Κληρονομιά σε Κίνδυνο: Η βίλα του Ιταλού Κυβερνήτη στον Προφήτη Ηλία

Ό,τι δεν φαίνεται δεν αγαπιέται. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος για τον οποίο η βίλα του ιταλού Κυβερνήτη στον Προφήτη Ηλία βρίσκεται σε τόσο άθλια κατάσταση και κανείς δεν φαίνεται να νοιάζεται γι’ αυτήν καθώς το κτίριο δεν είναι άμεσα ορατό από τον δημόσιο δρόμο, ούτε είναι εύκολα προσβάσιμο με τα πόδια. Γι’ αυτό και η έλλειψη ενδιαφέροντος σχετικά με την κατάσταση ερείπωσης αυτής της μοναδικής μνημειακής κατοικίας. Οι φωτογραφίες – που τραβήχτηκαν κατά την πρόσφατη επίσκεψη μελών του ΔΣ της RICHeS – δείχνουν ξεκάθαρα την έκταση της ζημιάς, της φθοράς και της παρακμής.

Κίνδυνος για τους επισκέπτες 

Πριν από είκοσι χρόνια η βίλα βρισκόταν ακόμα σε σχετικά καλή κατάσταση, αν και πριν από πολύ καιρό είχε ήδη απογυμνωθεί από όλα τα πολύτιμα αντικείμενα και έπιπλα της, από τα καλοριφέρ, τις τουαλέτες, τα μπάνια και τα πλακάκια έως την οθωμανική κρήνη στην αυλή. Η ξύλινη επένδυση στο εσωτερικό ξεφλουδίζει και σπάει, τα παράθυρα και το τζάμια είναι σπασμένα ή βγαλμένα, γκράφιτι σε όλους τους τοίχους ενώ τμήματα της στέγης και της οροφής έχουν καταρρεύσει. Ο περιβάλλοντας χώρος είναι γεμάτος με γυαλιά, ξύλα και σπασμένα φύλλα αμιάντου. Η υφιστάμενη κατάσταση αποτελεί άμεσο κίνδυνο για το κοινό. Η βίλα δεν προστατεύεται από φράχτες και προφανώς την επισκέπτονται πολλοί τουρίστες. Εάν δεν ληφθούν γρήγορα μέτρα, δεν μπορεί να αποκλειστεί ένα ατύχημα στο μέλλον. Εκτός από αυτήν την άμεση απειλή για τους επισκέπτες, η ίδια η βίλα κινδυνεύει επίσης. Αντιμετωπίζει υπαρξιακή απειλή εξαφάνισης. Χρειάζονται λύσεις και δράσεις για να σωθεί αυτή η μοναδική βίλα, ένα από τα πιο σημαντικά παραδείγματα πολιτιστικής κληρονομιάς του 20ου αιώνα στη Ρόδο.

Καλοκαιρινό καταφύγιο

Η βίλα χτίστηκε από και για τον Mario Lago, Κυβερνήτη των Δωδεκανήσων από το 1922 έως το 1936. Ο Lago μπορεί να θεωρηθεί ο θεμελιωτής της σύγχρονης τουριστικής υποδομής στο νησί μας. Ο ενεργητικός Κυβερνήτης στόχευε σε μια διαφοροποιημένη τουριστική ανάπτυξη. Εκτός από τα μνημεία και τις παραλίες, ήθελε επίσης να στρέψει την προσοχή των τουριστών στη φυσική ομορφιά και στις σχετικές μ’ αυτήν δυνατότητες του νησιού. Για το λόγο αυτό τα ξενοδοχεία Cervo (Έλαφος) και Cerva (Ελαφίνα) χτίστηκαν στη δροσερή βόρεια πλευρά του Προφήτη Ηλία. Εκεί, κάποιος θα μπορούσε να ξεφύγει από την καυτή καλοκαιρινή ζέστη την εποχή που ακόμα δεν υπήρχε κλιματισμός. Το 1932 ο Lago έχτισε για τον ίδιο και την οικογένειά του μια καλοκαιρινή βίλα στην ίδια περιοχή, επωφελούμενος από την υλικοτεχνική υποδομή των κοντινών ξενοδοχείων. Αρχιτέκτονας ήταν ο Rodolfo Petracco. Σ’ ένα από τα αρχιτεκτονικά σχέδια της βίλας αναγράφεται ο προορισμός της: “VILLA DI S.E. IL GOVERNATORE” (Βίλα της Αυτής Εξοχότητάς του Κυβερνήτη), αλλά σύντομα η βίλα ήταν επίσημα γνωστή ως “Villa del Ritrovo” (ένα μέρος για απόδραση). Αυτό το όνομα άλλαξε δύο χρόνια αργότερα σε “Villa Cappuccina”, για άγνωστους λόγους. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, η βίλα δεν χτίστηκε από τον διάδοχο του Lago, τον Cesare Maria de Vecchi. Ακόμα πιο απίθανος είναι ο μύθος ότι η βίλα τάχα χτίστηκε για τον ίδιο τον Μουσολίνι. Δεν υπάρχουν στοιχεία ή ενδείξεις για αυτούς τους ισχυρισμούς στα αρχεία, στις πηγές και στην ιστοριογραφία.

Παράδοση και νεωτερικότητα

Μετά την ολοκλήρωση της και για πολλά χρόνια μετά, η βίλα ήταν μακράν το πιο πολυτελές σπίτι που χτίστηκε ποτέ στη Ρόδο. Σχεδόν κάθε υπνοδωμάτιο είχε εντοιχισμένες ντουλάπες, ιδιωτικό μπάνιο και κεντρική θέρμανση. Ένα εσωτερικό γκαράζ πρόσφερε χώρο για το επίσημο αυτοκίνητο του Κυβερνήτη. Οι χώροι διαβίωσης της οικογένειας του Κυβερνήτη και των καλεσμένων του ήταν ξεχωριστοί από τους χώρους των οικιακών βοηθών και τα δωμάτια υπηρεσίας, τα οποία είχαν τις δικές τους σκάλες. Ο Petracco επέλεξε το ίδιο στιλ “Αλπικού” σαλέ που χρησιμοποιήθηκε και για τα ξενοδοχεία, αλλά η φαινομενικά παραδοσιακή εμφάνιση του σπιτιού δεν συμβιβάζει με το μοντέρνο εσωτερικό του και την εφαρμογή των αρχιτεκτονικών αρχών του Μοντερνισμού. Η επιρροή της “οργανικής αρχιτεκτονικής” όπως την εξέφρασε ο Frank Lloyd Wright, είναι απολύτως σαφής. Το σπίτι και οι όγκοι του είναι απόλυτα προσαρμοσμένοι στο φυσικό περιβάλλον. Φως, αέρας και ανεμπόδιστη θέα στο αρχιπέλαγος χαρακτηρίζουν την ατμόσφαιρα και δίνουν τον μοναδικό χαρακτήρα του σπιτιού.

Έλλειψη ενδιαφέροντος

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η βίλα πέρασε στην ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου που φρόντιζε για τη συντήρησή της καθιστώντας τη διαθέσιμη σε μέλη της βασιλικής οικογένειας ή σε άλλους αξιωματούχους κατά τις επισκέψεις τους στη Ρόδο. Την εποχή της στρατιωτικής δικτατορίας η βίλα έπεσε σε αχρηστία. Μετά το 1974 εγκαταλείφθηκε και περιήλθε σε μια ολοένα αυξανόμενη κατάσταση παρακμής.

Αν και πρόσφατα ο ευρύτερος μνημειακός χώρος του Προφήτη Ηλία έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικός τόπος και επομένως προστατεύεται, η βίλα δεν ανήκει στο Υπουργείο Πολιτισμού. Ο ιδιοκτήτης της είναι το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ). Το 2014, το ΤΑΙΠΕΔ προσέφερε τη βίλα σε δημόσιο πλειστηριασμό με μίσθωση 50 ετών για την ανάπτυξη ενός μπουτίκ ξενοδοχείου. Δεν υπήρχε ανταπόκριση και φαίνεται ότι έκτοτε δεν υπήρξε κάποια άλλη εξέλιξη. Ωστόσο, με τον τρέχοντα ρυθμό φθοράς και κατάρρευσης, διακυβεύεται η ίδια η επιβίωσή της βίλας και το ερώτημα είναι εάν το ακίνητο θα μπορούσε να σωθεί σε περίπτωση που παρουσιαστεί ποτέ κάποιος ενδιαφερόμενος. Αυτό το αρχιτεκτονικά και ιστορικά σημαντικό μνημείο “Villa del Governatore”, αξίζει μια καλύτερη μοίρα.