Το άγνωστο παρασκήνιο των επαφών για το όνομα – Κρυφή συνάντηση καθηγητών και διπλωματών στην Οξφόρδη – Στο τραπέζι και το «Nova Macedonia» – Κρίσιμο ραντεβού με τον Νίμιτς στη Νέα Υόρκη – ΝΔ: Ο Καμμένος θα κρατήσει την καρέκλα του
Στο… 2008 έχει επιστρέψει το Σκοπιανό, μία δεκαετία μετά την τελευταία μεγάλη προσπάθεια για την επίλυσή του επί κυβερνήσεως Κώστα Καραμανλή. Σήμερα, όπως και τότε, η πραγματοποίηση μιας Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ (το 2008 ήταν στο Βουκουρέστι, το 2018 θα είναι στις Βρυξέλλες) μοιάζει να είναι η θρυαλλίδα για εντατικές συνομιλίες μεταξύ Ελλάδας και πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ). Ωστόσο το ζήτημα έχει πυροδοτήσει ξανά έντονη εσωτερική πολιτική αντιπαράθεση, με βαρείς χαρακτηρισμούς να εκτοξεύονται τόσο από την πλευρά της κυβέρνησης όσο και από εκείνη της αντιπολίτευσης. Η πολιτική θερμοκρασία έχει ανέβει πρόωρα και η επίλυση δεν θα είναι εύκολη, καθώς και στις δύο πλευρές υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Η Ουάσιγκτον και το Βερολίνο ευνοούν μια λύση στη χρονίζουσα αυτή εκκρεμότητα προς όφελος της σταθερότητας των Δυτικών Βαλκανίων εντός του 2018 και ήδη η άγονη αντιπαράθεση εν Ελλάδι προκαλεί απορίες για τις διαθέσεις της κυβέρνησης αλλά και της αντιπολίτευσης.
Ο Ιανουάριος θα είναι πάντως ένας μήνας πυκνός σε συναντήσεις και συνομιλίες που προετοιμάζουν το έδαφος για μια πρόταση εκ μέρους του Μάθιου Νίμιτς, του ειδικού απεσταλμένου των Ηνωμένων Εθνών. Από τα Σκόπια διέρρευσε τις τελευταίες ημέρες η πληροφορία ότι θα πραγματοποιηθεί μια συνάντηση των πρωθυπουργών των δύο χωρών, του Αλέξη Τσίπρα και του Ζόραν Ζάεφ, στο περιθώριο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ που θα διεξαχθεί στο Νταβός της Ελβετίας στις 23-26 Ιανουαρίου. Ελληνικές πηγές δεν επιβεβαίωναν τη συνάντηση αυτή, καθώς, όπως έλεγαν, δεν έχει αποφασιστεί η συμμετοχή του Πρωθυπουργού στο Φόρουμ, αλλά το ενδεχόμενο πραγματοποίησής της δεν πρέπει να αποκλειστεί. Θα ήταν μια καλή ευκαιρία οι δύο ηγέτες, οι οποίοι συνομίλησαν και τηλεφωνικώς μετά την πρόσφατη έλευση του κ. Ζάεφ στη Θεσσαλονίκη για την Πρωτοχρονιά, να τα πουν από κοντά. Ωστόσο το μήνυμα που περνά το Μέγαρο Μαξίμου είναι ότι ακόμη υπάρχει μακρύς δρόμος να διανυθεί προτού συναντηθούν οι δύο πρωθυπουργοί.
Αλλωστε λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 19 Ιανουαρίου, στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη, ο κ. Νίμιτς έχει καλέσει για νέα συνάντηση (τη δεύτερη στο πλαίσιο του νέου κύκλου επαφών) τους διαπραγματευτές των δύο πλευρών: τον πρέσβη ε.τ. Αδαμάντιο Βασιλάκη από την Ελλάδα και τον Βάσκο Ναουμόσκι από την πΓΔΜ. Δεν αποκλείεται εκεί να κατατεθεί η αρχική πρόταση του κ. Νίμιτς. Τις ίδιες ημέρες (στις 17-18 Ιανουαρίου) αναμένεται, σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, να επισκεφθεί τα Σκόπια ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ, σε μια ένδειξη της σημασίας που αποδίδει η Συμμαχία στην ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής. Θα είναι δε η πρώτη επίσκεψη ΓΓ του ΝΑΤΟ στην πΓΔΜ από το 2014. Επιπλέον, την προσεχή Τρίτη 9 Ιανουαρίου αναμένεται να βρεθεί στην Αθήνα ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της πΓΔΜ και αρμόδιος για τα ευρωπαϊκά θέματα, ο Μπουγιάρ Οσμάνι. Ο προερχόμενος από το αλβανικό κόμμα DUI πολιτικός θα έχει συνάντηση τόσο με τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Κοτζιά όσο και με τον αναπληρωτή υπουργό για ευρωπαϊκές υποθέσεις Γιώργο Κατρούγκαλο.
Ο γεωγραφικός προσδιορισμός
Οι συνομιλίες διεξάγονται σε καθεστώς βαθιάς μυστικότητας και οι έμπειροι παρατηρητές του ονοματολογικού επισημαίνουν μια σειρά από ενδιαφέρουσες εξελίξεις. Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών, η θέση της Αθήνας είναι για μια «σύνθετη ονομασία, με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη Μακεδονία, που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes) και για όλους τους σκοπούς». Ο κ. Κοτζιάς αποφεύγει επιμελώς το τελευταίο διάστημα να αναφέρεται τόσο στο ζήτημα του γεωγραφικού προσδιορισμού όσο και στο αν μια λύση θα ισχύει έναντι όλων υπό το προκάλυμμα της μη αποκάλυψης της διαπραγματευτικής θέσης. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Δημήτρης Τζανακόπουλος υπογράμμισε ότι η «κόκκινη γραμμή» της κυβέρνησης είναι η θέση της κυβέρνησης Καραμανλή το 2007 – επομένως ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό. Σύμφωνα δε με αρμόδιες πηγές, ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Πάνος Καμμένος φέρεται να μετακινείται σταδιακά από την εμμονή του στη Δήλωση του Συμβουλίου Πολιτικών Αρχηγών του 1992 για μη χρήση του όρου «Μακεδονία» προς την απόφαση του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2007. Η εξέλιξη αυτή φαίνεται να προέκυψε και από την πρόσφατη σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου την περασμένη Πέμπτη.
Σημείο-κλειδί θα είναι φυσικά η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί. Σύμφωνα με πληροφορίες, τις οποίες στο παρελθόν έχει περιγράψει «Το Βήμα», η συζήτηση που παρασκηνιακά διεξάγεται θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ονομασία η οποία δεν θα περιλαμβάνει απαραίτητα γεωγραφικό προσδιορισμό και ίσως να είναι στην κυριλλική γραφή. Είναι σε αυτό το πλαίσιο που στο τραπέζι φέρεται, κατά μία εκδοχή, να έχει πέσει και η ονομασία «Nova Makedonija». Η δε αίσθηση που επικρατεί είναι ότι η Ελλάδα δεν πιέζει για αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας. Παράλληλα, καθίσταται εμφανές ότι η Αθήνα και τα Σκόπια κινούνται σε μια λογική που δίνει αρχικώς έμφαση στο όνομα και στο εύρος χρήσης, κάτι που θα επέτρεπε την ταχεία ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ στη Σύνοδο Κορυφής στις 11-12 Ιουλίου. Η ταυτότητα και η γλώσσα διαχωρίζονται, κρίνοντας από τις πρόσφατες δηλώσεις των κ.κ. Τσίπρα και Ζάεφ περί μη αποκλειστικότητας επί της κληρονομιάς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επιπλέον, δεν είναι ξεκάθαρο πώς τοποθετείται η Αθήνα στη δέσμευση του σκοπιανού πρωθυπουργού για διεξαγωγή δημοψηφίσματος επί της πρότασης λύσεως.
Οι μυστικές συναντήσεις
Σημαντικό ρόλο στις τελικές αποφάσεις θα διαδραματίσει η ατμόσφαιρα που διαμορφώνεται στη Βόρεια Ελλάδα. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτό είναι ένα στοιχείο που απασχολεί τόσο την κυβέρνηση όσο και την αντιπολίτευση, εντός της οποίας ορισμένοι βουλευτές έχουν εκφράσει ανησυχία για το ενδεχόμενο αυτοί να στηρίξουν μια λύση που δεν θα υποστηρίξει ο κ. Καμμένος, με αποτέλεσμα οι ίδιοι να έχουν απώλειες και εκείνος να εμφανιστεί ως πατριώτης σε μια παραδοσιακά συντηρητική περιοχή. Την ίδια στιγμή, όπως πληροφορείται «Το Βήμα», ο κ. Κοτζιάς έχει ενεργοποιήσει προσωπικές επαφές του στον πανεπιστημιακό χώρο ώστε να διαμορφωθεί ένα θετικό «μομέντουμ», ενώ έχουν γίνει και απόρρητες συναντήσεις με ακαδημαϊκούς και άλλα πρόσωπα στο υπουργείο Εξωτερικών.
Παράλληλα, κλειστή συνάντηση για το ονοματολογικό, με τη συμμετοχή ελλήνων ακαδημαϊκών και πρώην διπλωματών, καθώς επίσης εκπροσώπων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, πραγματοποιήθηκε σχετικά πρόσφατα στην Οξφόρδη. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», η συνάντηση (την οποία επεδίωξε η ελληνική πλευρά) έλαβε χώρα στις 18 Νοεμβρίου και διοργανώθηκε από το Κέντρο Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης (South East European Studies at Oxford – SEESOX). Εντάσσεται δε σε μια προσπάθεια «παράλληλης διπλωματίας» ώστε να οικοδομηθεί εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο πλευρών και να αναζητηθούν κοινά σημεία επί των οποίων θα μπορούσε να βασιστεί μια λύση. Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι πρώην πρέσβεις Γιώργος Κακλίκης και Χρήστος Ζαχαράκης, οι οποίοι χειρίστηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους στο παρελθόν κομμάτι των διαπραγματεύσεων για το ονοματολογικό, αλλά και καθηγητές πανεπιστημίου όπως ο Νίκος Ζάικος του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (έχει συγγράψει μελέτη για την ονοματολογία των κρατών), η Παρούλα Νάσκου-Περράκη, πρώην καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, κ.ά.
Λεπτομέρειες για τη συνάντηση αυτή δεν έγιναν γνωστές. Ωστόσο ένα κείμενο που εμφανίστηκε λίγες ημέρες αργότερα, στις 12 Δεκεμβρίου, στην ιστοσελίδα της δεξαμενής σκέψης European Council on Foreign Relations (ECFR) μοιάζει να ρίχνει λίγο φως στα όσα διεμείφθησαν πίσω από τις βαριές πόρτες του διάσημου βρετανικού πανεπιστημίου. Το κείμενο, με τίτλο «Resolving the Mecedonian Name Dispute: Prospect for a Transformative Mutual Recognition», υπογράφεται από τον Βετόν Λατίφι, καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Νοτιοανατολικής Ευρώπης με έδρα στο Τέτοβο, και την πολύ γνωστή Καλυψώ Νικολαΐδη, καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στην Οξφόρδη. Ορισμένα σημεία του κειμένου παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κατ’ αρχάς, οι συγγραφείς αναφέρουν ότι η «Μακεδονία είναι μια περιφέρεια που μοιράζεται ανάμεσα σε ορισμένα κράτη που όλα πρέπει να απέχουν από το μονοπώλιο της ταυτότητας (identity monopoly). Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να συμφωνηθεί ένα νέο, μόνιμο όνομα και η εφαρμογή του για διεθνείς και όχι εσωτερικούς (domestic) σκοπούς μπορεί να συνδεθεί με την ένταξη στο ΝΑΤΟ και στις συνομιλίες με την ΕΕ». Οι διαπιστώσεις αυτές «κουμπώνουν» τόσο με τις δημόσιες δηλώσεις Τσίπρα – Ζάεφ όσο και με τη διαφαινόμενη μεθοδολογία των συνομιλιών.
Επιπλέον, οι συγγραφείς φαίνεται να προκρίνουν την ονομασία New ή Nova Macedonia, καθώς θεωρούν ότι η χρησιμοποίηση ενός γεωγραφικού προσδιορισμού (π.χ. Βόρεια ή Ανω Μακεδονία) δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει, ενώ δεν αποκλείεται να προκαλέσει την αντίδραση της Βουλγαρίας. Επίσης, το «Νέα Μακεδονία» σηματοδοτεί το μέλλον σε σχέση με το παρελθόν. Ουσιαστικά, το νέο μόνιμο όνομα θα αντικαθιστά το σημερινό προσωρινό όνομα, άρα θα αφορά μόνο τη διεθνή χρήση. Η δε εκκρεμότητα με την ταυτότητα και τη γλώσσα προτείνεται να διευθετηθεί διμερώς και να μην επηρεάσει την ευρωατλαντική προοπτική της γείτονος. Αλλωστε, το ονοματολογικό δεν αφορά τον «αυτοορισμό» (self-definition), αλλά τον «επίσημο εξωτερικό προσδιορισμό» (formal external definition) της πΓΔΜ. Προτείνεται δε ακόμα και σύσταση ενός «Κέντρου Μακεδονικών Ανταλλαγών» στο σημείο που ενώνονται τα σύνορα Ελλάδας, πΓΔΜ, Βουλγαρίας!
Το ιστορικό 25 ετών διαπραγματεύσεων
Η ανεξαρτησία της «Δημοκρατίας της Μακεδονίας» από την πρώην Γιουγκοσλαβία κατοχυρώθηκε με την ψήφιση του Συντάγματος στις 20 Νοεμβρίου 1991. Στις 16 Δεκεμβρίου 1991 η τότε ΕΟΚ αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Σλοβενίας και της Κροατίας, ανοίγοντας τον δρόμο και για την αναγνώριση των Σκοπίων, τα οποία τον Ιανουάριο του 1992 υπέβαλαν αίτηση ένταξης στον ΟΗΕ με τη συνταγματική ονομασία. Τον Απρίλιο του 1992 το Συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών υιοθέτησε τη θέση της μη αποδοχής ονόματος που θα περιελάμβανε τον όρο «Μακεδονία». Είχε προηγηθεί η κατάθεση του «πακέτου Πινέιρο» που πρότεινε το όνομα «Νέα Μακεδονία» (όχι στα σλαβικά), το οποίο η Αθήνα απέρριψε. Εναν χρόνο αργότερα τα Σκόπια εντάχθηκαν στον ΟΗΕ ως πΓΔΜ και ξεκίνησε η διαμεσολαβητική προσπάθεια του Σάιρους Βανς και του Ντέιβιντ Οουεν (αργότερα ο Βανς συνέχισε μόνος του) για εξεύρεση κοινά αποδεκτής ονομασίας. Προτάθηκε το «Νέα Μακεδονία», στα σλαβικά αυτή τη φορά. Και πάλι απερρίφθη. Ακολούθησαν το ελληνικό εμπάργκο και η Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995. Υστερα από χρόνια άγονων συνομιλιών, η σύνθετη ονομασία αναδεικνύεται πλέον ως μοντέλο λύσης.
Την περίοδο 1999-2001 η κυβέρνηση Κώστα Σημίτη κινήθηκε δυναμικά για λύση με πυρήνα το όνομα «Ανω Μακεδονία» (Gorna Makedonija). Την ίδια περίοδο ο Μάθιου Νίμιτς, έως τότε εκπρόσωπος των ΗΠΑ στις διαπραγματεύσεις, έχει αντικαταστήσει τον Βανς που είχε πεθάνει. Η εμφύλια σύρραξη δεν επέτρεψε την ευόδωση των συνομιλιών. Υστερα από μια περίοδο στασιμότητας, η αναγνώριση των Σκοπίων ως «Δημοκρατίας της Μακεδονίας» από τις ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2004 μετέβαλε τα δεδομένα. Ακολούθησε (Απρίλιος 2005) η πρόταση Νίμιτς για το όνομα Republika Makedonija–Skopje για υποχρεωτική χρήση στον ΟΗΕ και σε άλλους οργανισμούς (διπλή ονομασία). Εν όψει της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008, ο Μάθιου Νίμιτς κατέθεσε διάφορες προτάσεις (με σπουδαιότερη εκείνη του Φεβρουαρίου 2008), ενώ η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή έθεσε την «κόκκινη γραμμή»: σύνθετη ονομασία, με γεωγραφικό προσδιορισμό, έναντι όλων και για κάθε χρήση. Εκτοτε καμία ουσιαστική απόπειρα δεν έγινε, πέραν μιας προσπάθειας στην αρχή της κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου το 2009 που δεν τελεσφόρησε.
ΒΗΜΑ
