Ο κ. Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στη συνέντευξη που παραχώρησε προς την ‘δημοκρατική’ μιλάει για τις εξελίξεις στον πόλεμο που ξέσπασε στην Μέση Αντολή, για τον ρόλο της Τουρκίας, το ενδεχόμενο της εμπλοκής του Ιράν αλλά και την στάση που τηρεί η Αθήνα.
• Όλος ο πλανήτης, παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα, τις εξελίξεις στη Γάζα. Θα ήθελα το σχόλιό σας.
Αυτό το οποίο έχουμε μπροστά μας, τις επόμενες ημέρες (ίσως και εβδομάδες) είναι η ισραηλινή επιχείρηση. Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που πιέζουν για μια εκεχειρία –για ανθρωπιστικούς λόγους• και δεν αποκλείεται να δούμε μια μικρή παύση. Θα είναι όμως προσωρινή και νομίζω, ότι η συζήτηση για μία περισσότερη κατάπαυση του πυρός, θα ξεκινήσει, αφού το Ισραήλ θα έχει πειστεί ότι έχει εξουδετερώσει την ηγεσία και τις βασικές υποδομές της Χαμάς –τουλάχιστον σε πρώτη φάση. Άρα, είμαστε σε μια κατάσταση όπου δεν επιτρέπεται, κατά την άποψή μου, ιδιαίτερη αισιοδοξία ότι σύντομα θα έχουμε κατάπαυση του πυρός.
• Την ίδια ώρα, καταγράφονται κινήσεις, σε πολλές χώρες του κόσμου που μας ανησυχούν. Τρομοκρατικά χτυπήματα, κινητοποιήσεις υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς, περιστατικά βίας αλλά και έξαρση στο μεταναστευτικό. Πώς θα μπορούσαν να μεταφραστούν αυτά;
Βεβαίως και υπάρχει ανησυχία, ακόμη και αν δεν είχαμε όλα τα υπόλοιπα. Υπάρχει ο κίνδυνος της γενικότερης αποσταθεροποίησης. Υπάρχει το ζήτημα κατά πόσο θα επηρεαστεί η παγκόσμια οικονομία, το αν θα έχουμε μια μαζική έξοδο από την Λωρίδα της Γάζας και αν αυτή, θα μεταφραστεί σε προσφυγικές πιέσεις προς την Ευρώπη. υπάρχει πολύ μεγάλη αβεβαιότητα –ιδιαίτερα επειδή η ένταση είναι στη Μέση Ανατολή. Γι’ αυτό και υπάρχει έντονη διπλωματική κινητικότητα, γίνονται πιέσεις προς το Ισραήλ, δίδονται μηνύματα αποτροπής προς εκείνους τους παίκτες οι οποίοι, θα είχαν την φιλοδοξία να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να εμπλακούν στρατιωτικά εναντίον του Ισραήλ (είτε αυτό είναι το Ιράν, είτε η Χεζμπολάχ κ.ο.κ.).
• Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει έντονη ανησυχία για γενικευμένη επίθεση από την διεθνή τρομοκρατία. Πόσο είναι υπαρκτό αυτό το ενδεχόμενο;
Δεν είναι εύκολο αυτές οι οργανώσεις –ακόμη και η Χαμάς• να προκαλέσουν μαζικά πλήγματα στην Ευρώπη (τύπου Αλ Κάιντα) γιατί δεν έχουν τέτοιες επιχειρησιακές δυνατότητες. Ωστόσο, υπάρχουν ριζοσπαστικοποιημένοι πυρήνες σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και είναι, μάλλον βέβαιο, ότι θα έχουμε για αρκετό καιρό επιθέσεις μεμονωμένων τρομοκρατών (των λεγόμενων ‘Μοναχικών Λύκων’) και γι’ αυτό τα μέτρα ασφαλείας, έχουν αυξηθεί πάρα πολύ.
• Πώς βλέπετε τον ρόλο της Τουρκίας στην υπόθεση και του Προέδρου Ερντογάν;
Μπορεί κάποιος να κάνει πολλά σχόλια για την τουρκική προσέγγιση. Το πρώτο σχόλιο είναι ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν, αντέδρασε και αντιδρά με έναν τρόπο, που προδίδει την μεγάλη του απογοήτευση και σύγχυση, διότι συνειδητοποιεί ότι η Τουρκία που ο ίδιος οραματίζεται, δεν μπορεί να παίξει ρόλο, δεν μπορεί να διαμορφώσει τις εξελίξεις, σε μια περιοχή όπου ο ίδιος θεωρεί ότι (η Τουρκία) θα έπρεπε, σιγά σιγά, να αντικαθιστά τις μεγάλες δυνάμεις -τις παλιές, ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, όπως τις χαρακτηρίζει.
Επίσης, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι η αντίδρασή του, κρύβει πίσω της, ένα γνήσιο αίσθημα αλληλεγγύης προς τους Παλαιστίνιους, προς την Χαμάς, προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και προς όλους τους παράγοντες που ο ίδιος θεωρεί, ότι η Τουρκία μπορεί –σε κάποιο βαθμό• να καθοδηγήσει ή να ηγηθεί. Υπάρχει, δηλαδή και ένα προσωπικό στοιχείο –με την έννοια της ιδεολογικής αφοσίωσης, των προσωπικών αξιών του Προέδρου Ερντογάν και όλων αυτών που εκπροσωπεί. Κάνει μια επιλογή βεβαίως, η οποία οδηγεί στην πλήρη κατάρρευση των διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ, μετά από μια αγωνιώδη προσπάθεια τριών – τεσσάρων ετών, να τις βελτιώσει. Η στρατηγική του στόχευση, ίσως έχει να κάνει με το να εμφανιστεί, η Τουρκία, στα μάτια του μέσου μουσουλμάνου (στο Κάιρο, στο Αμμάν, στη Δαμασκό και αλλού) ως ο μόνος ηγέτης μουσουλμανικής χώρας, ο οποίος στέκεται απέναντι στο Ισραήλ και την Δύση.
• Τελικά το Ιράν έχει συμφέρον να εμπλακεί σε έναν πόλεμο με το Ισραήλ και να ξεφύγει η κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή;
Το δίλημμα που αντιμετωπίζει το Ιράν, είναι τεράστιο –όπως όλες οι χώρες. Είναι υπαρξιακό για το Ιράν και την στρατηγική του, η οποία βασίζεται στην δημιουργία ενός άξονα από παράγοντες που δεν είναι κρατικοί δρώντες αλλά κατά βάση, είναι παραστρατιωτικές οργανώσεις ή τρομοκρατικές οργανώσεις (όπως η Χαμάς και η Χεζμπολάχ). Για το Ιράν, λοιπόν, υπάρχει ένα δίλημμα στρατηγικής σημασίας: από την μία πλευρά γνωρίζει ότι αν εμπλακεί απ’ ευθείας στην αντιπαράθεση (στρατιωτικά) δεν θα έχει να αντιμετωπίσει μόνο το Ισραήλ, με τις πολύ σημαντικές στρατιωτικές ικανότητες που έχει αλλά θα έχει απέναντί του και τις ΗΠΑ, χωρίς καμία αμφιβολία. Επίσης, γνωρίζει ότι μια τέτοια στρατιωτική εμπλοκή θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος από το οποιοδήποτε όφελος. Η μία επιλογή είναι σχεδόν απαγορευτική αφού θα έχει μεγάλο κόστος. Από την άλλη, αν δεν κάνει κάτι, θα χαθεί η Χαμάς που είναι ο βασικός ‘κρίκος’ στο δίκτυο – άξονα αντίστασης. Είναι ο μόνος παράγοντας – τρομοκρατική οργάνωση, ο οποίος βρίσκεται μέσα στα πανεπιστημιακά εδάφη και συνδέεται άμεσα με το παλαιστινιακό πρόβλημα, και με την αντι-ισραηλινή λογική του Ιράν. Εάν χαθεί η Χαμάς, αυτός ο λεγόμενος άξονας της αντίστασης, αποδυναμώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό.
• Υπάρχει και το μέτωπο του πολέμου στην Ουκρανία. Τα βλέμματα όμως είναι στραμμένα στη Μέση Ανατολή. Τι θα κάνουν οι ΗΠΑ;
Αυτό το οποίο προσπαθεί να κάνει η διοίκηση Μπάιντεν, είναι να συνεχίσει να υποστηρίζει και την Ουκρανία και το Ισραήλ. Δεν έχει αλλάξει η στρατηγική και η πολιτική των ΗΠΑ σε αυτά τα σημεία. Οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο Πρόεδρος Μπάιντεν, είναι στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Δηλαδή είναι η αντίθεση μιας ομάδας Ρεπουμπλικανών, πολύ σημαντικής και ισχυρής μέσα στο Αμερικανικό Κογκρέσσο, όπου θέλει να μειώσει ή να βάλει φρένο στην υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία.
• Για να κλείσουμε, ποια στάση πρέπει να κρατήσει η Αθήνα στο θέμα της έντασης στο Ισραήλ;
Δεν έχουμε πάρα πολλά περιθώρια –όπως δεν έχει πολλά περιθώρια κανένας… Ακόμη και οι ΗΠΑ, που είναι η μόνη χώρα η οποία, ουσιαστικά μπορεί να παρέμβει, η δυνατότητά της προέρχεται από το γεγονός ότι είναι ισχυρή. Όλες οι άλλες χώρες, είτε στην Ευρώπη, είτε η Ρωσία, είτε η Κίνα και βεβαίως οι Αραβικές χώρες, ελάχιστες δυνατότητες έχουν στη διαμόρφωση των εξελίξεων. Η Ελλάδα κάνει αυτό, που επιβάλλουν τα συμφέροντά της: δηλαδή προσπαθεί εκ παραλλήλου να στηρίξει το Ισραήλ (γιατί είναι κρίσιμος σύμμαχος για την ελληνική εθνική ασφάλεια) και την ίδια στιγμή, να συνεισφέρουμε –στο βαθμό που μπορούμε και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις• στην ανθρωπιστική ανακούφιση των αμάχων στην Λωρίδα της Γάζας.
Να προσθέσω πάντως ότι αν δεν συμφωνηθεί μια κατάπαυση του πυρός, όλα τα υπόλοιπα είναι ακαδημαϊκής φύσεως…
*Ο Κώστας Υφαντής είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έχει εργαστεί στα πανεπιστήμια του Bradford, Portsmouth και ΕΚΠΑ. Επίσης, ήταν επισκέπτης ερευνητής στα Πανεπιστήμια Michigan, Ann Arbor (USIA Visiting Scholar 1998), Harvard (Fulbright Visiting Scholar 2002), LSE (Senior Research Fellow 2009) και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Seoul (2016). Την περίοδο 2012-2020 διετέλεσε Επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης. Εργασίες του έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικούς τόμους και επιστημονικές επιθεωρήσεις Democratization, Turkish Studies, Southeast European and Black Sea Studies, Perceptions, International Journal, International Relations, UNISCI Journal on International Relations and Security, Journal of Southern Europe and the Balkans, Global Review etc.
