Ο Μιλτιάδης Λογοθέτης γνωρίζει τον τουρισμό σε βάθος, συνδυάζοντας την επιστημονική κατάρτιση, την πολυετή έρευνα με την πράξη και την εμπειρία. Σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, μιλά στη «δ» για τις σύγχρονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τουρισμός, γι’ αυτές που κλήθηκε να διαχειριστεί διαχρονικά.
Στο μικροσκόπιό του μπαίνει το τουριστικό προφίλ της Ρόδου, η ανταγωνιστικότητα του τουριστικού της προϊόντος. «Θα μπορούσε ο τουρισμός της Ρόδου να καταστεί πιο αποδοτικός και επομένως ανταγωνιστικότερος, αν ξεπεράσει το σύνδρομο του «τυποποιημένου προϊόντος» δηλώνει με εύσχημο τρόπο ο κ. Λογοθέτης και σχολιάζει παράλληλα τη μεγάλη εξάρτηση του προορισμού από τους tour operators.
• Κύριε Λογοθέτη, γνωρίζετε και μελετάτε τον τουρισμό εδώ και πολλές δεκαετίες. Έχει βιώσει ποτέ στα χρονικά παρόμοια κρίση ο τουρισμός, όπως αυτή που βιώνουμε τώρα λόγω του κορωνοϊού;
Είναι πράγματι πρωτόγνωρη η κρίση που βιώνει σήμερα ο τουρισμός από τις απειλές της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό μελετητές και επιχειρηματίες, γνωρίζουν ότι ο τουρισμός από τη φύση του είναι εκτεθειμένος σε διάφορες απειλές που αποδίδονται σε πολεμικές συρράξεις, σε φυσικές καταστροφές, σε οικονομικές κρίσεις, σε τρομοκρατικές ενέργειες ή σε πολιτικές και κοινωνικές αναστατώσεις. Χαρακτηριστικές τέτοιου είδους απειλές που προκάλεσαν κρίση στον τουρισμό ήταν ο πόλεμος του Κόλπου ή η πετρελαϊκή κρίση, οι τρομοκρατικές ενέργειες του ISIS ή η γνωστή σχετικά πρόσφατα χρηματοπιστωτική κρίση και για εμάς τους Έλληνες, η δικτατορία του ’67.
Οι συνέπειες των απειλών αυτών που επηρέασαν τον τουρισμό, όπως η χώρα μας και κυρίως η Ρόδος της οποίας η οικονομία εξαρτάται άμεσα και έμμεσα από τον τουρισμό σε ποσοστό που φθάνει στο 80%, αντιμετωπίστηκαν με μία σειρά μέτρων που επιβεβαιώνουν ιστορικά τον κανόνα ότι σε αντίθεση με άλλους τομείς της οικονομίας, ο τουριστικός τομέας ανακάμπτει συντομότερα συνήθως τον επόμενο χρόνο της εκδήλωσης της απειλής.
Η σημερινή πανδημία μας ξάφνιασε και μας βρήκε απροετοίμαστους να την αντιμετωπίσουμε. Δεν υπήρξε προηγούμενη εμπειρία όπως στις άλλες απειλές κάτι που επιβεβαιώνεται και από τη διεθνή βιβλιογραφία, όπου σπάνια αναγράφεται η πανδημία ως απειλητικός παράγοντας του τουρισμού. Δίχασε τις ηγεσίες του κόσμου με το δίλημμα της προστασίας της υγείας του ανθρώπου ή της οικονομίας. Όσοι επέλεξαν να προτάξουν την οικονομία, ακλουθώντας τη θεωρία της «ανοσίας της αγέλης», το πλήρωσαν ακριβά σε ανθρώπινα θύματα, χωρίς βέβαια να προστατεύουν την οικονομία τους.
Η χώρα μας, ευτυχώς πρόταξε την υγεία των πολιτών της με τα γνωστά μέχρι τώρα αποτελέσματα τα οποία προκάλεσαν άκρως ευνοϊκά σχόλια της διεθνούς κοινότητας. Οι επιπτώσεις από την πανδημία στον τουρισμό και γενικά στην τοπική οικονομία είναι δεδομένες για την τρέχουσα τουλάχιστον τουριστική περίοδο. Ωστόσο, αν ισχύσει και στην περίπτωση αυτή η ιστορικά επιβεβαιωμένη «ανακαμπτική δυναμική» του τουρισμού, υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι (ο τουρισμός) θα ανακάμψει τον επόμενο χρόνο. Η ανάκαμψη βασίζεται και στις επιβεβαιώσεις της παγκοσμίας επιστημονικής κοινότητας ότι σύντομα θα κυκλοφορήσει και ανοσιακό εμβόλιο κατά του κορωνοϊού που θα αντιμετωπίζεται ως επιδημική ασθένεια, όπως η γρίπη.
• Πόσο πιστεύετε ότι θα αλλάξει ο τουρισμός λόγω της πανδημίας;
Απαντώντας στο ερώτημα αν τελικά η σημερινή πανδημία θα επηρεάσει το μέλλον του τουρισμού, δεν νομίζω να συμβεί κάτι τέτοιο. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να ταξιδεύουν για διακοπές, που μπήκαν στη ζωή τους ως «βιολογική ανάγκη» για αναζωογόνηση από τις πιέσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής. Εκείνο το οποίο μπορεί ενδεχομένως να συμβεί βραχυχρόνια, είναι να αναθεώρησαν την αξιακή κλίμακα των κριτηρίων της επιλογής του προορισμού των διακοπών τους και αυτό είναι κάτι που πρέπει να προσέξουμε.
• Ποια είναι η άποψή σας για την τουριστική ανάπτυξη της Ρόδου, η οποία έφθασε τα 2,5 εκατομμύρια επισκέπτες;
Έχω υποστηρίζει ότι το αναπτυξιακό πρότυπο του τουρισμού της Ρόδου που στηρίζεται στον ήλιο και στη θάλασσα, αποκλειστικά δηλαδή στον τουρισμό των θερινών διακοπών, έχει εξαντλήσει τη δυναμική του, όπως προκύπτει και από τις εξελίξεις των αφίξεων των τελευταίως ετών. Χρειάζεται να βελτιωθεί το σημερινό πρότυπο με την παράλληλη ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμού, που θα προσδώσουν στο τουριστικό μας προϊόν μία νέα δυναμική, καθώς οι μορφές αυτές είναι ανθεκτικότερες στις διεθνείς συγκυρίες και δραστηριοποιούνται στους εκτός της συνήθους τουριστικής περιόδου μήνες, συμβάλλοντας στην επιμήκυνση της, που συνδέεται άμεσα με τη βιωσιμότητα των τουριστικών επιχειρήσεων.
Παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια όλοι οι αρμόδιοι και μη μιλούν για την ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, που ασφαλώς θα συμβάλουν στη βελτίωση του τουριστικού μας προϊόντος, δεν φροντίζουν να δημιουργηθούν οι αναγκαίες ειδικές υποδομές και οι κατάλληλες οργανωτικές δομές που θα προωθούν στην αγορά τα νέα αυτά προϊόντα.
Χαρακτηριστική περίπτωση ο τουρισμός κρουαζιέρας. Θέλουμε να καταστήσουμε το λιμάνι της Ρόδου home port, δηλαδή να είναι δυνατή η επιβίβαση και αποβίβαση τουριστών πολυήμερης παραμονής, χωρίς να διαθέτουμε τις αναγκαίες χερσαίες λιμενικές εγκαταστάσεις και την οργανωτική δομή που θα προωθεί τη δυναμική αυτή μορφή τουρισμού στα διάφορα διεθνή forum της κρουαζιέρας. Να σημειώσουμε ότι η Ρόδος δεχόταν τους περισσότερους μετά τον Πειραιά επισκέπτες κρουαζιέρας. Σήμερα, το λιμάνι της Ρόδου από τη δεύτερη, κατέβηκε στην έκτη θέση με τη μείωση των επισκεπτών να ξεπερνά το 50%. Ανάλογη είναι και η κατάσταση και στις άλλες μορφές τουρισμού που φιλοδοξούμε να αναπτύξουμε, τον συνεδριακό, τον αθλητικό (περίπτωση Γκολφ), τον πολιτιστικό, τον θεραπευτικό και άλλες μορφές που κατά καιρούς έχουν προταθεί για ανάπτυξη.
Το αναπτυξιακό τουριστικό πρότυπο της Ρόδου θα πρέπει να έχει τουριστική στρατηγική την ποιότητα και όχι την ποσότητα, η οποία άλλωστε δεν φαίνεται να απορροφάται από τη ζήτηση. Έχει παρατηρηθεί ότι η δημιουργία νέων ξενοδοχείων συνοδεύεται με το κλείσιμο ή την αλλαγή χρήσης παλαιών, που σημαίνει ότι αποκαθίσταται κατά κάποιο τρόπο η ισορροπία ανάμεσα στην προσφορά και στη ζήτηση. Τα μέσα φιλοξενίας τουριστών έφθασαν τον αριθμό του μόνιμου πληθυσμού του νησιού κι φαίνεται αυτή η μεγέθυνση να εξαντλεί τη «φέρουσα ικανότητα» του τόπου και την αντοχή του ντόπιου πληθυσμού κάτι που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Η αντοχή και η ανοχή του τόπου δοκιμάζεται τους μήνες αιχμής από τις συχνές διακοπές της ηλεκτροδότησης, την υπερκατανάλωση του νερού (οι επισκέπτες καταναλώνουν διπλάσια ποσότητα νερού από τους ντόπιους), την κυκλοφοριακή συμφόρηση, τις ουρές στις στάσεις των λεωφορείων, τους θορύβων, τα συμφόρηση και των παραλιών που αποτελούν ενδείξεις ότι η τουριστική μεγέθυνση έφθασε στα όριά της.
• Πόσο ανταγωνιστικό είναι τελικά το τουριστικό προϊόν της Ρόδου; Τι είναι αυτό που καθορίζει τον παράγοντα «ανταγωνιστικότητα»;
Η Ρόδος έπαυσε να είναι ο αναντικατάστατος και ασυναγώνιστος τουριστικός προορισμός όπως τον γνωρίζαμε τις προηγούμενες δεκαετίες. Έχουν δημιουργηθεί νέοι προορισμοί στο Μεσογειακό και ελληνικό χώρο, που προσφέρουν το ίδιο τουριστικό προϊόν και επομένως ο τουρίστας επιλέγει τον τόπο των διακοπών του με κύριο κριτήριο την τιμή που αξιώνει να ανταποκρίνεται στις προσφερόμενες υπηρεσίες με βάση τον κανόνα value for money, με άλλα λόγια να απολαμβάνει αυτά που πληρώνει. Επομένως η τιμή και η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών διαμορφώνουν την ανταγωνιστικότητα το τουρισμού. Ποια όμως τιμή; Αυτή που γίνεται αποδεκτή από τον τουρίστα και εξασφαλίζει ένα ικανοποιητικό κέρδος σε αυτόν που προσφέρει τις τουριστικές υπηρεσίες, διαφορετικά αν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις αυτές το τουριστικό προϊόν δεν είναι ανταγωνιστικό.
Στην περίπτωση της Ρόδου, η ανταγωνιστικότητα του τουρισμού της είναι οριακή. Και εξασφαλίζεται με τις συγκριτικά χαμηλές τιμές που προσφέρει ο κλάδος της φιλοξενίας υπό την πίεση των μεσαζόντων οργανωτών ταξιδιών. Θα μπορούσε ο τουρισμός της Ρόδου να καταστεί πιο αποδοτικός και επομένως ανταγωνιστικότερος, αν ξεπεράσει το σύνδρομο του «τυποποιημένου προϊόντος» με βελτιώσεις και πρόσφορες ποιητικότερου χαρακτήρα και συμπίεση του κόστους των προσφερόμενων υπηρεσιών, που μπορεί να προέλθει και από την αύξηση της προστιθέμενης αξίας του τουριστικού τομέα που βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. ‘Έτσι θα μπορέσουμε να αυξήσουμε και τις τιμές των υπηρεσιών μας.
• Είναι γεγονός η μεγάλη εξάρτηση της Ρόδου από τους τουρ οπερέιτορς. Μπορεί ο προορισμός να… απαγκιστρωθεί από το tour operating ώστε να μην χρειαστεί να αντιμετωπίσει ξανά φαινόμενα όπως η πτώχευση του Thomas Cook αλλά και να είναι περισσότερο αυτάρκης ο προορισμός;
Είναι γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό του διεθνούς τουρισμού που φθάνει στο 80%, διακινείται μέσω των tour operators οι οποίοι με τις απορροφήσεις των μικρών γραφείων και τις συγχωνεύσεις μεγαλύτερων αλλά και με την καθετοποίηση τω κυριότερων υπηρεσιών του τουριστικού κυκλώματος, έχουν δημιουργήσει ένα καθεστώς το οποίο έχει όλα τα χαρακτηριστικά του ολιγοπωλίου με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Αποτελούν το ισχυρό μέρος στις σχέσεις τους με τους άλλους συναλλασσόμενους, κυρίως τους ξενοδόχους στους οποίους επιβάλλουν την πολιτική τους και σε συνδυασμό με το χαμηλότερο διαχειριστικό κόστος που πετυχαίνουν ως επιχειρήσεις, προσφέρουν στην αγορά ιδιαίτερα δελεαστικά από άποψη τιμής «πακέτα» οργανωμένα ομαδικού τουρισμού, που δεν είναι δυνατό να προσφέρουν άλλες μορφές μεσολαβητών. Οι εκτός operators ταξιδεύοντες είναι λίγοι και ανήκουν σ’ εκείνους που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν περισσότερα, για να αποφύγουν τη διαβίωση της «τουριστικής αγέλης».
Το συμπέρασμα είναι ότι δεν μπορούμε από τα πράγματα να αντικαταστήσουμε τους σημερινούς μεσάζοντες του τουρισμού και να αποφύγουμε φαινόμενα πτώχευσης όπως αυτή του Thomas Cook. Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να είμαστε πιο προσεκτικοί στην επιλογή των συνεργατών μας-μεσαζόντων και να αποφεύγουμε τις αποκλειστικότητες ακλουθώντας μία τακτική «διασποράς» συνεργατών και αγορών που ασφαλώς περιορίζουν τους κινδύνους από τις συχνές πτωχεύσεις.
• Κλείνοντας κύριε Λογοθέτη, ποια η άποψή σας για την προβολή της Ρόδου;
Η προβολή και διαφήμιση της Ρόδου είναι αναμφισβήτητα απαραίτητη σε μία τουριστική αγορά όπου επικρατεί έντονος ανταγωνισμός. Όπως δεν επαρκούν τα εργαλεία αυτά για τη θωράκιση του ροδιακού τουρισμού. Χρειάζεται να επιστρατευθούν και άλλες λειτουργίες του τουριστικού marketing για να επιτύχουμε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Και ακόμη να εξασφαλισθούν οι αναγκαίοι οικονομικοί πόροι να υπάρχει η κατάλληλη οργανωτική δομή και ένα πρόγραμμα που θα εξυπηρετεί τις γενικές στρατηγικές. Σε ποιο βαθμό συνυπάρχουν αυτές οι προϋποθέσεις;
Στη Ρόδο ασχολούνται σήμερα με την τουριστική προβολή η περιφέρεια, ο δήμος και ο υπό επαναδραστηριοποίηση ΠΡΟΤΟΥΡ, ο οποίος θα μπορούσε διευρυνόμενος με τη συμμετοχή και της περιφερειας (σήμερα συμμετέχουν σε αυτόν ο δήμος και οι παραγωγικές τάξεις) και στελεχωμένος με ειδικό επιστημονικό προσωπικό, να αναλάβει όλες τις λειτουργίες του τουριστικού marketing από τις έρευνες τις αγορές την προώθηση, την προβολή, τη διαχείριση με τις δημόσιες σχέσεις. Λειτουργίες που σήμερα ασκούνται περιστασιακά και κατά τρόπο ερασιτεχνικό, όταν δεν καταφεύγουμε σε εδικά γραφεία εκτός Ρόδου. Υπάρχει βέβαια και το σοβαρό πρόβλημα της εξασφάλισης των αναγκαίων πόρων που σήμερα είναι ελάχιστοι σε σχέση με το μέγεθος του αντικειμένου που καλείται να προωθήσει. Υπολογίζεται διεθνώς ότι για τις λειτουργίες του τουριστικού marketing πρέπει να διατίθεται το 1% των τουριστικών εσόδων ενός προορισμού. Με τα δεόμενα της Ρόδου που υπολογίζεται ότι εισπράττει τα τελευταία χρόνια 1,5 δις. ευρώ, η Ρόδος έπρεπε να διαθέτει 15 εκ. ευρώ για την προώθηση του τουρισμού της, ενώ όσα ξοδεύονται γι’ αυτό το σκοπό δεν ξεπερνούν συνολικά τα δύο εκατομμύρια.
M. Λογοθέτης: «Η Ρόδος έπαυσε να είναι ο αναντικατάστατος και ασυναγώνιστος τουριστικός προορισμός»
