«Βαθιά το χέρι στην τσέπη» θα βάζει στο εξής το κράτος για να αποζημιώσει τους ιδιοκτήτες ακινήτων σε εκτός σχεδίου περιοχές, εφόσον εμποδίζει ή περιορίζει το δικαίωμά τους να κτίσουν, με μέτρα που παίρνει για την προστασία του περιβάλλοντος.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο δέχθηκε ότι ο περιορισμός του δικαιώματος δόμησης σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να αποζημιώνεται, αφού ο ιδιοκτήτης εμποδίζεται από το να εκμεταλλευθεί πλήρως την ιδιοκτησία του και συνεπώς παραβιάζονται περιουσιακά του δικαιώματα, που προστατεύονται από το 1ο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου).
Η νομολογία του Ευρωδικαστηρίου του Στρασβούργου, που οδηγεί σε νομολογιακή στροφή και τα εθνικά δικαστήρια, ανοίγει τον δρόμο για να διεκδικούνται από τους ιδιοκτήτες αποζημιώσεις, όταν αδρανοποιείται ουσιαστικά η ιδιοκτησία τους σε εκτός σχεδίου περιοχές επειδή, μετά την αγορά του οικοπέδου, λαμβάνονται περιοριστικά μέτρα για τη δόμηση, προκειμένου να προστατευθεί το περιβάλλον (φυσικό, πολιτιστικό, κ.λπ.).
Στη συγκεκριμένη υπόθεση, κάνοντας δεκτή σχετική προσφυγή ιδιοκτήτη οικοπέδου 5 στρεμμάτων κοντά στην περιοχή του Μαραθώνα, το Ευρωδικαστήριο επέβαλε στο Ελληνικό Δημόσιο την υποχρέωση να του καταβάλει 50.000 ευρώ για την «υλική αποκατάσταση της ζημιάς που υπέστη, πλέον οποιουδήποτε ενδεχομένως οφειλόμενου ποσού ως φόρου», επειδή περιόρισε τη δυνατότητά του για πλήρη εκμετάλλευση του ακινήτου του.
Κι αυτό γιατί μετά την αγορά του οικοπέδου το 1986, με Προεδρικό Διάταγμα που εκδόθηκε σχεδόν 3 χρόνια αργότερα, η ελληνική πολιτεία καθιέρωσε ζώνες προστασίας γύρω από το Πεντελικό όρος, περιορίζοντας τη δόμηση, με συνέπεια να μην μπορεί ο ιδιοκτήτης να κτίσει πλέον την κατοικία που επιθυμούσε.
Κομβικό σημείο στην «ευρωκαταδίκη» αποτελεί και η επικριτική στάση του Ευρωδικαστηρίου απέναντι στην ιδιαίτερα αυστηρή μέχρι πρότινος νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, που ουσιαστικά εξομοίωνε κάθε οικόπεδο που βρίσκεται εκτός σχεδίου με οικόπεδο που προορίζεται κατ’ αρχήν για γεωργική, κτηνοτροφική, δασοκομική ή ψυχαγωγική για το κοινό χρήση. Ετσι, όμως, -δέχθηκε το Ευρωδικαστήριο- δημιουργείται ένα αμάχητο τεκμήριο, που αγνοεί τις ιδιαιτερότητες κάθε οικοπέδου που δεν περιλαμβάνεται στην αστική ζώνη.
Δικαιώνοντας τον ιδιοκτήτη, το Ευρωδικαστήριο διαπίστωσε ότι ο προορισμός του συγκεκριμένου ακινήτου δεν ήταν μόνο η γεωργική ή δασική εκμετάλλευση, αφού, όταν ο ιδιοκτήτης αγόρασε το οικόπεδο το 1986, είχαν ήδη κτιστεί κατοικίες σε γειτονικά οικόπεδα.
Τα κριτήρια
Ωστόσο, για να υπολογίσει το ύψος της αποζημίωσης το δικαστήριο προβληματίστηκε ιδιαίτερα και έλαβε τελικά υπόψη του όχι μόνο την αντικειμενική αξία του οικοπέδου (57.000 ευρώ για παρόμοια γεωργική γη, με βάση στοιχεία των αρμόδιων φορολογικών αρχών), αλλά και τη συμπεριφορά που επέδειξε για μεγάλο χρονικό διάστημα ο ιδιοκτήτης, καθώς δεν έβγαλε αμέσως μετά την αγορά την οικοδομική άδεια ούτε αντέδρασε στη λήψη των περιοριστικών για τη δόμηση μέτρων σύντομα, παρά μόνο ύστερα από σχεδόν 16 χρόνια μετά τη θέσπισή τους, όταν προσέφυγε στα ελληνικά δικαστήρια (το 2004) κατά του επίμαχου ΠΔ για τις ζώνες προστασίας περιβάλλοντος γύρω από το Πεντελικό όρος.
Γι’ αυτό και η τελική αποζημίωση είναι μικρότερη από αυτήν που φυσιολογικά θα επιδίκαζε το δικαστήριο για την παραβίαση του δικαιώματος προστασίας της περιουσίας του.
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το κριτήριο που ακολούθησε η ελληνική δικαιοσύνη (για να απορρίψει την προσφυγή κατά του ΠΔ) με βάση τον αγροτικό κυρίως προορισμό του οικοπέδου, καθώς βρισκόταν εκτός σχεδίου πόλης, έχει διαρρήξει τη δίκαιη ισορροπία που πρέπει να υπάρχει σε θέματα ρύθμισης της χρήσης της ιδιοκτησίας, μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος.
Με την προσφυγή του ο ιδιοκτήτης ζητούσε από το Ευρωδικαστήριο να μη λάβει υπόψη του το επιχείρημα του Ελληνικού Δημοσίου ότι δεν έβγαλε οικοδομική άδεια κατά την αγορά του οικοπέδου και για όσο επιτρεπόταν ακόμα η δόμηση, καθώς ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι αντίθετος στην ελευθερία επιλογής του ατόμου.
Ζητούσε επίσης να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι το οικόπεδό του γειτνιάζει με άλλα ήδη κτισμένα, διαθέτει ταχυδρομική διεύθυνση και τηλεφωνική γραμμή, ενώ συνδέεται με το ηλεκτρικό και αποχετευτικό δίκτυο. Ετσι, επιδίωκε να αποζημιωθεί με βάση την αξία που θα είχε εάν ήταν κανονικά οικοδομήσιμο, αλλά και με συνυπολογισμό της απώλειας ευκαιριών και εισοδημάτων που θα είχε (εάν π.χ. νοίκιαζε επί χρόνια το σπίτι που θα είχε κτίσει κ.λπ.), της ηθικής βλάβης για την ψυχική οδύνη που υπέστη οικογενειακά με τα επίμαχα μέτρα (διεκδικώντας πάνω από μισό εκατ. ευρώ).
Το δικαστήριο επισήμανε, όμως, τις εξαιρετικές δυσκολίες να εκτιμήσει την υλική ζημιά, αφού δεν ήταν δυνατό να υποθέσει την πρόθεση του ιδιοκτήτη να κτίσει ούτε τις πιθανές διαστάσεις της ενδεχόμενης οικοδομής (ούτε για τους φόρους ακίνητης περιουσίας που θα καλείτο να πληρώσει εάν είχε κτίσει). Εκρινε δε ότι πρέπει να συνεκτιμηθεί το γεγονός πως δεν αντέδρασε όταν εκδόθηκε το ΠΔ, ούτε προχώρησε σε ενέργειες για έκδοση οικοδομικής άδειας, παρά μόνο μετά από πολλά χρόνια, όταν το 2004 προσέφυγε αρχικά στην τότε Νομαρχία Ανατολικής Αττικής και στη συνέχεια στο ΣτΕ. Γι’ αυτό και έκρινε τελικά ως εύλογο ποσό αποζημίωσης τα 50.000 ευρώ πλέον των φόρων.
΄Εθνος
