Εδώ και δύο εβδομάδες στην πλατεία Βικτωρίας ο 23χρονος Αφγανός Ζαρίφ ζυγίζει τις επιλογές του. Πριν από περίπου ένα μήνα ο θείος του και ένας φίλος του κατάφεραν να φτάσουν στη Δυτική Ευρώπη. Ο ίδιος όμως, όπως και δεκάδες χιλιάδες άλλοι πρόσφυγες και μετανάστες, δεν μπορεί να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο μετά το σφράγισμα των βαλκανικών συνόρων. Αυτή η απρόσμενη εξέλιξη έβγαλε τον νεαρό Αφγανό εκτός προϋπολογισμού. «Είχα μαζί μου όσα χρήματα χρειαζόμουν για να μου φτάσουν ίσα ίσα», λέει και εξηγεί ότι μετά το πέρασμά του από τα τουρκικά παράλια στη Σάμο, δεν σκόπευε να χρησιμοποιήσει ξανά διακινητές. «Θα πηγαίναμε όπως μας έμαθε το κράτος. Οπως πήγε όλος ο κόσμος πριν από εμάς, όπως πήγαν και οι φίλοι μας».
Από τη στιγμή που επί μήνες επιτρεπόταν ατύπως η διέλευση από την Ειδομένη σε Σύρους, Ιρακινούς και Αφγανούς που είχαν καταγραφεί και διέθεταν γνήσια υπηρεσιακά σημειώματα από την Αστυνομία, ο ρόλος των διακινητών στη χερσαία διάσχιση της Ελλάδας είχε γίνει περιττός. Οι περισσότεροι πρόσφυγες γνώριζαν ήδη –ή μάθαιναν από όσους είχαν προηγηθεί– ότι μπορούν με τρένα και λεωφορεία να μεταβούν στα σύνορα μόνοι τους, χωρίς να απευθυνθούν σε κυκλώματα παράνομης μεταφοράς ανθρώπων. Πρόσφυγες που συνάντησε η «Κ» το περασμένο καλοκαίρι στη Λέσβο γνώριζαν ήδη με την άφιξή τους σε παραλίες του νησιού το όνομα της Ειδομένης, του Πολυκάστρου, ακόμη και του τελευταίου ξενοδοχείου πριν από τα ελληνοσκοπιανά σύνορα.
Τώρα όμως ο εγκλωβισμός τους στην Ελλάδα αλλάζει σταδιακά τα δεδομένα. Στην πλατεία Βικτωρίας, σύμφωνα με μαρτυρίες προσφύγων και μεταναστών, εμφανίστηκαν τις τελευταίες ημέρες μεσάζοντες διακινητών.
Με σκάφος στην Ιταλία
«Ερχονται συνήθως τα πρωινά. Εγώ γνώρισα έναν Ιρανό και έναν Σύρο», λέει στην «Κ» ο Ζαρίφ, που στην πατρίδα του εργαζόταν ως αστυνομικός. «Λένε ότι μπορούν να μας πάνε με σκάφος στην Ιταλία ή υπόσχονται ότι μπορούμε να ταξιδέψουμε με αεροπλάνο και να φτάσουμε όπου θέλουμε».
Ωστόσο ο ίδιος, όπως και άλλοι τέσσερις συμπατριώτες του που μίλησαν στην «Κ», αδυνατεί να ανταποκριθεί στις οικονομικές απαιτήσεις των διακινητών. Το υπηρεσιακό σημείωμα που κρατάει του δίνει διορία διαμονής στη χώρα για 30 ημέρες. «Μέσα σε αυτό το διάστημα δεν προλαβαίνω να μαζέψω τα λεφτά που μου ζητούν οι διακινητές. Θέλουν 3.000 – 4.000 ευρώ. Πού να τα βρω;», λέει.
Τη μαρτυρία του Ζαρίφ επιβεβαιώνει και ο 19χρονος Αφγανός Σαμίμ Χαϊνταρί, τον οποίο συνάντησε η «Κ» στην κατάμεστη από πρόσφυγες και μετανάστες αίθουσα του παλαιού αεροδρομίου στο Ελληνικό. Εχει συμπληρώσει οκτώ ημέρες καθηλωμένος στην Αθήνα. Συνήθως τα πρωινά πηγαίνει στην πλατεία Βικτωρίας και επιστρέφει στο Ελληνικό τη νύχτα για να κοιμηθεί στο πάτωμα.
«Ξέρω ποιος είναι ο σωστός δρόμος για να περάσω τα σύνορα», λέει και δείχνει έναν χάρτη στο κινητό του τηλέφωνο. «Θέλω να πάω από τον σωστό δρόμο. Δεν θέλω να ρισκάρω το πέρασμα με κάποιον διακινητή, να με πιάσουν και να με στείλουν ξανά εδώ, στην Ελλάδα». Δίνει στον εαυτό του διορία ενός μήνα και λέει ότι έχει λάβει και τη συγκατάθεση του πατέρα του που βρίσκεται στο Αφγανιστάν. Εάν δεν ανοίξουν μέχρι τότε τα σύνορα, λέει ότι θα επιστρέψει στην πατρίδα του.
Και… διαφημίσεις
Με τη βοήθεια διερμηνέα η «Κ» επικοινώνησε τηλεφωνικά με τρεις Σύρους διακινητές που βρίσκονται στην Τουρκία και διαφημίζουν τις υπηρεσίες τους στα αραβικά σε σελίδες του Facebook. «Εχουν κλείσει τα σύνορα και περνάει ελάχιστος κόσμος. Δεν θέλω να βασανιστώ, υπάρχει άλλη λύση;», τους ρώτησε ο διερμηνέας. Δύο διακινητές έδωσαν πανομοιότυπη απάντηση: ότι τα σύνορα μόλις άνοιξαν, περνούν όλοι χωρίς πρόβλημα και ότι σε κάθε περίπτωση «μπορείς να πας στα σύνορα και να κανονίσεις εκεί τις δουλειές σου». Την ημέρα της επικοινωνίας μας όμως λιγότεροι από 300 πρόσφυγες είχαν γίνει δεκτοί από την ΠΓΔΜ, ενώ στην Ειδομένη το συγκεντρωμένο πλήθος ξεπερνούσε τις 8.000 ανθρώπων.
Στις 25 Ιανουαρίου, σύμφωνα με την Αστυνομία, στο τελευταίο βενζινάδικο πριν από τον μεθοριακό σταθμό Ευζώνων Κιλκίς, πέντε υπήκοοι Αφγανιστάν επιτέθηκαν σε μετανάστες από το Πακιστάν, τους λήστεψαν και σκότωσαν με μαχαίρι έναν εξ αυτών. Επειτα διαπιστώθηκε ότι θανών και τραυματίες κατείχαν πλαστά υπηρεσιακά σημειώματα ως υπήκοοι Αφγανιστάν που φαίνονταν να έχουν εκδοθεί στη Μυτιλήνη. Λίγες ημέρες αργότερα, δύο από τους δράστες συνελήφθησαν στην Αθήνα.
Σε ένα παρόμοιο περιστατικό μαχαιρώματος κοντά στα σύνορα με τραυματία Ιρανό μετανάστη, οι δράστες είχαν παλαιά έγγραφα που έδειχναν ότι ζούσαν χρόνια στην Ελλάδα. «Εφόσον δεν ήταν κάτοικοι της περιοχής, αυτοί βρίσκονταν εδώ για να περάσουν κόσμο παράνομα», λέει αστυνομικός που γνωρίζει την υπόθεση.
Πλαστά διαβατήρια
Αν και όπως φαίνεται μέχρι στιγμής οι περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες δεν ακολουθούν τις προτάσεις των διακινητών –είτε γιατί στερούνται επιπλέον χρημάτων είτε γιατί ελπίζουν ακόμη σε άνοιγμα των συνόρων– επαναδραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και τα κυκλώματα των πλαστών διαβατηρίων. «Υπάρχουν κάποιοι που περνούν κόσμο από τον Βορρά, αλλά εγώ αναλαμβάνω το αεροδρόμιο», είπε σε τηλεφωνική του συνομιλία με την «Κ» Σύρος διακινητής που βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Ισχυρίστηκε ότι έχει επαφές στην Αθήνα και ότι μπορεί να στείλει κάποιον στο εξωτερικό με πλαστά έγγραφα από το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος».
«Πρέπει να σε στείλουμε σε έναν άνθρωπο να σου βγάλει διαβατήριο ευρωπαϊκό», είπε. «Δεν θέλει πολύ καιρό. Σε τέσσερις-πέντε ημέρες το πολύ θα το έχεις και θα μπορείς να πας σε όποια χώρα διαλέξεις. Μόλις θα φτάσεις στο ευρωπαϊκό αεροδρόμιο, πας στην τουαλέτα, σκίζεις το διαβατήριο και το πετάς»…
Καθημερινή
