Πριν από περίπου έξι μήνες, σε ανύποπτο χρόνο για το λεγόμενο «Μακεδονικό» (16 Ιουλίου 2017), η «Κ» άνοιγε τον φάκελο της σύσκεψης των πολιτικών αρχηγών της 13ης Απριλίου 1992 υπό τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή, που οδήγησε σε ένα ανακοινωθέν που –εν πολλοίς– καθόρισε τη στάση των περισσοτέρων κυβερνήσεων που κληρονόμησαν το ονοματολογικό τα χρόνια που ακολούθησαν. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου και οι –μοναδικοί εν ζωή πρωταγωνιστές– Μαρία Δαμανάκη ως πρόεδρος του Συνασπισμού, Αλέκα Παπαρήγα ως γ.γ. του ΚΚΕ και, για τα λίγα πρώτα λεπτά της σύσκεψης, ο τότε υπουργός Εξωτερικών Αντώνης Σαμαράς συνομιλούσαν για αρκετές ώρες, προτού καταλήξουν στην απόφαση ότι το νεοσύστατο κράτος θα γίνει δεκτό στους διεθνείς οργανισμούς μόνο δίχως να περιέχεται στην ονομασία του ο όρος «Μακεδονία».
Η «Κ» επανέρχεται σήμερα στο θέμα της σύσκεψης του 1992, βασισμένη σε μακρόχρονη έρευνα και συνομιλίες με πρωταγωνιστές και πηγές οι οποίες έχουν βαθύτατη γνώση όσων συνέβησαν τότε. Φαίνεται ότι οι προβληματισμοί των ηγετών ήταν παρόμοιοι με τους σημερινούς. Κάποια στιγμή ο Μητσοτάκης, προκειμένου να επισημάνει τους μεγαλύτερους κινδύνους που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, φέρεται να είπε ότι προς το παρόν η Τουρκία φαίνεται ότι συγκρατείται λόγω του Κουρδικού. Αν όμως κάποια στιγμή έστρεφε την προσοχή της προς την Ελλάδα, τότε τα προβλήματα της χώρας μας θα ξεπερνούσαν κατά πολύ το ονοματολογικό. Οντας, βέβαια, πολιτικός, ο Μητσοτάκης δεν ήθελε να διχάσει τον ελληνικό λαό, γι’ αυτό και ζητούσε επιμόνως ομόφωνη απόφαση.
Ο Καραμανλής φέρεται να συμφώνησε και να σημείωσε ότι η Ελλάδα είχε ήδη διασυρθεί διεθνώς εξαιτίας του συγκεκριμένου θέματος. Η στάση του Μητσοτάκη υπαγορευόταν, σύμφωνα με τις πηγές που διαθέτουμε, από την οξύτατη επικριτική διάθεση του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ έλεγε ότι Μητσοτάκης και Σαμαράς, παρά τις επιμέρους διαφορές, εξέπεμπαν την ίδια μουσική. Από την αποστροφή περί μουσικής φαίνεται ότι πιάστηκε και η Αλέκα Παπαρήγα, η οποία διερωτήθηκε ποιος προκάλεσε την ψύχωση μεγάλου μέρους του κόσμου, αναφερόμενη, βεβαίως, στη συγκέντρωση του ενός εκατομμυρίου κατά του πιθανού συμβιβασμού με την ΠΓΔΜ (όπως ονομάζεται πλέον η συγκεκριμένη χώρα από την Ελλάδα).
Ο Παπανδρέου, βέβαια, υπερασπιζόταν το συλλαλητήριο. Και, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, συμπέρανε πως η μόνη λύση για τη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών είναι να αποφασίσει πως η Δημοκρατία των Σκοπίων δεν θα πρέπει να περιέχει πουθενά στην ονομασία της τον όρο «Μακεδονία», ενώ πρότεινε και κλιμάκωση των μέτρων. Σύμφωνα με πηγές, ο Μητσοτάκης εκτιμούσε ότι η απόφαση της σύσκεψης θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα νέο Κυπριακό. Απευθυνόμενος κατά κύριο λόγο στον Παπανδρέου, ο τότε πρωθυπουργός φέρεται να μίλησε για ένα πρόβλημα που θα διαρκούσε για ακόμη 50 χρόνια, όπως και το Κυπριακό.
Το αδιέξοδο
«Θα αποφασίσουμε κάτι ηρωικό», φέρεται να είπε ο Μητσοτάκης, «δίχως καμία διέξοδο». «Δεν πρόκειται να βγούμε από το αδιέξοδο ούτε σε πέντε ούτε σε δέκα χρόνια», είπε. Μάλιστα, φέρεται να υποστήριξε μια ειρηνική διευθέτηση, έναν συμβιβασμό, ο οποίος θα ρυμουλκούσε την ΠΓΔΜ στη Δυτική Ευρώπη και θα έδινε στην Ελλάδα τη δυνατότητα να επεκτείνει τα συμφέροντά της στη γειτονική χώρα. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Παπανδρέου επανέλαβε ότι συμφωνεί στην περίπτωση που δεν χρησιμοποιήσουν τον όρο «Μακεδονία», διαφορετικά η επιλογή αυτού του όρου θα οδηγήσει σε εθνικά καταστρεπτική πορεία.
Η «Κ» θα επιχειρήσει να αναπαραστήσει τον διάλογο που σημειώθηκε, με βάση τις πληροφορίες που διαθέτει. Ο Μητσοτάκης είπε ότι ο τρόπος που θέτει τη μη χρήση του όρου «Μακεδονία» ο Παπανδρέου απλώς ανατινάζει τις γέφυρες προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο Παπανδρέου αναρωτήθηκε για ποιες γέφυρες μιλάει ο Μητσοτάκης και ο τότε πρωθυπουργός τού είπε ότι, αν κλείσουν τα σύνορα της Γιουγκοσλαβίας, τότε τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα δεν θα έχουν διέξοδο. Ο Παπανδρέου όξυνε κι άλλο την ατμόσφαιρα κάνοντας μια υπόθεση.
Παπανδρέου: Η ΔΑΣΕ αποφασίζει ότι στη Δυτική Θράκη θα πρέπει να αυτονομηθούν οι μουσουλμάνοι και ακολουθεί σε ανάλογο τόνο η Ε.Ε. (τότε ΕΟΚ).
Μητσοτάκης: Δεν είναι δυνατόν να το πουν ποτέ αυτοί οι εταίροι.
Παπανδρέου: Oλοι γνωρίζουμε τις ευαισθησίες του εταίρου.
Μητσοτάκης: Τι θα μπορούσε να συμβεί σε περίπτωση που η σύσκεψη κατέληγε σε μια θέση του τύπου «ή συμφωνείτε με όνομα χωρίς τον όρο “Μακεδονία” ή αύριο κλείνουμε όλες τις συνοριακές διαβάσεις Ελλάδας – Σκοπίων»;
Καραμανλής: Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε προβλήματα.
Μητσοτάκης: Θα ήταν μια τραγωδία.
Στην προσπάθειά του να εντοπίσει έναν συμβιβασμό, ο τότε πρωθυπουργός πρότεινε να παζαρέψει η κυβέρνηση μέχρι τέλους σκληρά με τα Σκόπια και, αν δεν επιτύχει η διαπραγμάτευση, να έχει ετοιμάσει ένα εναλλακτικό όνομα το οποίο θα είναι βολικό για την Αθήνα, αναφέροντας μάλιστα ότι αυτό θα μπορούσε να είναι το «Βόρεια Μακεδονία».
Παρακολουθώντας την ακραία ταλάντευση του εκκρεμούς της συζήτησης, ο Καραμανλής επέμεινε ότι θα πρέπει να υπάρξει απόφαση προκειμένου να μη γελοιοποιηθούν οι αρχηγοί ενώπιον των πολιτών. Ο Παπανδρέου επέμεινε στη σκληρή άποψη, με τον Μητσοτάκη να του λέει ότι η κυβέρνηση διαπραγματεύεται λύση-πακέτο και με τη στάση που τηρεί αυτή τη στιγμή χάνεται η ουσία της συζήτησης και η Ελλάδα κινδυνεύει να έλθει αντιμέτωπη με αναγνώριση της ΠΓΔΜ από όλες της χώρες της Γης.
Μάλιστα, ο Μητσοτάκης δεν αναφέρθηκε μόνο στις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία, το σύνολο του Τρίτου Κόσμου, ακόμα και τη Σερβία. Το σημείο υποχώρησης του Παπανδρέου ήταν τα μέτρα που θα λάβει η Ελλάδα εναντίον της ΠΓΔΜ, επιμένοντας ότι ο όρος «Μακεδονία» δεν θα πρέπει να περιλαμβάνεται στην ονομασία.
«Να πούμε ότι η Ελλάδα είναι πρόθυμη να αναγνωρίσει τη Δημοκρατία των Σκοπίων με τη διευκρίνιση ότι δεν θα περιλαμβάνεται ο όρος “Μακεδονία”», είπε ο Καραμανλής. Κάτι που δεν καθησύχαζε τον Μητσοτάκη, ο οποίος αναφέρθηκε στις δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά εκείνες τις ημέρες περί επικείμενου κλεισίματος των συνόρων. «Δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία χειρισμών, ούτε και η κυβέρνηση να κάνει τον ακροβάτη», είπε ο Μητσοτάκης, επισήμανση την οποία βρήκε σωστή και ο Παπανδρέου. Εν συνεχεία, ο Μητσοτάκης ανακοίνωσε ότι είναι υποχρεωμένος να αλλάξει τον Αντώνη Σαμαρά από υπουργό Εξωτερικών, όχι τόσο διότι διαφωνεί μαζί του για το ονοματολογικό, αλλά επειδή ο Σαμαράς προτείνει πολιτική Ζαλόγγου.
Η «γελοιοποίηση»
Ο Παπανδρέου είπε ότι δεν είναι βέβαιος πως η στάση Σαμαρά συνιστά πολιτική Ζαλόγγου. Ο Καραμανλής διερωτήθηκε αν θα πρέπει να γελοιοποιηθεί το πολιτικό σύστημα από τα Σκόπια. Η Αλέκα Παπαρήγα εκτίμησε ότι η γελοιοποίηση είναι αναπόφευκτη, καθώς η τακτική θα οδηγήσει σε αρχική άρνηση του όρου «Μακεδονία», ενώ την επόμενη ημέρα θα αρχίσουν οι προσπάθειες εξομάλυνσης. Ο Παπανδρέου ρώτησε τον Μητσοτάκη αν δέχεται το όνομα «Νέα Μακεδονία». Ο Μητσοτάκης του απάντησε αρνητικά αντιπροτείνοντας για ακόμα μία φορά το «Μακεδονία του Βαρδάρη». Και προσέθεσε ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι να δημιουργήσει «μακεδονικό» ζήτημα η Βουλγαρία, κάτι που σημαίνει ότι η Ελλάδα θα πρέπει να κάνει επίθεση φιλίας στα Σκόπια.
Ως παλαιότερος όλων, ο Καραμανλής επανέλαβε την ανάγκη για ομόφωνη απόφαση.
Καραμανλής: Oλες οι συμφορές που έζησε η Ελλάδα στο παρελθόν ήταν αποτέλεσμα της αδυναμίας μας να χαράξουμε κοινή θέση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Tα θέματα εξωτερικής πολιτικής τα καθιστούμε πάντα αντικείμενο εσωτερικών μας ανταγωνισμών, διότι δεν έχουμε ακόμα καταλάβει ότι τα θέματα αυτά τα ελέγχουμε στην έκταση των εθνικών μας δυνατοτήτων και κατά τα λοιπά κρίνονται από δυνάμεις που δεν ελέγχουμε.
Η Παπαρήγα ήταν απολύτως αντίθετη με το κλείσιμο των συνόρων λέγοντας ότι θα βρεθούν τα Σκόπια δικαιωμένα, κάτι που δεν θέλει κανένας. Προς το τέλος της σύσκεψης ο Καραμανλής παρουσίασε ένα προσχέδιο, με βάση την απόφαση ότι δεν θα υπάρχει πουθενά στην ονομασία της ΠΓΔΜ ο όρος «Μακεδονία». Παρατήρησε, μάλιστα, παραστατικά:
Kαραμανλής: Eνας σοφέρ ο οποίος δεν ξέρει να βάζει όπισθεν δεν είναι καλός σοφέρ. Στα κρίσιμα εθνικά θέματα πρέπει να γίνονται και υποχωρήσεις.
Η Δαμανάκη κάποια στιγμή πρότεινε να δοθεί η δυνατότητα συνέχισης των διαπραγματεύσεων. Ο Μητσοτάκης, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, είπε σε κάποια στιγμή ότι ίσως ήταν πιο αποτελεσματικό να μη βγει ανακοινωθέν, να πουν όλοι οι αρχηγοί ότι συνεχίζει η κυβέρνηση τις διαπραγματεύσεις και, εν τω μεταξύ, να προετοιμάζονται όλοι για αλλαγή του ονόματος.
Αφού είχαν προηγηθεί όλες αυτές οι μακροσκελείς συζητήσεις, ο Καραμανλής έκλεισε τη σύσκεψη με τρόπο που παραπέμπει και στη σημερινή επικαιρότητα.
Καραμανλής: Tα κόμματα δεν μπορούν να αγνοούν το λαϊκό αίσθημα. Οφείλουν να καθοδηγούν το λαϊκό αίσθημα, αντί να το πυροδοτούν και να το καθιστούν ανεξέλεγκτο. Διαφορετικά, τα κόμματα αιχμαλωτίζονται στο κλίμα που τα ίδια δημιουργούν.
Στη συνεχεία ενημέρωσε ότι το ανακοινωθέν θα είναι της Προεδρίας της Δημοκρατίας. Και κάλεσε μέσα στην αίθουσα τον γ.γ. της Προεδρίας, πρέσβη Πέτρο Μολυβιάτη, ο οποίος ανέγνωσε ενώπιον των πολιτικών αρχηγών το περίφημο, πια, ανακοινωθέν της σύσκεψης της 13ης Απριλίου 1992.
Καθημερινή
