Έξι εθνικά γραφεία WWF (WWF Ισπανίας, Πορτογαλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Τουρκίας) ολοκλήρωσαν πριν λίγο καιρό κοινή έκθεση με τίτλο ”Η Μεσόγειος φλέγεται”, η οποία παρουσιάζει τις τάσεις των δασικών πυρκαγιών τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες και αναλύει τα απολογιστικά στοιχεία για τις δασικές πυρκαγιές για το διάστημα 2009-2018, τις ανθρώπινες απώλειες, αλλά και τις ζημιές που προκάλεσαν σε περιβαλλοντικό και οικονομικό επίπεδο. Παράλληλα, λαμβάνοντας υπόψη τα βασικά αυτά συμπεράσματα, η έκθεση παρουσιάζει προτάσεις για ένα αποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών που βασίζεται στην πρόληψη, καθώς και στην εφαρμογή πολιτικών προσαρμογής των δασικών οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή και τους κινδύνους που εγκυμονεί.
Σύμφωνα με την έκθεση, οι χώρες της Μεσογείου, στις οποίες καταγράφεται το 80% των καμένων εκτάσεων της Ευρώπης, αντιμετωπίζουν παρόμοιους κινδύνους από τις δασικές πυρκαγιές, καθώς μοιράζονται μία σειρά από κοινά χαρακτηριστικά. Πέρα από τα κοινά φυσικά και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, όλες οι χώρες παρουσιάζουν αντίστοιχες τάσεις εγκατάλειψης της υπαίθρου, συσσώρευσης καύσιμης ύλης, έχουν μία διαδεδομένη κοινή “κουλτούρα” ευρείας χρήσης της φωτιάς, ενώ χαρακτηρίζονται από έντονες, μόνιμες ή εποχικές, πιέσεις στον φυσικό χώρο.
Στην Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Τουρκία, από το 2009 ως το 2018, ξεσπούν κάθε χρόνο περίπου 56.000 περιστατικά πυρκαγιών υπαίθρου και καίγονται 3.750.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κάθε χρόνο η Μεσόγειος χάνει το 0,6% των δασικών της εκτάσεων εξαιτίας των πυρκαγιών. Μόνο το 2017 στη Μεσόγειο κάηκαν 9.000.000 στρέμματα, έκταση ίση με ολόκληρη την Κύπρο, που αποτελεί τη χειρότερη καταγραφή από το 1985.
Οι πυρκαγιές κοστίζουν σε περιβάλλον, ανθρώπινες ζωές και οικονομία
Οι φωτιές απειλούν την πλούσια βιοποικιλότητα της Μεσογείου, καθώς πλήττουν προστατευόμενες περιοχές, βιότοπους υψηλής οικολογικής αξίας και σπάνια είδη, ενώ μειώνουν τη δυνατότητα των μεσογειακών δασών να απορροφήσουν διοξείδιο του άνθρακα, επηρεάζουν την υδρολογική ισορροπία και την ποιότητα των υδάτων και εντείνουν τη διάβρωση του εδάφους. Την ίδια στιγμή, όμως, οι πυρκαγιές απειλούν και με τον πλέον πιο άμεσο τρόπο, τους ανθρώπους, καθώς από το 2000 ως και το 2016, 488 πυροσβέστες και πολίτες έχασαν τη ζωή τους στην Ευρώπη, ενώ μόνο το 2017 και το 2018 –μέσα σε μόλις δύο χρόνια- 225 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μόνο στην Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ελλάδα. Οι σημερινές συνθήκες καθιστούν τις πυρκαγιές περισσότερο φονικές από ποτέ στην ιστορία!
Επιπλέον, και σύμφωνα με την έκθεση του WWF, το ετήσιο οικονομικό κόστος που συνδέεται με τις καταστροφές από τις δασικές πυρκαγιές, υπολογίζεται πως σε όλη την Ευρώπη ανέρχεται στα 3 δισ. ευρώ. Παράλληλα, και σύμφωνα με τα σενάρια αύξησης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, υπολογίζεται ότι οι οικονομικές επιπτώσεις των πυρκαγιών, για την περίοδο 2070-2100, σε Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία και Πορτογαλία μπορεί να ανέλθουν στα 5 δισ. ευρώ ανά έτος. Τέλος, επισημαίνεται ότι το κόστος διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών στη Μεσόγειο ξεπερνά τα 2 δισ. ευρώ το χρόνο, με το 80% από αυτά να χρησιμοποιείται στην καταστολή και μόνο το 20% στην πρόληψη.
Όλα αυτά αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη σημασία, εάν αναλογιστούμε πως το 96% των πυρκαγιών στη Μεσόγειο προκαλούνται από ανθρωπογενή αίτια. Ειδικότερα, το 40% από αυτές προκαλείται από ανθρώπινη αμέλεια, ενώ το 26% από πρόθεση. Ωστόσο, η κινητήρια δύναμη για το υπόλοιπο 1/3 των πυρκαγιών (28%) από ανθρωπογενή αίτια παραμένει άγνωστη, ποσοστό που στην Ελλάδα και την Πορτογαλία αγγίζει τα μισά περιστατικά.
Η παράμετρος της κλιματικής αλλαγής
Τα έξι εθνικά γραφεία του WWF που συνέταξαν την έκθεση προειδοποιούν ότι η κατάσταση που περιγράφεται παραπάνω αναμένεται να επιδεινωθεί περαιτέρω τα αμέσως επόμενα χρόνια και εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Ήδη, σοβαρά περιστατικά δασικών πυρκαγιών ξεσπούν και στη βόρεια Ευρώπη, όπου παραδοσιακά εμφανίζει χαμηλά ποσοστά πυρκαγιών, ενώ στον ευρωπαϊκό νότο, χρόνο με τον χρόνο, τα περιστατικά των δασικών πυρκαγιών γίνονται όλο και πιο έντονα και καταστροφικά. Όπως σημειώνει και η έκθεση, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την κλιματική αλλαγή του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι τα μεσογειακά οικοσυστήματα θα γίνουν ακόμα πιο ευάλωτα. Η αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας συνεπάγεται περισσότερα και μεγαλύτερης διάρκειας κύματα ζέστης, τα οποία θα κάνουν την καύσιμη ύλη ακόμα πιο εύφλεκτη, κάτι το οποίο σημαίνει πως η κλιματική αλλαγή θα φέρει στο άμεσο μέλλον σφοδρότερες και πιο εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές. Επίσης, η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα χαρακτηριστικά της αντιπυρικής περιόδου, η οποία γι’αυτόν τον λόγο, θα είναι πιο εκτεταμένη και έντονη.
Επιτακτική ανάγκη οι αποφάσεις με βάση την πρόληψη και όχι την καταστολή
Με αφορμή τη συγκεκριμένη έκθεση και λαμβάνοντας υπόψη τα βασικά συμπεράσματα στα οποία καταλήγει, το WWF προτείνει αλλαγές που έχουν ως κεντρικό στόχο να αναδιοργανώσουν και να βελτιώσουν τη συνολική διαχείριση των πυρκαγιών με έμφαση στην πρόληψη, να αντιμετωπίσουν τα βασικότερα αίτια και τελικά, να κάνουν τα μεσογειακά δάση πιο ανθεκτικά στις προκλήσεις της εντεινόμενης κλιματικής αλλαγής. Στο πλαίσιο αυτό, είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρξει:
- Μετακίνηση του ειδικού βάρους από την καταστολή στις πολιτικές και δράσεις πρόληψης, με ταυτόχρονο συντονισμό μεταξύ πρόληψης και καταστολής.
- Έμφαση στις δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών και ταυτόχρονη αυστηρή εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας με στόχο τη μείωση της σημερινής ατιμωρησίας.
- Προτεραιοποίηση των μέτρων πρόληψης και καταστολής, βάσει του επαναπροσδιορισμού των περιοχών υψηλού κινδύνου και της πληρέστερης εξακρίβωσης και ανάλυσης των αιτίων και των κινήτρων των ανθρωπογενών πυρκαγιών.
- Θέσπιση ολοκληρωμένων πολιτικών χρήσεων γης ως μέτρο πρόληψης, μέσω της άμβλυνσης των κοινωνικών συγκρούσεων που δημιουργούν τα ποικίλα συμφέροντα στη δασική γη και της προώθησης των απαραίτητων θεσμικών αλλαγών.
- Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων πολιτικής προστασίας.
- Κατάρτιση ρεαλιστικών και αποτελεσματικών τοπικών σχεδίων πρόληψης, που θα περιλαμβάνουν τη δασική διαχείριση και τη μείωση της καύσιμης ύλης, την ορθή διαχείριση υποδομών και μεταφορικών δικτύων, και τα μέτρα απομάκρυνσης της πυρογενούς βλάστησης από τα όρια των οικισμών και των οδών.
- Θέσπιση οικονομικών πολιτικών που θα προωθήσουν την αειφορική διαχείριση των δασών με αποτέλεσμα τη μείωση της καύσιμης ύλης, την αποκατάσταση του μωσαϊκού δασικού τοπίου και την επαναφορά των “ενεργών φυλάκων” στα δάση (π.χ. παραγωγή δασικών προϊόντων, πιστοποιημένη ξυλεία).
- Εφαρμογή στοχευμένης μεταπυρικής αποκατάστασης, όπου και όταν χρειάζεται με στόχο την ανασύσταση του μεσογειακού μωσαϊκού βλάστησης και εντέλει και την αποτροπή μελλοντικών απειλών.
- Διαμόρφωση πολιτικών προσαρμογής των δασικών οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή και της αύξησης της ανθεκτικότητα τους απέναντι στις νέες συνθήκες που αυτή δημιουργεί.
Κοινή Ευρωπαϊκή στρατηγική πρόληψης δασικών πυρκαγιών
Σε δηλώσεις του ο κ. Κωνσταντίνος Λιαρίκος, επικεφαλής Περιβαλλοντικού Προγράμματος του WWF Ελλάς, τόνισε: “Σύμφωνα με την έκθεση, η Μεσόγειος θα αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια σφοδρότερες και πιο εκτεταμένες δασικές πυρκαγιές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Γι’ αυτό και είναι επιτακτική η ανάγκη να μετακινηθεί η πολιτική και επιχειρησιακή προτεραιότητα από την καταστολή στην πρόληψη, προκειμένου να μην ζήσουμε άλλες φονικές πυρκαγιές, όπως αυτές που σημειώθηκαν το 2017 και το 2018 στην Πορτογαλία την Ισπανία και την Ελλάδα, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 225 άνθρωποι. Η μελέτη καταδεικνύει επίσης ότι είτε από αμέλεια είτε από πρόθεση, το 96% των δασικών πυρκαγιών στη Μεσόγειο προκαλείται από τον άνθρωπο. Η λήψη των απαραίτητων μέτρων πρόληψης σε συνδυασμό με την κοινωνική εγρήγορση είναι μονόδρομος για την προστασία των δασών μας και των ανεκτίμητων υπηρεσιών που μας παρέχουν”.
