Μία πόλη που συμπυκνώνει τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία
Ενας τόπος με μοίρα βαριά, μία γωνία της Ελλάδας που συνεχώς υποδεχόταν ανθρώπους που δεν ήθελαν να βρίσκονται εκεί, μια πόλη με παγκόσμια μοναδικότητα.
Το Λακκί της Λέρου στα Δωδεκάνησα είναι ένα μέρος διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο στην Ελλάδα. Οι Ιταλοί κατακτητές το επέλεξαν το 1930 για να χτίσουν μία πόλη στις αρχές του ρασιοναλισμού, που όμοια της δεν υπήρχε αλλού. Κι όμως αυτός ο τόπος που θα έπρεπε να αποτελεί ένα υπαίθριο μουσείο-στολίδι της Ελλάδας και Μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς σε κίνδυνο της UNESCO, έχει παραδοθεί στην εγκατάλειψη και την παρακμή.
Αεροφωτογραφία του Porto Lago
Οι τουρίστες που καταφτάνουν στο νησί της Λέρου μένουν άναυδοι μπροστά στην ιστορία του λιμανιού της Λέρου και στον αρχιτεκτονικό του πλούτο. Οι περισσότεροι αδυνατούν να πιστέψουν πώς αντί να έχει μετατραπεί σε έναν προορισμό ιστορίας διάσημο σε όλο τον κόσμο, έχει αφεθεί κυριολεκτικά να καταρρέει.
Οι μεγάλοι δρόμοι, τα κινηματοθέατρο, ο Πύργος του Ρολογιού, με το κυκλικό αίθριο της Αγοράς, τα δημόσια κτίρια και τα παλατσίνα για τους αξιωματικούς, όλα σε μεταφέρουν στο Porto Lago του ’30, όπως οι Ιταλοί είχαν ονομάσει την πόλη που αποτελούσε ένα ενιαίο αρχιτεκτονικό σύνολο, μοναδικό παράδειγμα της εποχής.
Η επιλογή του Λακκιού για να χτιστεί αυτή η πόλη δεν ήταν τυχαία. Από το 1912, οι Ιταλοί διάλεξαν αυτόν τον τόπο για να στήσουν την αεροναυτική τους βάση, καθώς πρόκειται για το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι στην Ανατολική Μεσόγειο, με ένα πολύ στενό άνοιγμα που λειτουργούσε ως το απόλυτο πλεονέκτημα.
Φωτογραφία που αποτυπώνει το μέγεθος του λιμανιού και το στενό άνοιγμα
Παράλληλα αποφάσισαν να φτιάξουν μια καινούργια πόλη, στα ιταλικά πρότυπα, αλλά με νέα, προωθημένη αρχιτεκτονικη σύλληψη. Για αυτό τον λόγο επιλέχθηκε ένας νέος ρυθμός, με το όνομα «Διεθνές Στυλ», από τους αρχιτέκτονες Α.Bernaditti και R. Petracco και το Λακκί μετονομάστηκε σε Porto Lago.
Την παγκόσμια μοναδικότητα αυτού του μέρους αναγνώρισε με την πρώτη ματιά η σκηνοθέτης Ιωάννα Ασμενιάδου-Φωκά. Με καταγωγή από Θεσσαλονίκη βρέθηκε πρώτη φορά στο νησί το 1995, όταν ακόμα ήταν μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών. «Δεν με προσέλκυσαν τότε τα τουριστικά μέρη, αλλά μαγεύτηκα από τη διαφορετικότητα του Λακκιού» θα ανακαλέσει στη μνήμη της μιλώντας στο protothema.gr. Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, θα επέστρεφε με ζήλο στην αρχική της αυτή αίσθηση για να φτιάξει ένα ντοκιμαντέρ για την ιστορία και την αρχιτεκτονική του Porto Lago.
Η ζωή της μετά την πρώτη εκείνη επίσκεψη στη Λέρο, πήρε άλλη τροπή. Σπούδασε σκηνοθεσία, έγινε διευθύντρια παραγωγής, ασχολήθηκε με την τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Το 2013 βρέθηκε σε συνεργασία με την ΕΡΤ για να κάνει ντοκιμαντέρ σε 6 αρχαιολογικούς χώρους. Ωστόσο, λίγες ημέρες πριν αρχίσει τα γυρίσματα, η δημόσια τηλεόραση έκλεισε. Τότε η κ. Ασμενιάδου έμεινε χωρίς δουλειά, αλλά με ένα συνεργείο γεμάτο όρεξη να δημιουργήσει. «Τότε ήταν που σκέφτηκα να μην αφήσω την ευκαιρία. Αποφάσισα να έρθω στη Λέρο και να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για την αρχιτεκτονική του Λακκιού. Είχα στο μυαλό μου δουλειά ενός μήνα, ήταν όμως τέτοια η πολυπλοκότητα και η ιστορία του τόπου που έφτασα να εργάζομαι με πάθος και ένταση επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια!».
Το δημοτικό σχολείο
Το αποτέλεσμα ήταν το ντοκιμαντέρ «Portolago – Φαντάσματα στο Αιγαίο», που έτυχε θερμής υποδοχής στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και πρόσφατα προβλήθηκε στο «σπίτι» του, το κινηματοθέατρο του Λακκιού, σε κλίμα μεγάλης συγκίνησης.
Όπως όμως σε πολλές ιστορίες υπάρχουν και οι θλιβερές πτυχές, έτσι και εδώ προκαλεί τουλάχιστον μελαγχολία, αν όχι οργή, η εγκατάλειψη που γνωρίζει αυτή η πόλη. Κανείς δεν είχε όραμα να αναβιώσει την ιστορία και να μετατρέψει το Λακκί σε μία παγκόσμια ψηφίδα μνήμης, αντίθετα, κτήρια μοναδικά στον κόσμο στέκονται μισογκρεμισμένα, με παραπήγματα και μοντέρνες νεοελληνικές κατασκευές να προβάλλουν ανάμεσα, βιάζοντας το τοπίο, τις μνήμες και την αισθητική.
(Φωτογραφία: Αναστάσης Αγάθος)
«Δεν πρόκειται για κάτι απλό. Η αρχιτεκτονική είναι η αφορμή για την ιστορία. Στο Λακκί βρίσκεται συμπυκνωμένη όλη η σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Ηταν συνειδητή μου επιλογή στο ντοκιμαντέρ να βάλω Αγγλους, Ελληνες, Ιταλούς και Γερμανούς να μιλούν στη γλώσσα τους. Το ίδιο κτήριο ξανά και ξανα χρησιμοποιούνταν για διαφορετικούς σκοπούς και ανάγκες και η καταγραφή που επιχειρήσαμε αποδεικνύει πόσο δεν ξέρουμε την ιστορία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Η αδιαφορία και των κατοίκων, αλλά ιδίως των ιθυνόντων είναι σοκαριστική, καθώς όχι μόνο αδιαφορούν για τα αριστουργήματα του Λακκιού, αλλά τα κακοποιούν. Αυτό που προσπάθησα να κάνω με τη δουλειά μου ήταν να κερδίσω το ενδιαφέρον της UNESCO για να μπει η πόλη στα Μνημεία σε κίνδυνο» εξομολογείται η κ. Ασμενιάδου-Φωκά.
Το αίθριο στην αγορά
Και μπορεί το υπουργείο Πολιτισμού και η Πολιτεία ακόμα να μην έχουν δείξει το παραμικρό ενδιαφέρον για αυτό τον ιστορικό τόπο, ωστόσο διεθνώς υπάρχει ενδιαφέρον για την ιδιαίτερη ιστορία του Λακκιού. Διεθνή φεστιβάλ έχουν ενδιαφερθεί για το ντοκιμαντέρ, σε τουρκικό περιοδικό δημοσιογράφος του έχει πλέξει το εγκώμιο, ενώ ιταλικά πανεπιστήμια και μουσεία έχουν απευθύνει πρόσκληση στη δημιουργό.
«Τι παράξενη η μοίρα αυτού του τόπου. Πάντα έρχονταν στο Λακκί, άνθρωποι δεν ήθελαν να βρίσκονται εδώ» λέει στοχαστικά η κ. Ασμενιάδου. Και τελικά άνθρωποι ξένοι που βρέθηκαν στο νησί της Λέρου εξ ανάγκης δημιούργησαν κάτι μοναδικό, κάτι που ανέδειξε μία επίσης ξένη για τη Λέρο σκηνοθέτης, για να το αφήνει η Πολιτεία να καταστρέφεται μέρα τη μέρα, υποκύπτοντας στο αμείλικτο πέρασμα του χρόνου.
(Φωτογραφίες: Αναστάσης Αγάθος)
