Η φωτογραφία με το άψυχο κορμάκι του 3χρονου Αϊλάν ξεβρασμένο σε μια τουρκική παραλία ήταν από τις συγκλονιστικότερες μαρτυρίες του προσφυγικού δράματος που είναι αυτό το καλοκαίρι εντονότερο από ποτέ.
Η δημοσίευσή της προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση κι αποτροπιασμό, κινητοποίησε ανθρώπους και αρχές.
Δίχασε για το εάν έπρεπε να δημοσιευθεί.
Η μια άποψη έλεγε ότι η δημοσίευσή της το μόνο που κάνει είναι να συνηθίζει όλο και πιο πολύ τη βια και τη δυστυχία δίπλα του κάποιος, η άλλη ότι έπρεπε να δημοσιευθεί γιατί η πραγματικότητα πρέπει να αποτυπώνεται.
Θα μου επιτρέψετε να νομίζω ότι όφειλε να δημοσιευτεί. Συμπυκνώνει όλη την εφιαλτική αγωνία των ξεριζωμένων να ξεφύγουν από πολέμους, ολοκληρωτισμούς και ξένες επεμβάσεις, εκθέτοντας ταυτόχρονα μια «Ευρώπη-φρούριο» που εθελοτυφλεί στις δικές της ευθύνες.
Εχουμε δει κατά καιρούς εικόνες πολύ δυνατές, φωτογραφίες βραβευμένες που χαράχτηκαν στον ανθρώπινο νου και άφησαν ελπίδες ότι «μπορούν να αλλάξουν κόσμο».
Μπορούν όμως πράγματι να αλλάξουν τον κόσμο; Μπορεί η φωτογραφία του μικρού Αϊλάν Κούρντι, του τρίχρονου παιδιού από τη Συρία που ξέβρασε νεκρό το κύμα σε παραλία της Αλικαρνασσού, να αφυπνίσει τις συνειδήσεις;
Μήπως όμως αποδίδεται τελικά στις εικόνες μία εξουσία την οποία στην πραγματικότητα δεν έχουν;
Η φωτογραφία του νεκρού προσφυγόπουλου είναι άλλωστε μία από τις πολλές που ιστορικά έχουν αποτυπώσει το ανθρώπινο δράμα.
Εξίσου εμβληματική φωτογραφία ήταν, για παράδειγμα, εκείνη της Κιμ Φουκ.
Ποιος δεν έχει κάπου δει εκείνο το μικρό κορίτσι από το Βιετνάμ, θύμα μία βόμβας Ναπάλμ, να τρέχει γυμνό κλαίγοντας και ουρλιάζοντας από τους πόνους;
Στις 8 Ιουνίου του 1972, φωτογράφος του Associated Press απαθανατίζει τη στιγμή που δύο αεροπλάνα του Στρατού του Νότιου Βιετνάμ βομβαρδίζουν, κατά λάθος, μία παγόδα. Την επομένη, εκτός από τους New York Times που δημοσίευσαν έστω σε μία γωνιά της πρώτης σελίδας τη φωτογραφία, οι υπόλοιπες εφημερίδες δεν το τόλμησαν επειδή υπήρχε «γυμνό». Στις 12 Ιουνίου, η φωτογραφία κυκλοφορούσε παντού, αλλά ο Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον αμφέβαλλε για την αυθεντικότητά της. Η φωτογραφία χαρίζει στον φωτογράφο της ένα βραβείο Πούλιτζερ, το 1973, και γίνεται το σύμβολο της αδικίας αυτής της σύγκρουσης.
Για τη συγκεκριμένη εικόνα έχει ειπωθεί ότι επηρέασε – σε κάποιον βαθμό – την απόφαση της κυβέρνησης Νίξον να τερματίσει τον πόλεμο στο Βιετνάμ. «Δυστυχώς όμως δεν συνέβησαν έτσι τα πράγματα», σχολιάζει στη Liberation ο Αντρέ Γκιντέρ, ειδικός σε θέματα εικονικής Ιστορίας. Στην πραγματικότητα – υποστηρίζει – μία εικόνα συνοδεύει μία αλλαγή, η οποία έχει ήδη εκφραστεί». Όταν το Associated Press κυκλοφόρησε τη φωτογραφία, η αμερικανική κοινή γνώμη ήταν ήδη υπέρ του τερματισμού του πολέμου στο Βιετνάμ.
Η Ιστορία έχει να επιδείξει πολλές ακόμη που θα μπορούσαν, αλλά δεν άλλαξαν τον κόσμο. Τον 19χρονο φοιτητή Γουάνγκ Γουεϊλίν που στάθηκε αγέρωχος μπροστά από τα τανκ τον Ιούνιο του 1979, όταν η κινεζική κυβέρνηση αποφάσισε να πνίξει στο αίμα τις διαδηλώσεις στην Τιενανμέν.
Ο φοιτητής εκείνος «ξαναζωντάνεψε την εικόνα του κόσμου για το θάρρος», είχε γράψει τότε το περιοδικό Time.
Η φωτογραφία του νοτιοαφρικανού φωτογράφου Κέβιν Κάρτερ, με το αποστεωμένο κοριτσάκι από το Νότιο Σουδάν και το όρνεο που έστεκε παραπέρα περιμένοντας τον θάνατό του, έφερε αναμφισβήτητα περισσότερες αλλαγές, θετικές αλλά και αρνητικές.
Η συγκλονιστική εικόνα είχε ως αποτέλεσμα να ενισχυθεί η αποστολή βοήθειας σε αρκετά χωριά της περιοχής. Ο ίδιος ο φωτογράφος ωστόσο δεν μπόρεσε να σβήσει ποτέ από τη μνήμη του τη δυστυχία που γνώρισε στο Σουδάν.
Τρεις μήνες μετά αναγνώριση της δουλειάς του (του απονεμήθηκε βραβείο Pulitzer) έβαλε τέλος στη ζωή του.
Στον μακρύ κατάλογο αυτής της κατηγορίας των φωτογραφιών έχει αναμφισβήτητα και ο ανατολικογερμανός φρουρός Κόνραντ Σούμαν, ο οποίος έγινε σύμβολο ελευθερίας, αλλά και της απελπισίας του Ψυχρού Πολέμου, πηδώντας πάνω από το συρματόπλεγμα που χώρισε το Βερολίνο.
Ομοίως και η φωτογραφία των Παλαιστινίων που θρηνούν τον χαμό δύο παιδιών που έχασαν τη ζωή τους από αεροπορική επιδρομή του Ισραήλ, το 2012, και η οποία επίσης βραβεύτηκε στον Διαγωνισμό Φωτογραφίας World Press Photo.
Ομοίως και η εικόνα των νεκρών γυναικών από τα χημικά (αέριο σαρίν) του Σαντάμ Χουσεΐν, το 1988, ενώ η εικόνα του Αϊλάν Κούρντι σίγουρα δεν είναι η πρώτη με νεκρό προσφυγόπουλο που βλέπει το φως της δημοσιότητας.
Ούτε η πρώτη έριξε το Τείχος ούτε η δεύτερη έφερε την ειρήνη στη Λωρίδα της Γάζας ούτε η τρίτη έβαλε οριστικό τέλος στη χρήση χημικών όπλων.
Ποιος ο λόγος λοιπόν της δημοσίευσής τους; Μπορούν να απορριφθούν απλώς ως «άχρηστες»; Ασφαλώς και όχι, διότι αυτές οι φωτογραφίες «γίνονται ιστορικοί δείκτες», επισημαίνει ο Γκιντέρ και σε κάθε περίπτωση δεν είναι «αμελητέες».
(Με πληροφορίες από την Μ. Βακαλοπούλου)
