμβεί και σε άλλες χώρες όπου εφαρμόστηκε η λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Είμαστε εναντίον των ασύλων, αλλά αυτή θα πρέπει να γίνει με οργανωμένο τρόπο και αφού εξασφαλιστούν οι υποδομές υποδοχής των ασθενών που σήμερα δεν υπάρχουν».
Το ΒΗΜΑ
