Συνέντευξη στην
Πέγκυ Ντόκου
Ο Δρ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι Διευθυντής Ερευνητικών Προγραμμάτων του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων και Επικεφαλής του Τομέα Ρωσίας-Ευρασίας & ΝΑ Ευρώπης. Εξελέγη Ανώτερο Συνεργαζόμενο Μέλος (SAM) στο St. Antony’s College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (2007-2009) και συνεργάστηκε (ως ερευνητής) στο Κέντρο Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης (SEESOX) του ίδιου Πανεπιστημίου (2008- 2010). Είναι διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Άμυνας και διδάσκει σε μεταπτυχιακά προγράμματα πανεπιστημίων και στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο της Στοάς του Βιβλίου. Είναι μέλος του Ελληνοτουρκικού Forum, του Ελληνορωσικού Συνδέσμου, του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας, της Συμβουλευτικής Επιτροπής του Οικονομικού Φόρουμ Δελφών και αντεπιστέλλον μέλος του Ινστιτούτου Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ).
Σήμερα, μιλάει στην «δ» για τα ελληνοτουρκικά, την στάση της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα καθώς και για τις τελευταίες εξελίξεις στις σχέσεις της, με τις ΗΠΑ.
Η συνέντευξη αναλυτικά:
• Κύριε Φίλη, να ξεκινήσουμε από τα ελληνοτουρκικά. Εμείς βρισκόμαστε στα Δωδεκάνησα που είναι μια ευαίσθητη περιοχή και θα ήθελα το σχόλιό σας για την συνεχιζόμενη προκλητική στάση που επιδεικνύουν οι γείτονές μας.
Νομίζω ότι θα πρέπει να κάνουμε τον εξής διαχωρισμό: υπάρχει το σκέλος που σχετίζεται με την συγκυρία και αφορά την τουρκική ‘νευρικότητα’ και υπάρχει το σκέλος που σχετίζεται με τις στρατηγικές επιδιώξεις της γείτονος που έχει να κάνει με την επιθετικότητα της Άγκυρας.
Ως προς το συγκυριακό, υπάρχουν τουλάχιστον τρεις λόγοι: ο ένας έχει να κάνει με την εμπλοκή της Τουρκίας στην Συρία, η οποία συν τω χρόνω, φαίνεται ότι εμβαθύνεται, άρα και δημιουργεί μια ανάγκη στους Τούρκους ιθύνοντες να δείξουν ότι δεν είναι στραμμένο το βλέμμα τους, μόνον προς την Συρία αλλά ότι εξακολουθούν να έχουν ενδιαφέρον προς την Ανατολική Μεσόγειο –πρωτίστως, και δευτερευόντως για το Αιγαίο και ο δεύτερος είναι ότι εφόσον τα πράγματα στην Συρία εξελίσσονται καλώς ή κακώς, είναι σημαντικό και για το ‘ηθικό’ των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και της τουρκικής κοινωνίας, να δίδεται η αίσθηση ότι η Τουρκία μπορεί, να αντιμετωπίζει ταυτόχρονα, πολλά μέτωπα. Δεν θα πω να πολεμά, γιατί στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο δεν έχουμε κάτι τέτοιο, αλλά θέλει να δείχνει ότι μπορεί να έχει ανοιχτά μέτωπα ταυτόχρονα και να τα φέρνει εις πέρας. Σε μεγάλο βαθμό, αυτό είναι μέρος του αφηγήματος του Τούρκου Προέδρου, Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος λέει ότι η χώρα του είναι μία περιφερειακή δύναμη, την οποία όλοι σέβονται και υπολήπτονται.
Επιπλέον, στην Τουρκία επίκεινται δημοτικές και περιφερειακές εκλογές στις 31 Μαρτίου και εξ αιτίας των εκλογών, πρέπει να γνωρίζουμε ότι θα έχουμε μια πλειοδοσία ‘εθνικισμού’ και πάλι. Η μία δύναμη θα υπερθεματίζει έναντι της άλλης, το Αιγαίο για τους Τούρκους είναι παγίως ένα πεδίο στο οποίο υπάρχει –αφενός- ομοθυμία στα κόμματα για το ποιες πρέπει να είναι οι θέσεις της Τουρκίας και βεβαίως, θεωρείται ως ένα πεδίο το οποίο θεωρείται εύκολο για να κάνει προβολή από θέση ισχύος. Θα έλεγα πάντως, ότι το κάθε κόμμα, κάνει προβολή ‘ανευθυνότητας’ λέγοντας διάφορες ανεκδιήγητες προτάσεις, όπως για τους γεωγραφικούς χάρτες, για το πώς θα πρέπει να καθοριστούν οι Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες, είτε την διεκδίκηση 18 ελληνικών νησιών κ.ο.κ.
Το έτερο στοιχείο, έχει να κάνει με το τι συμβαίνει στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκεί τα πράγματα για την Τουρκία δεν πηγαίνουν καλά, γιατί υπάρχει μια σύμπραξη αυτή την στιγμή μεταξύ Ελλάδος – Κύπρου – Ισραήλ και Αιγύπτου υπό την αμερικανική ομπρέλα, που δείχνει στην Τουρκία ότι δεν μπορεί να επηρεάσει τις περιφερειακές εξελίξεις. Και πολύ περισσότερο, δεν μπορεί να το κάνει μέσα από την Διπλωματία, εφόσον δεν διατηρεί σχέσεις με καμία από τις προαναφερθείσες χώρες –με εξαίρεση τις ΗΠΑ και την Ελλάδα. Στο πιο στρατηγικό κομμάτι που σχετίζεται με τα Δωδεκάνησα, το σύμπλεγμα της Ανατολικής Μεσογείου και την περιοχή του Καστελορίζου που είναι κομβικής σημασίας, έχει να κάνει με την προσέγγιση της Τουρκίας α) ότι δεν θέλει να επιτρέψει στην Ελλάδα να κάνει πλήρη άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων –άρα με τις συνεχείς απειλές, με τις αεροναυτικές ασκήσεις, με την απειλή του casus belli κ.λπ. δημιουργεί έναν ‘ντόρο’ και β) βλέποντας τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ως έναν μαραθώνιο, θέλει να μας ‘εξουθενώσει’ έτσι ώστε η Ελλάδα να συρθεί σε μια διαπραγμάτευση μαζί της. Αυτό όμως θέλει να το κάνει με τους δικούς της όρους, μακριά από το διεθνές δίκαιο, σε διμερές επίπεδο και χωρίς την διαμεσολάβηση τρίτων δυνάμεων.
• Βέβαια, αυτή είναι η πάγια ρητορική που χρησιμοποιεί η Τουρκία εδώ και πολλές δεκαετίες και η τακτική σε ό,τι αφορά τον τρόπο που προσπαθούν να προκαλέσουν την Ελλάδα. Ωστόσο θα πρέπει να προσέχουμε όταν μιλάμε για «κλιμάκωση» και «προκλητικότητα» αφού τελικώς, δεν έχει αλλάξει τίποτε!
Θα συμφωνήσω μαζί σας διότι και το «κλιμακώνουν» οι Τούρκοι ή «προκαλούν» κ.λπ. νομίζω ότι πλέον έχουν αρχίσει να χάνουν την αξία τους ως έννοιες. Ποια είναι η τουρκική προκλητικότητα; Προκλητικό είναι κάτι όταν δεν το κάνεις 365 ημέρες τον χρόνο και βεβαίως, αυτή η κλιμάκωση, επίσης δεν μπορεί να συμβαίνει κάθε μέρα εφόσον δεν οδηγεί πουθενά. Γι αυτό ξεκαθάρισα εξ αρχής ότι πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα μεταξύ της συγκυρίας και των στρατηγικών επιδιώξεων. Η μία δεν αναιρεί την άλλη –αντιθέτως, η μία προσθέτει στην άλλη. Οι επιδιώξεις της Τουρκίας είναι διαχρονικές, είναι πάγιες και δεν έχουν αλλάξει.
Όσον αφορά στο Αιγαίο, σίγουρα δεν είναι τα πράγματα όπως πέρσι αλλά επειδή βρισκόμαστε στις αρχές του έτους, ενδεχομένως να έχουμε πολλές εξελίξεις ακόμα μπροστά μας. Μην ξεχνάτε τον γνωστό «πόλεμο της τσιπούρας» που ξεκινάει σε λίγο και την προσπάθεια της Τουρκίας να δίνει την μάχη των εντυπώσεων σε μια περιοχή η οποία εκτείνεται από την ανατολική πλευρά της Κρήτης, περιλαμβάνει το σύμπλεγμα του Καστελορίζου και φτάνει μέχρι την Κυπριακή ΑΟΖ. Εκτιμώ πως αυτή η περιοχή είναι κομβικής σημασίας για την Τουρκία, οπότε εκεί θα πρέπει κανείς να εστιάσει την προσοχή του.
• Πώς βλέπετε τις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ;
Δεν είναι τα πράγματα μονοσήμαντα στις σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Υπό την έννοια ότι μπορεί επί παραδείγματι να βλέπουμε τις ΗΠΑ, αποχωρώντας από την Συρία (θα δούμε το πότε και με ποιον τρόπο) αλλά δεν είμαστε σίγουροι ότι αυτό ευνοεί την Τουρκία. Έχω ξαναπεί ότι αυτή η εξέλιξη κρύβει ευκαιρίες αλλά και παγίδες για την Τουρκία. Όμως, υπάρχουν ακόμη βαθιά προβλήματα στις σχέσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές –και κυρίως θα πρέπει κάποιος να συγκρατήσει το γεγονός πως υπάρχει ακόμη ζήτημα εμπιστοσύνης. Μπορεί ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντ. Τραμπ να συναλάσσεται σε διμερές επίπεδο και πολλές φορές απ ευθείας, και να έχει μια συγκεκριμένη άποψη για τον Τούρκο Πρόεδρο, όμως δεν είναι σταθερή. Μεταλλάσσεται είναι ευμετάβλητη. Το καλοκαίρι τον κατηγορούσε για την υπόθεση Μπράνσον και τώρα φαίνεται ότι του δίνει «αντίδωρο» στην Συρία (χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν θα ζητήσει και ανταλλάγματα). Οπωσδήποτε ο αμερικανικός παράγοντας, παρότι θέλει να διατηρήσει την Τουρκία σε τροχιά δυτική, δεν εμπιστεύεται την τουρκική ηγεσία. Αυτό δεν σημαίνει ότι εμείς, θα πρέπει να επαναπαυτούμε και να θεωρήσουμε ότι οι σχέσεις αυτές θα είναι μονίμως σε αυτή την κατάσταση. Αντιθέτως θα έλεγα ότι θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η Τουρκία, εξακολουθεί για αρκετούς ιθύνοντες νόες στις ΗΠΑ να είναι η χώρα – κλειδί για τη ΝΑ πτέρυγα του ΝΑΤΟ και μία χώρα στην οποία επενδύουν και βεβαίως δεν θα ήθελαν να δουν να απομακρύνεται από το δυτικό… άρμα.
