Αρθρο του Ιωάννη Φλεβάρη
Κάθε φορά που το ημερολόγιο γράφει 7 Μαρτίου η σκέψη και η ψυχή των Δωδεκανησίων και ολόκληρης της Ελλάδος βρίσκεται στο ευλογημένο αυτό σημείο του χάρτη του Νοτίου Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου. Η Ενσωμάτωση χαράχτηκε στην ιστορία του Ελληνικού Έθνους στις 7 Μαρτίου 1948.
Τα Δωδεκάνησα βρέθηκαν υπό ιταλική κυριαρχία αμέσως μετά τον ιταλοτουρκικό πόλεμο του 1912. Η σύγκρουση ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1911 και τον Απρίλιο του 1912 ο ιταλικός στρατός κατέλαβε τα Δωδεκάνησα. Με τη Συνθήκη Ειρήνης της 15ης Οκτωβρίου του 1912, η Τουρκία παραχώρησε την Τριπολίτιδα στην Ιταλία ενώ η Ιταλία διατήρησε «προσωρινά» υπό την κατοχή της τα Δωδεκάνησα. Το 1915 η Μεγίστη (Καστελόριζο) πέρασε στην κυριαρχία των Γάλλων και στη συνέχεια των Ιταλών.
Η επίσημη παραχώρηση των νησιών στην Ιταλία έγινε με τη Συνθήκη Ειρήνης που υπεγράφη στις 24 Ιουλίου 1923 στη Λωζάννη μεταξύ της Τουρκίας, της Γαλλίας, της Ελλάδας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιταλίας, της Ιαπωνίας, της Ρουμανίας και του Βασίλειου Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων που τα ονόμασε «Ιταλικά νησιά του Αιγαίου» (Isole Italiane dell’ Egeo) υπάγοντας τη κτήση της στην αρμοδιότητα του Ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών. Η παραίτηση της Τουρκίας από την κυριαρχία της σε όλα τα νησιά που είναι σε απόσταση μεγαλύτερη των τριών μιλίων από την ασιατική ακτή, συνδυαστικά με το γεγονός ότι τα Ίμια είναι σε απόσταση 3,65 μιλίων από την τουρκική ακτή, καθώς και η εκχώρηση της κυριαρχίας ολοκλήρου του Δωδεκανησιακού συμπλέγματος στην Ιταλία, συνθέτουν μια σαφή νομική εικόνα για την έλλειψη οποιουδήποτε δικαιώματος της Τουρκίας στη συγκεκριμένη νησίδα.
Με συνυποσχετικό που υπέγραψαν οι δύο χώρες στις 30 Μάϊου 1929 και επικύρωσαν στις 3 Αυγούστου 1931, κατέθεσαν στο Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης το ερώτημα εάν μια σειρά από νησίδες και βράχους, κυρίως στην περιοχή του Καστελλορίζου, ανήκουν στην κυριαρχία της Ιταλίας ή της Τουρκίας. Η συγκεκριμένη διαφωνία δεν εκδικάστηκε ποτέ γιατί μετά την ιταλοτουρκική Συμφωνία του 1932 οι δύο χώρες ζήτησαν τη διαγραφή της υπόθεσης από το πινάκιο. Από το ιστορικό της υπόθεσης όμως συμπεραίνουμε ότι σε κάθε περίπτωση οι νησίδες Ίμια δεν ήταν τμήμα των περιοχών που αμφισβητούνταν.
Στις 4 Ιανουαρίου 1932 η Ιταλία και η Τουρκία υπέγραψαν στην Άγκυρα Συμφωνία αναφορικά με την οριοθέτηση των χωρικών υδάτων μεταξύ Καστελλορίζου και ακτής της Ανατολίας η οποία άρχισε να ισχύει στις 10 Μαΐου του 1933 και πρωτοκολλήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών στις 24 Μάϊου 1933 με ιταλική πρόταση. Με τη Συμφωνία ρυθμίστηκε η κυριαρχία επί των νησίδων που είχαν αποτελέσει αντικείμενο της διαφωνίας όπως και επί της νήσου Kara Ada. Οροθετήθηκαν, επιπλέον, τα χωρικά ύδατα γύρω από τις εν λόγω νησίδες. Την ημέρα της υπογραφής της Συμφωνίας τα δύο συμβαλλόμενα μέρη αντήλλαξαν επιστολές με τις οποίες επιβεβαιωνόταν ότι δεν απέμειναν σημεία διαφωνίας ως προς την αμοιβαία εδαφική κυριαρχία ενώ συμφωνήθηκε να συναντηθούν εμπειρογνώμονες για να χαράξουν επακριβώς τη θαλάσσια μεθόριο μεταξύ της υπόλοιπης Δωδεκανήσου και της τουρκικής ακτής.
Ιταλία και Τουρκία στις 28 Δεκεμβρίου 1932 στην Άγκυρα υπέγραψαν μία συμπληρωματική συμφωνία (Πρακτικό – Proces Verbal) με την ίδια ημερομηνία έτσι ώστε να οροθετηθούν τρήματα των υδάτων μεταξύ της τουρκικής ακτής και της Δωδεκανήσου. Η παραπάνω συμφωνία χάραξε την οροθετική γραμμή ανάμεσα στα νησιά που ανήκαν στο συγκρότημα της Δωδεκανήσου, από το δυτικό άκρο της οροθετικής γραμμής της Συμφωνίας του Ιανουαρίου του 1932 μέχρι τα ύδατα βορείως της νήσου Γάιδαρος και νότια της νησίδας Θεοπόρη. Ειδικότερα, το Πρακτικό του Δεκεμβρίου 1932 όρισε 37 σημεία με βάση τα οποία χαράκτηκε η οροθετική γραμμή. Ανάμεσα σε αυτά το σημείο 30 ορίζει τη συνοριακή γραμμή ως διερχόμενη στο μέσον της απόστασης μεταξύ των «βράχων» (Rks) Kardak και της νήσου Kato στην ακτή της Ανατολίας. Η οροθετική γραμμή καθορίζει τις περιοχές οι οποίες ανήκουν στις δύο χώρες αντιστοίχως. Το Πρακτικό δεν κατατέθηκε στην Κ.Τ.Ε. από την Ιταλία, που ήταν μέλος της τότε, πιθανώς γιατί θεωρήθηκε σαν παρακολούθημα της Συμφωνίας του Ιανουαρίου 1932. Παρόλα αυτά η χαραχθείσα συνοριακή γραμμή εφαρμόσθηκε στην πράξη ενώ εμφανίζεται στους βασικότερους ναυτιλιακούς χάρτες και μέχρι την κρίση των Ιμίων, δεν υπήρχε αμφισβήτηση από την Τουρκία.
Τα Δωδεκάνησα ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα με τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων της 10ης Φεβρουαρίου 1947 ανάμεσα στην Ιταλία και τους Συμμάχους κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ελλάδα επικύρωσε τη Συνθήκη στις 28 Οκτωβρίου 1947 και την
κύρωσε με το ΝΔ 423/1947. Με τον Ν 518/1948 «περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα» έκλεισε από την άποψη του εσωτερικού δικαίου η διαδικασία της προσάρτησης και οι νησίδες Ίμια (αναφερόμενες στον Ν 518/1948 ως Λιμνιά) εντάχθηκαν στην Επαρχία της Καλύμνου. Σπουδαία και θεμελιώδης είναι η σημασία της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στον Εθνικό κορμό και της επηρείας των νησιών στα θαλάσσια σύνορα της χώρας καθώς σηματοδότησε την επέκταση της Ελλάδας στην λεκάνη της Μεσογείου δηλαδή στον επί χιλιετίες φυσικό της χώρο.
Ιωάννης Φλεβάρης
Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω
ΜSc Διεθνείς Σχέσεις
MSc Αρχαίο Θέατρο
Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου
