Του Κ. Ι. Δεσποτόπουλου της Ακαδημίας Αθηνών
«…Ιδιαίτερη σπουδαιότητα για την Ιστορία, όχι μόνο της Ελλάδος, αλλά και της Ευρώπης, άρα και της Οικουμένης, έχει η θετική συμβολή τής Ρόδου, εφάμιλλη, τουλάχιστον, με την συμβολή των Αθηνών και τής Μασσαλίας, για τον πνευματικό εξελληνισμό, σε μέγα βαθμό, τής Ρωμαϊκής λογιοσύνης, και για την διαμέσου αυτής διάδοση τής ελληνικής παιδείας στους λαούς τής Δυτικής Ευρώπης.»
Τιμώντας, σήμερα, την ημέρα τής ενσωμάτωσης τής Δωδεκανήσου με την μητέρα, Ελλάδα, θεωρήσαμε σκόπιμο να κάνουμε αναφορά σ’ ένα κείμενο τού Κ. Ι. Δεσποτόπουλου τής Ακαδημίας Αθηνών, εγνωσμένου πνεύματος, ήθους και φήμης, που έφυγε από την ζωή, την… 7-2-2016, σε ηλικία 103 ετών.
Το πιο κάτω κείμενο που ακολουθεί, όντως, δοξαστικό εγκώμιο και ανεπανάληπτος παιάνας τής ιστορικής πορείας τήςΡόδου, βασίζεται στον εναρκτήριο λόγο τού Ακαδημαϊκού στο 9ο Συμπόσιο τού Αιγαίου, που έγινε στη Ρόδο, από 1-5 Νοεμβρίου τού 1984.
(Εμείς, τιμώντας μαζί και την μνήμη τού Ακαδημαϊκού μεγάλου στοχαστή, Κ. Ι. Δεσποτόπουλου, απλά, αρκεστήκαμε στην αποσπασματική του παρουσία.):
«Ο λεγόμενος «κατάλογος νηών» της Ιλιάδας τού Ομήρου, όπου αναγράφεται η σύνθεση τής ελληνικής στρατιάς ενάντια στην Τροίαν, περιέχει και «τάς εννέα νήας… Ροδίων αγερώχων». Περιέχει, δηλαδή, και τα εννιά πλοία των γενναιόψυχων Ροδίων, που κατοικούσαν την Ρόδο μοιρασμένοι σε τρία μέρη, στην Λίνδο, στην Ιάλυσο και στην μες στο φώς λουσμένη Κάμειρο. (Β654).
Στις απαριθμήσεις των «Επτά Σοφών τής Ελλάδος» κατονομάζεται, πάντοτε, ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος, που άλλωστε είναι οαντιπροσωπευτικός ίσως τής «σοφίας» των Ελλήνων τής εποχής του, με το ελληνικότατο απόφθεγμά του: «Μέτρον άριστον».
Στην χορεία των ολυμπιονικών, των τρισένδοξων αυτών νικητών σε αγώνες μεταξύ των Ελλήνων, μόνο η Ρόδος έχει τα πρωτεία σε βαθμό επιβλητικό. Μάλιστα είναι τόσο μέγα το γόητρο των ολυμπιονικών[ της, ώστε ακόμη και στην ελληνιστική εποχή ο ποιητής Ριανός από την Κρήτη, για να λαμπρύνει, στο έργο του, τον αρχηγό των Μεσσηνίων Αριστομένη, επικαλείται και συγγένειά του με οικογένειες Ροδίων, προπάντων, ολυμπιονικών!
Ο Ηγησίας από την Μαγνησία τού Σιπύλου είχε γράψει, στα μέσα τού 3ου προ Χριστού αιώνα, «Ρόδου Εγκώμιον». Επίσης, ο Μύρων από την Πριήνη έγραψε και αυτός: «Ρόδου Εγκώμιον».
Ο Τίμαιος από το Ταυρομένιον ( Σικελία) και πολλοί ακόμη γνωστοί ιστορικοί, όπως ο Αριστίων, ο Νικάσυλος, ο Ξεναγόρας, ο Τιμάχιδας, ο Τιμόκριτος, ο Ζήνων και άλλοι είχαν γράψει πολλά για την ιστορία τής Ρόδου. Μεγάλη, άρα, ήταν ήδη στην αρχαιότητα η ιστορική προβολή της Ρόδου.
Ενδεικτική της περιωπής τής Ρόδου, στην ελληνιστική εποχή, είναι ίσως και η γεωγραφική αποτίμησή της. Ο Ερατοσθένης ορίζει τον βασικό μεσημβρινό επάνω στη γραμμή Ρόδου – Βυζαντίου. Αλλά στη Ρόδο, επίσης, είχε και ο Δικαίαρχος τοποθετήσει, δηλαδή, στη γραμμή Ηρακλείων Στηλών – Ρόδου, τον βασικό βαθμό γεωγραφικού πλάτους. Προβάλλεται, άρα, η Ρόδος με τον συνδυασμό τής γραμμής αυτής τού Ερατοσθένους και τής γραμμής, αυτής τού Δικαιάρχου, σαν το κεντρικό σημείο του γεωγραφικού συστήματος .
“Θεσπέσιον Πλούτον”, κατά έκφραση τού Ομήρου, χάρισε ο Ζεύς στους Ροδίους. Και πραγματικά, ήταν ο πλούτος αχώριστος από τη Ρόδο, εξηγήσιμος από την ευφορία τού εδάφους της και από την πρόσφορη, για τη ναυτιλία και το εμπόριο, γεωγραφική θέση της. Αλλά και από την εργατικότητα και την ευτολμία των κατοίκων της.
Και υπήρξαν, σύνδρομες τού πλούτου της, σπουδαίες επιδόσεις των επώνυμων και ανώνυμων καλλιτεχνών της. Και υπήρξε ακόμη, και προπάντων, μεγάλη ανάπτυξη τού ναυτικού της, καθώς και η περίφημη ναυτική νομοθεσία της, που είχε τόσο επιβληθεί στη θαλασσοπλοΐα, ώστε Ρωμαίος αυτοκράτωρ έλεγε:!«Εγώ είμαι κύριος τού κόσμου, ο δε Ρόδιος νόμος κύριος τής θαλάσσης!»
Από την ευμάρεια των Ροδίων ή έστω και από αυτήν, εξηγείται και το ήθος τής Ροδιακής πολιτικής. Φιλελεύθερης μάλλον και συντηρητικής στα εσωτερικά θέματα, επιδέξια καιροσκοπικής στις εξωτερικές σχέσεις.Αποτέλεσμα τής συνετής αυτής, πολιτικής, με τη συνδρομή και των ιστορικών περιστάσεων, υπήρξε η αναγωγή τής Ρόδου σε μεγάλη ναυτική δύναμη, από τον τρίτο ήδη π. Χ. αιώνα. Και, μάλιστα, η διατήρηση τής ναυτικής της ισχύος και τής ικανότητας για διπλωματικές πρωτοβουλίες, παρέμεινε ακόμη και αφού είχε καταστραφεί στα 146 π.Χ. από τους Ρωμαίους η Κόρινθος.
Η Ρόδος, των δύο τελευταίων π.Χ. αιώνων, έχει βαρύτιμο ιστορικό τίτλο: Υπήρξε, τότε, κέντρο μεγάλης πνευματικής δραστηριότητας, παράλληλο προς την Αλεξάνδρεια και την πόλη των Αθηνών, και προπάντων ελεύθερο παιδευτήριο στη φιλοσοφία, στις επιστήμες και στη ρητορική, με ακτινοβολία έως τις άκρες τής Μεσογείου!
Η κοινωνία και το πολίτευμα τής Ρόδου ήταν προϋποθέσεις πρόσφορες για την ανάπτυξη της ρητορικής. Είχε καταφύγει και ο Αισχίνης ο αντίπαλος τού Δημοσθένους στην πόλη με την Ιπποδάμεια ρυμοτομία. Και ώς τον πρώτο π.Χ. αιώνα, παρουσίασε μεγάλη ακμή στο χώρο της η ρητορική τέχνη.
Διάσημοι εκπρόσωποί της υπήρξαν ο Απολλώνιος ο Μαλακός και ο Απολλώνιος ο Μόλων. Και οι δύο ήσαν επήλυδες (νεοφερμένοι) στη Ρόδο, αλλά ριζώθηκαν στο έδαφός της και βρήκαν, στην κοινωνία της, ό, τι χρειαζόταν για να ευδοκιμήσουν.
Ο Μόλων, ιδιαίτερα, που έλαβε και το προνόμιο πρώτος, αυτός, να αγορεύσει ελληνικά, το 81 π.Χ, ενώπιον τής ρωμαϊκής συγκλήτου, ως πρέσβης των Ροδίων. Κατόρθωσε, έτσι, η Ρόδος να αποκτήσει ευρύτατη φήμη, ώστε, και πολύ επίδοξοι πολιτικοί άντρες τής Ρώμης, να ελκύονται από αυτήν και να έρχονται εδώ, στη Ρόδο, για να διδαχθούν τη ρητορική τέχνη!
Οι πιο διάσημοι από αυτούς είναι ο έπειτα μέγας ρήτωρ Κικέρων και ο έπειτα μέγας πολιτικός Ιούλιος Καίσαρ! Και ποιητές έζησαν και γεννήθηκαν στη Ρόδο και η ποίηση ήταν συστατικό τής Ροδιακής πνευματικότητας.
Ο Εύδημος ο Ρόδιος, μαθητής διάσημος τού Αριστοτέλους, πιστός κατεξοχήν στο πνεύμα του και ιδιαίτερα στη μεταφυσική του, επώνυμος τής μιας, από τις Αριστοτέλειες πραγματείες, Ηθικής. Συγγραφέας, ακόμα, Ιστορίας τής αριθμητικής, τής γεωμετρίας, τής αστρονομίας και τής μετεωρολογίας, επιστρέφει στην πατρίδα του και εισάγει στη Ρόδο την Αριστοτελική φιλοσοφία. Θρεμμένος από την Αριστοτελική φιλοσοφία, στον τρίτο π. Χ. αιώνα, εμφανίζεται και ο Πραξιφάνης κι ακόμη ο Ιερώνυμος ο Ρόδιος, που διατηρεί επικοινωνία με τον φιλοσοφημένο βασιλέα τής Μακεδονίας Αντίγονο και τον αρχηγό της Νέας Ακαδημίας Αρκεσίλαο.
Τον δεύτερο αιώνα π.Χ. ο σπουδαιότερος φιλόσοφος τής εποχής ήταν ο Ρόδιος Παναίτιος. Ο Λίνδιος αυτός, πολυδιάστατος ευπατρίδης, έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του έξω από τη Ρόδο, χωρίς όμως ποτέ να απαρνηθεί τον τίτλο τού Ρόδιου πολίτη. Ύστερα από τις αθηναϊκές σπουδές του διέμεινε στη Ρώμη. Περιόδευσε ανά τη Μεσόγειο και τελικά εγκαταστάθηκε στη γενέτειρα τού Σωκράτους και τού Πλάτωνος, Αθήνα, όπου έδρασε ως σχολάρχης τής στοάς. Αναμόρφωσε τη στωική φιλοσοφία, ώστε και να θεωρείται ως ιδρυτής τής Μέσης Στοάς. Εμπνεόταν και από την πλατωνική φιλοσοφία και διαμόρφωσε, ως φιλόσοφος, ηθική διδασκαλία τόσο πολύ ανθρώπινη, που επηρέασε γόνιμα επίλεκτους Ρωμαίους και ιδιαίτερα τον Κικέρωνα.
Με αυτήν, προπάντων, συνέβαλε, κατά πολύ, στην αναδοχή(υπεύθυνη αναγνώριση) τής ελληνικής φιλοσοφίας από τους Ρωμαίους, αλλά και στη διάπλαση και διάδοση τής ιδέας τού ανθρωπισμού ή και τού ιδεώδους τής ενότητας ηθικά τού ανθρώπινου γένους. Εξάλλου οδηγημένος από την νηφάλια διαπίστωση ότι η επιβολή της ρωμαϊκής εξουσίας δεν ήταν δεκτική ανατροπής, έστρεψε αυτός, κατεξοχήν, τη στωική φιλοσοφία προς τον έσω άνθρωπο, δηλαδή προς τον ιδιωτικά ηθικό προβληματισμό.
Ο Ρόδιος αυτός, φιλόσοφος, επιτέλεσε το διπλό, στην εποχή του, κατόρθωμα: Να πλοηγήσει τη φιλοσοφία προς κατευθύνσεις κατάλληλες τότε, καθώς πίστευε, για την επιβίωση και την συνέχιση τής λυτρωτικής τού ανθρώπου λειτουργίας της, και να προβάλλει στους Ρωμαίους την γοητεία τού ελληνικού πνεύματος και την αξία του ως ρίζας τού αληθινού ανθρωπισμού και ως πηγής τής γνήσιας παιδείας.
Στην ιστορία τής φιλοσοφίας, ως διάδοχος ουσιαστικά τού Παναιτίου, παρουσιάζεται ο πολύς Ποσειδώνιος που δεν είχε γεννηθεί στη Ρόδο, αλλά ταυτίστηκε με τη Ρόδο: Έδρασε και, ως Ρόδιος πολίτης και ως πρώτος πολιτικός και διάσημος σοφός τής Ρόδου, προσηλωμένος στο έδαφός της, επί τόσες δεκαετίες πολλές πέτυχε, ώστε να γίνει, τότε, η Ρόδος κάτι, σαν πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδος και της Μεσογείου.
Η μεγαλύτερη όμως επιστημονική φήμη της Ρόδου είναι συνυφασμένη με τις αστρονομικές έρευνες, που είχε διεξαγάγει από το έδαφός της ο μέγας αστρονόμος Ίππαρχος. Από αυτές άντλησε πολλά και σπουδαία ο αστρονόμος και γεωγράφος Πτολεμαίος κ.λπ.
Σημαντικότατο είναι ότι ο Παναίτιος είναι Ρόδιος και ο Κικέρων, που σπούδασε στη Ρόδο,είναι οι δύο αυτοί “αγωγοί” τού ελληνικού πνεύματος προς τη Ρώμη. Και συμβολικό είναι ότι οι δύο μεγαλεπήβολοι πολιτικοί της Ρώμης, ο Πομπήιος και ο Καίσαρ, πέρασαν και δύο τη Ρόδο υποκινημένοι από εύλογη πίστη για την πνευματική περιωπή της.
Αν πραγματικά το ελληνικό πνεύμα υπήρξε παράγων κρίσιμα διαπλαστικός τού πολιτισμού τής Ευρώπης και ύστερα τής Οικουμένης, το κοσμοϊστορικό αυτό γεγονός είναι, σε μεγάλο βαθμό, επίτευγμα των ρητόρων και των επιστημόνων και φιλοσόφων που γεννήθηκαν ή έδρασαν γόνιμα στη Ρόδο.! Αυτό είναι το θεσπέσιο εύσημο ελληνικότητας και οικουμενικότητας που ανήκει δίκαια στη Ρόδο!»
(Πηγή: «ΤΟ ΒΗΜΑ»
11-11-1984)
Για την αποσπασματική
εικόνα του κειμένου
Π.Α. Χαμουζάς panayiotis.hamouzas@gmail.com
Ρόδος, 6 Μαρτίου 2016.
