Η επιτυχημένη διαδοχή αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στις οικογενειακές επιχειρήσεις που αποτελούν τον βασικό κορμό του επιχειρείν στα Δωδεκάνησα.
Ο Δρ. Χρήστος Ε. Γεωργίου, γενικός διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου «ΙΝΣΒΕ» του «Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος» και συγγραφέας δυο βιβλίων με αντικείμενο τη «Διαδοχή στις οικογενειακές επιχειρήσεις», μιλά σήμερα στη «δημοκρατική» για τις προϋποθέσεις της σωστής διαδοχής, αποτυπώνει την πραγματική διάσταση του θέματος στην ελληνική κοινωνία και δίνει πολύτιμες συμβουλές σε ιδρυτές και υποψηφίους διαδόχους για το πώς η διαδικασία μπορεί να στεφθεί με επιτυχία.
• Κύριε Γεωργίου, ασχολείστε με τη διαχείριση των οικογενειακών επιχειρήσεων και ειδικά με τη μελέτη του κρίσιμου θέματος της διαδοχής εδώ και αρκετά χρόνια, ένα ζήτημα που αφορά ιδιαιτέρως τα Δωδεκάνησα, όπου οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του τοπικού επιχειρείν. Θα ήθελα αρχικά να σας ρωτήσω τι ήταν αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή δύο βιβλίων τα οποία ουσιαστικά αποτελούν έναν μεθοδολογικό οδηγό, τον μοναδικό μάλιστα στην Ελλάδα.
Ασχολούμαι με το θέμα από το 1998, έτος κατά το οποίο γνώρισα τον μέντορά μου Ελληνοαμερικανό καθηγητή Αστέριο Γ. Κεφαλά. Αυτός με μύησε και με εκπαίδευσε στα μυστικά της μεθοδολογίας της σωστής διαδοχής στις οικογενειακές επιχειρήσεις.
Μαζί με τον καθηγητή Κεφαλά αναπτύξαμε την κατάλληλη μεθοδολογία για τη διεκπεραίωση της διαδοχής σε μια οικογενειακή επιχείρηση και την προσαρμόσαμε στα ελληνικά δεδομένα για να μπορεί να υλοποιηθεί με επιτυχία. Έτσι γεννήθηκαν οι δυο μεθοδολογικοί οδηγοί που είναι μοναδικοί στην Ελληνική γλώσσα: το 2013 το βιβλίο: «Η διαδικασία διαδοχής στις οικογενειακές επιχειρήσεις» και το 2021 το βιβλίο: «Προετοιμάζοντας τη διαδοχή».
• Υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι που οδηγούν σε αποτυχία τη διαδικασία της διαδοχής;
Η διαδικασία διαδοχής δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του τουλάχιστον πέντε λόγους εξ’ αιτίας των οποίων αποτυγχάνει μια προσπάθεια υλοποίησης σωστής διαδοχής σε μια οικογενειακή επιχείρηση.
Οι πέντε αυτοί λόγοι, είναι:
Η αλλαγή στην ηγεσία της οικογενειακής επιχείρησης, είναι «επικίνδυνο πράγμα».
Η επόμενη γενιά δεν έχει κουράγιο.
Τα μέλη μιας οικογενειακής επιχείρησης γνωρίζουν (;) πώς να κάνουν τη διαδοχή.
Η διαδοχή είναι μια πολύχρονη διαδικασία, και όχι μια απλή ανακοίνωση.
Ο γονιός θέλει να είναι δίκαιος απέναντι στα παιδιά του, είτε εργάζονται, είτε δεν εργάζονται στην οικογενειακή επιχείρηση. Σε κάθε περίπτωση, η διαδοχή σε μια οικογενειακή επιχείρηση, είναι τελικά μια «οικογενειακή υπόθεση», η οποία μάλιστα αποτελεί μια τολμηρή απόφαση. Είναι η απόφαση σταθμός στην πορεία της οικογενειακής επιχείρησης για την αντιμετώπιση της επόμενης μέρας και κρατάει τουλάχιστον πέντε χρόνια.
• Γνωρίζουμε ότι όλοι ανεξαιρέτως οι ιδρυτές οικογενειακών επιχειρήσεων έχουν διακαή πόθο να δουν τα παιδιά τους να εργάζονται στην οικογενειακή επιχείρηση. Έχουν όμως ποτέ αναρωτηθεί αν πραγματικά η οικογενειακή επιχείρηση είναι η καλύτερη επιλογή για τα παιδιά τους; Ποια είναι η συμβουλή σας γι’ αυτό το μεγάλο θέμα;
Η πολύχρονη εμπειρία μας λέει ότι ακόμη και στην περίπτωση που ο εν δυνάμει διάδοχος δεν έχει τα κατάλληλα προσόντα για να γίνει ο αυριανός ηγέτης της οικογενειακής επιχείρησης, ο ιδρυτής επιμένει και ελπίζει ότι θα γίνει μια τρομερή αλλαγή (ένα θαύμα;) και ο εν δυνάμει διάδοχος τελικά θα «ωριμάσει», θα «δει τα πράγματα με άλλο μάτι», θα «πιεσθεί από τις καθημερινές βιοτικές ανάγκες»… οπότε «θα βάλει μυαλό» και «θα συνετισθεί». Αυτές είναι οι εκφράσεις που ακούμε στις συναντήσεις μας με ιδρυτές οικογενειακών επιχειρήσεων, οι οποίοι αρνούνται πεισματικά να δουν την πραγματικότητα.
Πριν φθάσουμε όμως εδώ, ο ιδρυτής μιας οικογενειακής επιχείρησης, πριν προτείνει στον εν δυνάμει διάδοχο, ή/και σε όλα τα παιδιά του να εργασθούν στην οικογενειακή επιχείρηση, θα πρέπει να δώσει τον χρόνο και την ευκαιρία στα παιδιά του, το καθένα να προβληματισθεί και να απαντήσει αβίαστα, αν η οικογενειακή επιχείρηση είναι η σωστή επιλογή για την επαγγελματική του καριέρα.
• Πώς λοιπόν μπορεί ο εν δυνάμει διάδοχος και όλα τα υπόλοιπα παιδιά να καταλήξουν μόνα τους στην απόφαση αν η οικογενειακή επιχείρηση είναι ή δεν είναι η σωστή επιλογή για την επαγγελματική τους καριέρα;
Πολλές φορές το μεγάλο πρόβλημα στη διαδικασία της διαδοχής είναι η «καταπίεση» που δέχεται ο διάδοχος να εργασθεί «με το ζόρι» στην οικογενειακή επιχείρηση. Η συμβουλή μας προς την οικογένεια είναι να αφεθεί ο διάδοχος να επιλέξει απρόσκοπτα αν επιθυμεί ή όχι να εργασθεί στην οικογενειακή επιχείρηση.
Αυτό μπορεί να γίνει, χρησιμοποιώντας ως «οδηγό» της απόφασής του, τις ακόλουθες πέντε πολύ σημαντικές ερωτήσεις:
Τι είναι αυτό που θέλω; Τι μου λέει η εσωτερική μου φωνή;
Ποια είναι τα ενδιαφέροντά μου; Ποιες είναι οι ικανότητές μου; Τις γνωρίζω πραγματικά ή έχω λανθασμένη αντίληψη των πραγμάτων;
Η εργασία στην οικογενειακή επιχείρηση αποτελεί μεγαλύτερη ευθύνη, απ’ ότι να εργάζομαι σε μια άλλη επιχείρηση;
Το έχω συνειδητοποιήσει αυτό;
Ποια είναι τα κίνητρα που έχω για να εργασθώ στην οικογενειακή μας επιχείρηση;
Αν επιλέξω να εργασθώ στην οικογενειακή μας επιχείρηση, ποιο θα είναι τελικά το «αντίτιμο;» Θα το πληρώσω; Και, τελικά, τι θα πληρώσω;
Είναι προφανές ότι η υλοποίηση μιας τέτοιας διαδικασίας, για πολλούς είναι σχεδόν αδύνατη.
Αναρωτήθηκε όμως ποτέ κανείς, πόσο δυστυχισμένος μπορεί να είναι ο διάδοχος επειδή ακριβώς ακολούθησε μια επαγγελματική πορεία που δεν ήταν δική του επιλογή;
• Στο βιβλίο σας «Προετοιμάζοντας τη διαδοχή» παρουσιάζετε και αναλύετε πέντε τρόπους για να έρθουν τα παιδιά στην οικογενειακή επιχείρηση. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα πράγματα γι’ αυτό;
Πόσες και πόσες φορές ο υποψήφιος διάδοχος αρνείται -με διάφορους τρόπους- να εργασθεί στην οικογενειακή επιχείρηση; Οι γονείς, άλλες φορές με το καλό, άλλες με το «άγριο» προσπαθούν να φέρουν τον «άσωτο υιό» να εργασθεί στην οικογενειακή επιχείρηση.
Προς αυτή την κατεύθυνση, ο «πρακτικός» μας «οδηγός» συμπεριλαμβάνει πέντε τρόπους:
Προσπαθήσετε να αντιληφθείτε και να αποδεχθείτε τις διαφορές μεταξύ των γενεών.
Φροντίστε οι υποψήφιοι διάδοχοι να εργαστούν κάπου αλλού για τουλάχιστον μια πενταετία.
Συνεργασθείτε οπωσδήποτε με κάποιον έμπειρο διαμεσολαβητή – εξειδικευμένο σύμβουλο.
Δημιουργήστε κανόνες.
Τα παιδιά σας πρέπει να είναι (αυστηρά) υπόλογα για ό,τι κάνουν… αλλά όχι με παράλογα πρότυπα.
Ο «Πρακτικός Οδηγός» των πέντε ερωτήσεων, είναι μια ακόμη απόδειξη ότι η σωστή διαδικασία διαδοχής μπορεί να γίνει πραγματικότητα, αρκεί να μη θεωρηθεί «ταμπού». Η ψύχραιμη αντιμετώπιση των πραγμάτων και η παροχή συμβουλών από ειδικούς, μπορεί εν τέλει να «σώσει» την οικογενειακή επιχείρηση και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια νέα αρχή.
• Αρα, πώς θα πρέπει να γίνει μια διαδικασία διαδοχής για να είναι σωστή;
Το ερώτημα αυτό θα μου επιτρέψετε να το απαντήσω κατά τη διάρκεια της ημερίδας στο Επιμελητήριο Δωδεκανήσου την προσεχή Τετάρτη 9 Μαρτίου. Θεωρώ ότι είναι το μεγάλο θέμα για τη συζήτησή μας και το οποίο ευελπιστώ να έχω την ευκαιρία να το συζητήσω με ιδρυτές οικογενειακών επιχειρήσεων και υποψηφίους διαδόχους από τα Δωδεκάνησα. Μπορώ όμως να σας πω, πώς ξεκινάει η διαδικασία, που είναι και το πιο σπουδαίο βήμα στην όλη προσπάθεια. Με τη διαπίστωση της έκτασης του προβλήματος της διαδοχής, μέσα από τη συμπλήρωση ενός σύντομου ερωτηματολογίου απ’ όλα τα μέλη της οικογένειας. Μάλιστα, κι επειδή βασικό μας μέλημα είναι η ευαισθητοποίηση των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα για να υλοποιήσουν μια σωστή διαδικασία διαδοχής, προσφέρουμε δωρεάν μια διαγνωστική μελέτη σε οποιαδήποτε οικογενειακή επιχείρηση μας το ζητήσει. Το μόνο που χρειάζεται είναι τα στελέχη της να έλθουν σε επικοινωνία μαζί μας κι εμείς θα ανταποκριθούμε αμέσως.
• Με αφορμή την ημερίδα της προσεχούς Τετάρτης για την παρουσίαση του δεύτερου βιβλίου σας με τίτλο «Προετοιμάζοντας τη διαδοχή» την οποία διοργανώνει το Επιμελητήριο Δωδεκανήσου, θα θέλαμε να μας πείτε ποιους αφορά και ποιοι μπορούν να την παρακολουθήσουν.
Με μια φράση θα σας έλεγα, οι πάντες. Και εννοώ τόσο ιδρυτές, αλλά και υποψηφίους διαδόχους. Είναι μια καλή αφορμή για συζήτηση γύρω από το μεγάλο θέμα της διαδοχής, το οποίο είναι «το θέμα» για το 98% των επιχειρήσεων στη χώρα μας. Η πρωτοβουλία του Επιμελητηρίου Δωδεκανήσου είναι εξαιρετική και γι’ αυτό αξίζουν συγχαρητήρια στον κ. πρόεδρο Γ. Πάππου και στα υπόλοιπα μέλη της Διοίκησης, που με πραγματικά ανοικτό μυαλό, σκοπεύουν την Τετάρτη να ευαισθητοποιήσουν τους συναδέλφους τους επιχειρηματίες ανεξάρτητα από κλάδο και μέγεθος, να υλοποιήσουν μια σωστή διαδικασία διαδοχής στην επόμενη γενιά.
• Ποιο μήνυμα θέλετε να στείλτε σε ιδρυτές και σε υποψηφίους διαδόχους ενόψει της εκδήλωσης;
Το μήνυμα είναι πολύ συγκεκριμένο και πρέπει να γίνει συνείδηση όλων: η διαδοχή δεν είναι γεγονός, αλλά μια μακροχρόνια διαδικασία. Αυτό άλλωστε κάνουν οι προνοητικές οικογενειακές επιχειρήσεις σ’ ολόκληρο τον κόσμο! Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μελέτη που έγινε πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, όσες οικογενειακές επιχειρήσεις αφιέρωσαν μια δεκαετία και πλέον για την εγκαθίδρυση και την ενεργοποίηση των σχεδιασμών διαδοχής τους, είχαν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να βιώσουν και να απολαύσουν επιχειρηματικές επιτυχίες δεκαπέντε χρόνια μετά, σε σχέση με εκείνες τις εταιρείες που αφιέρωσαν μια πενταετία, ή και λιγότερο για τη μετάβαση αυτή. Το μυστικό στο σχεδιασμό διαδοχής, εάν υπάρχει κάποιο, είναι η αφιέρωση ενός επαρκούς χρονικού διαστήματος για να υλοποιηθεί με τον σωστό τρόπο, ώστε τα σχέδια αυτά να μπορέσουν τελικά να λειτουργήσουν.
• Και μια τελευταία ερώτηση κύριε Γεωργίου, ποια είναι η συμβουλή που θα δίνατε στους ιδρυτές αλλά και στους υποψηφίους διαδόχους σε ό,τι αφορά στο θέμα της διαδοχής;
Το κύριο ζήτημα που όλοι θα πρέπει να αντιληφθούν, ιδρυτές και υποψήφιοι διάδοχοι, είναι ότι πρόκειται για μια διαδικασία με αναγνωρίσιμα βήματα και ορόσημα. Η διαδοχή δεν είναι ένα γεγονός μεμονωμένο. Πλήθος ιδρυτών θεωρούν ότι η μεταβίβαση των μετοχών στα παιδιά, αλλά η συνέχιση της άσκησης της διοίκησης από τους ίδιους, συνιστούν διαδοχή. H διαδοχή είναι μια μακροχρόνια διεργασία: υπάρχει μια αφετηρία, μια μέση και ένα τέλος, με σχεδιασμούς και απρόοπτα για το κάθε βήμα και αρκετά προβλέψιμες προκλήσεις, που θα παρουσιαστούν στην πορεία.
Εάν γίνει σωστά, το κάθε τμήμα του σχεδιασμού της διαδοχής χρησιμοποιεί και χτίζει επάνω σ’ αυτό που έχει προηγηθεί. Για την επιτυχημένη «στρατηγική αλλαγή» στην οικογενειακή επιχείρηση, μια είναι η συμβουλή προς ιδρυτές και υποψηφίους διαδόχους: πρέπει να δείξετε υπομονή και επιμονή στην εξέλιξη της διαδικασίας και να μην εκβιάσετε τα πράγματα.
Αγαπητοί ιδρυτές,
Σκεφθείτε ότι ίσως τα παιδιά σας να μην μπορούν να σας αντικαταστήσουν στη σκηνή και να παίξουν με επιτυχία τον δικό σας ηγετικό ρόλο.
Αγαπητοί υποψήφιοι διάδοχοι,
Η υπομονή και η κατάλληλη προετοιμασία για την ανάληψη της ηγεσίας της οικογενειακής σας επιχείρησης, θα σας απαλλάξει από το άγχος της βαριάς σκιάς του πατέρα και θα σας δώσει την απαραίτητη σιγουριά και αυτοπεποίθηση να επιλέξετε τελικά εσείς αν θα αναλάβετε την ηγεσία στην οικογενειακή σας επιχείρηση, ή θα επιλέξετε συνειδητά έναν άλλο δρόμο, που θα σας κάνει ευτυχισμένους.
Αυτές είναι οι δύο συμβουλές και τελικά ο μοναδικός τρόπος, για να κάνετε όλοι σας τα όνειρά σας πραγματικότητα.
