Οκτώ από τα ωραιότερα καφενεία της Ελλάδας που κουβαλούν τη δική τους ιστορία από κάθε γωνιά της χώρας εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο Αϋλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς μαζί με ακόμα οκτώ εθιμικά δρώμενα, πολιτισμικές πρακτικές και κοινωνικές τελετουργίες από όλη την Ελλάδα.
Γράφει η Ξένια Στούκα
Με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη εγγράφονται στο Εθνικό Ευρετήριο της Αϋλης Κληρονομιάς οκτώ «ιστορικά καφενεία» και μεταξύ άλλων τα ήθη και έθιμα: «Μάηδες της Μακρινίτσας Πηλίου», «Βοσκική στον Ψηλορείτη», «Νύχτα των Στοιχειών στην Αμφισσα», «Αράπηδες Μοναστηρακίου Δράμας», «παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με σηκωμένο αυλάκι στο Κυριακοχώρι Φθιώτιδας» και ο χορός «Σέρα» των Ποντίων.
Τα οκτώ ιστορικά καφενεία σερβίρουν καφέ στη χόβολη με συνοδευτικό λουκουμάκι για περισσότερο από έναν αιώνα κι αποτελούν σημείο αναφοράς με ιδιαίτερους συμβολισμούς για τις τοπικές κοινωνίες, όπου λειτουργούν ακόμα και σήμερα. Στην Αθήνα το Καφενείο «Ωραία Ελλάς» αφηγείται την εμβληματική παρουσία του στην πόλη στις οδού Μητροπόλεως 59 και Πανδρόσου 36. Οταν άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του, ήταν το 1839 κατά την περίοδο του Οθωνα στη συμβολή των οδών Ερμού και Αιόλου. Εφημερίδες της εποχής έκαναν λόγο για στέκι πολιτικών, αγωνιστών, λογοτεχνών, περιηγητών και δημοσιογράφων της εποχής στην Αθήνα. Σήμερα η θέα στον Ιερό Βράχο, στη Ρωμαϊκή Αγορά, στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού και τα Αναφιώτικα συνομιλεί με τις αντίκες και την ιστορία του καφενείου, δημιουργώντας μια μοναδική ατμόσφαιρα.
Η μέχρι στιγμής καταγραφή στο Ευρετήριο περιλαμβάνει επίσης το «Καφέ Κήπος» στην καρδιά της πόλης των Χανίων, που ο επισκέπτης συναντά φωτογραφίες και κορνίζες από το 1870, ενώ θαμώνες του ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Κώστας Καρυωτάκης. Στη λίστα συναντάμε το «Καφέ Mevlana» στην Παλιά Πόλη της Ρόδου, που στεγάζεται σε κτίριο του 14ου αιώνα, ενώ ο εσωτερικός διάκοσμός του εξιστορεί τη μακρά παρουσία του στο νησί. Στη Μυτιλήνη δύο ιστορικά καφενεία εμπλουτίζουν τη λίστα. Συγκεκριμένα, τα Καφέ «Ερμής» και «Πανελλήνιο» είναι από τα ομορφότερα ιστορικά σημεία του νησιού που κουβαλούν τη δική τους αφήγηση στην ανάπτυξη της αστικής τάξης της Μυτιλήνης κατά τη δεκαετία του ’30.
Το «Μεγάλο Καφενείο» στην πλατεία του Αγίου Βασιλείου στην Τρίπολη στέκει επί δεκαετίες και συνδέει το ένδοξο παρελθόν της Τρίπολης με το σύγχρονο πρόσωπο της σημερινής πόλης. Στα ιστορικά καφενεία προστίθεται και η Λέσχη Κομοτηναίων στην Κομοτηνή, που στεγάζεται σε κτίριο του 1921 κι αποτελεί σήμερα χώρο πολιτισμού. Τη λίστα ολοκληρώνει το «Γυαλί Καφενέ» ή «Μεγάλο Καφενείο» στην Αμφισσα. Περνώντας το κατώφλι του, δεν θα αργήσετε σήμερα να νιώσετε την εποχή που σειόταν από τα γέλια η αίθουσα όταν ανέβαιναν στη σκηνή του ο Αυλωνίτης, ο Φωτόπουλος και ο Μακρής. Είναι το ιστορικό μέρος που γυρίστηκαν σκηνές από το «Θίασο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Ηθη και έθιμα
Παραμένοντας στην καρδιά της Στερεάς Ελλάδας, στην πόλη της Αμφισσας, η μυρωδιά από την επεξεργασία του δέρματος μας ταξιδεύει στην αναπαράσταση του τοπικού θρύλου του Στοιχειού της Χάρμαινας, που πραγματοποιείται το τελευταίο Σάββατο των Αποκριών και εγγράφηκε ως έθιμο στο Ευρετήριο Αϋλης Κληρονομιάς. Η νέα αυτή εθιμική πρακτική τελείται τα τελευταία 25 χρόνια στην πόλη. Μέσα από τη δραματοποίηση του τοπικού θρύλου αναδεικνύεται η σημασία που αποδίδεται από τη συλλογική μνήμη και την προφορική παράδοση στο νερό, ως πηγή ζωής και κινητήριος δύναμη των βυρσοδεψείων χάρη στα οποία άνθησε η οικονομία της Αμφισσας.
Οσον αφορά το αγροτικό φυσιολατρικό δρώμενο «Μάηδες» της Μακρινίτσας Πηλίου, ξυπνάει τη συλλογική μνήμη και ταυτότητα της περιοχής και αποτελεί διαχρονική πηγή έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες. Η «Βοσκική και ο κόσμος του βοσκού στον Ψηλορείτη» είναι ένα σύνολο παραδοσιακών τεχνικών και πολιτισμικών πρακτικών που συνδέονται άμεσα με την καθημερινότητα των βοσκών και την επιβίωσή τους. Η επιτέλεση του εθίμου των Αράπηδων Μοναστηρακίου Δράμας αποτελεί πολιτιστικό γεγονός με ιδιαίτερη σημασία για τη διατήρηση της αίσθησης της κοινής καταγωγής, της ιστορίας και της ταυτότητας της κοινότητας. Τελείται την ημέρα των Θεοφανίων με σκοπό «το καλό και τη σοδειά», ενώ η διαφύλαξη του εθίμου βασίζεται στη συμμετοχή των νέων.
Η παραδοσιακή πρακτική της άρδευσης με σηκωμένο αυλάκι στο Κυριακοχώρι Φθιώτιδας αρδεύει τις ρίζες της από τον 18ο αιώνα, όπου οι Κυριακοχωρίτες συλλέγουν με φράγμα το νερό ορεινού παραποτάμου του Ινάχου και με τη βοήθεια μόνο της βαρύτητας το διοχετεύουν σε μακρύτατο υδραύλακα, το αποθηκεύουν σε υπαίθρια μεγάλων διαστάσεων στέρνα και στη συνέχεια το διανέμουν με μικρότερα αυλάκια σε κάθε κήπο χωριστά. Τα «Σίχνα» είναι έθιμο που χαρακτηρίζει τον εορτασμό των Θεοφανίων στο Λιτόχωρο Πιερίας.
Πρόκειται για σημαίες μεγάλων διαστάσεων με έντονα χρώματα, οι οποίες στο κέντρο τους έχουν σχηματισμένο σταυρό. Το «Γαϊτανάκι της Ανάληψης» επιτελείται τη Δευτέρα του Πάσχα, στην πλατεία του χωριού Ανάληψη του Δήμου Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας. Γνωστός και με την ονομασία Πυρρίχιος, ο «Χορός Σέρρα» αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική έκφραση της ταυτότητας των Ελλήνων Ποντίων -προσφύγων και μεταναστών- σε όλο τον κόσμο. Χορεύεται ένοπλος, αποκλειστικά από άνδρες και μιμείται σχήματα μάχης.
Πηγή eleftherostypos.gr
