Τα προβλήματα
Ο τουρισμός και η αλλαγή συνηθειών στα νησιά μας οδήγησε σε ραγδαία αύξηση της ποσότητας των σκουπιδιών, με σοβαρότατες συνέπειες για την υγεία και το περιβάλλον, αλλά και σε σημαντικές αλλαγές στη σύνθεση των αποβλήτων. Μερικές μόλις δεκαετίες πριν οι νησιωτικές κοινωνίες ήξεραν να χρησιμοποιούν σοφά και να ανακυκλώνουν όσα «απόβλητα» παράγονταν. Σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό των σκουπιδιών είναι πλαστικά, μέταλλα και γενικά υλικά συσκευασίας.
Όχι μόνο μικρά αλλά και μεγάλα νησιά έχουν ακόμα ως κύρια «λύση» την απόρριψη των σκουπιδιών σε πρόχειρους Χώρους Ανεξέλεγκτης Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ ή χωματερές) , με τους κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον να εντείνονται αλλά και με επιβολή υψηλών προστίμων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Η ανεξέλεγκτη απόρριψη και καύση των αποβλήτων κάθε είδους στα περισσότερα νησιά, προκαλεί σημαντική ρύπανση της ατμόσφαιρας και της τροφικής αλυσίδας, υποσκάπτει την ανθρώπινη υγεία και απειλεί μακροχρόνια τους φυσικούς πόρους των νησιών (γη και νερά) αλλά και τα προϊόντα τους (ιδιαίτερα τα ζωικά).
Ακόμα όμως και στα νησιά όπου υπάρχει υγειονομική ταφή (ΧΥΤΑ), αυτό δεν είναι λύση. Οι χώροι αυτοί γεμίζουν γρήγορα αφού γίνεται ταφή του συνόλου των απορριμμάτων και γρήγορα προκύπτει η ανάγκη για εξεύρεση νέων χώρων. Από την άλλη πολύτιμα υλικά δεν αξιοποιούνται ενώ η ταφή των οργανικών αποβλήτων επιτείνει την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου. Εξάλλου σύμφωνα με το νέο νομοθετικό πλαίσιο η ταφή απορριμμάτων σημαίνει πλέον περαιτέρω επιβολή τελών που φυσικά θα καταλήξει στους πολίτες.
Η χώρα μας είναι στην τελευταία θέση της αξιολόγησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ευρώπη των 27 για τις επιδόσεις της στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων (Screening of Waste Management Performance of EU Member States) με γνώμονα 18 κριτήρια σε τομείς όπως η συνολική ποσότητα των αποβλήτων που ανακυκλώνονται, η τιμολόγηση της διάθεσης απορριμμάτων και οι παραβάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Τα ποσοστά ανακύκλωσης δεν ξεπερνούν το 17-18%, κομποστοποίησης οργανικών αποβλήτων το 3%, ενώ το ποσοστό ταφής, 82%, είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη των 27.
Οι αδυναμίες μας περιλαμβάνουν ανεπαρκείς ή ανύπαρκτες πολιτικές πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων, έλλειψη ορθολογικής διαχείρισης –εκπαίδευσης –ευαισθητοποίησης και παροχής κινήτρων για να μην οδηγούνται τα απόβλητα στους ΧΥΤΑ (υγειονομική ταφή) ή ακόμα και σε ΧΑΔΑ (ανεξέλεγκτη διάθεση) και ανεπαρκείς υποδομές επεξεργασίας αποβλήτων. Η ισχυρή εξάρτηση από την υγειονομική ταφή σημαίνει ότι σημειώνεται συστηματικά υστέρηση αξιοποίησης καλύτερων επιλογών διαχείρισης αποβλήτων, όπως η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Επιτροπής εκτιμάται ότι η πλήρης εφαρμογή της Νομοθεσίας της Ε.Ε. για τα απόβλητα θα εξοικονομούσε ποσό €72 διςκατ’ έτος, θα αύξανε τον ετήσιο κύκλο εργασιών του τομέα διαχείρισης αποβλήτων και ανακύκλωσης κατά € 42 δις και θα δημιουργούσε περισσότερες από 400.000 θέσεις εργασίας το 2020.
Ενώ λοιπόν η διαχείριση των απορριμμάτων μαζί με την επεξεργασία των λυμάτων θα έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα για μια βιώσιμη ανάπτυξη των νησιών μας, με ευθύνη της κεντρικής διοίκησης και της περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης δεν προωθήθηκε, στο βαθμό που είναι αναγκαίο και παντού, η ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων (πρόληψη, μείωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, κομποστοποίηση).
Οι λύσεις
Η «Νησιώτικη Ανατροπή» στοχεύει στο να προωθήσει, μέσα από ουσιαστικό διάλογο ΚΑΙ σε συνεργασία με τους Δήμους, ένα Ολοκληρωμένο Σχέδιο Εναλλακτικής Διαχείρισης των Απορριμμάτων, ένα οδικό χάρτη δηλαδή με στόχο ‘μηδενικά απόβλητα’ μέχρι το 2020 και με βάση τους παρακάτω άξονες:
• Εφαρμογή στην πράξη της ιεραρχίας στις μεθόδους διαχείρισης των απορριμμάτων: μείωση παραγωγής απορριμμάτων και επαναχρησιμοποίηση (μέσα από προγράμματα που θα θέτουν με συγκεκριμένους ποιοτικούς και ποσοτικούς στόχους), ανακύκλωση – κομποστοποίηση. Ιδιαίτερα θα πρέπει να προωθηθεί η διαλογή στη πηγή με ξεχωριστά ρεύματα (χαρτί, πλαστικά, γυαλί, συσκευασίες, οργανικά απορρίμματα και υπολείμματα) σύμφωνα και με την οδηγία 98/2008 και το Ν. 4042/2012.
• Εκπαίδευση των πολιτών για μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων και επαναχρησιμοποίηση των υλικών με συγκεκριμένους ποιοτικούς και ποσοτικούς στόχους, αλλά και για μείωση της χρήσης επικίνδυνων υλικών και συσκευασιών, όπως οι πλαστικές σακούλες
• Ενθάρρυνση ίδρυσης Κοινωνικών Επιχειρήσεων σε κάθε νησί για τη δημιουργία κέντρων εκπαίδευσης, συγκέντρωσης και προσωρινής αποθήκευσης ανακυκλώσιμων υλικών, τα οποία οι ίδιοι οι πολίτες και επιχειρηματίες θα προσκομίζουν. Με τον τρόπο αυτό θα μένουν τα οφέλη της ανακύκλωσης στα νησιά και θα προωθηθεί η ενεργοποίηση των κατοίκων
• Διαδημοτική συνεργασία και εμπλοκή των κατοίκων των νησιών: δημιουργία διαδημοτικών επιχειρήσεων κομποστοποίησης, επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης μεταξύ γειτονικών νησιών, με την υποστήριξη της Περιφέρειας ώστε να υπάρχει από κοινού διαχείριση των ανακυκλώσιμων, ανταλλαγή εμπειριών και αξιοποίηση καλών πρακτικών..
• Εμπλοκή των επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό, όπως ξενοδοχείων και εστιατορίων στις δράσεις μείωσης αλλά και εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων, μέσα π.χ. από τη δημιουργία κινήτρων / αντικινήτρων (διατάξεις στον εσωτερικό κανονισμό καθαριότητας με υποχρέωση διαλογής στην πηγή, κ.λ.π.) για τους επιχειρηματίες. Ειδική μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί για στις περιοχές με ισχυρό τουριστικό ρεύμα και μεγάλο πληθυσμό. Για παράδειγμα, η Ρόδος και η Κως παράγουν το 54% των συνολικών Αστικών Αποβλήτων σε όλο το Νότιο Αιγαίο.
• Συνεργασία με τις πλοιοκτήτριες εταιρείες και εταιρίες μεταφορών για μειωμένο κόστος μεταφοράς των ανακυκλώσιμων υλικών με αξιοποίηση των περιόδων και ημερών χαμηλής πληρότητας
• Συνεργασία και υποστήριξη όλων των Συλλογικών Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΣΕΔ) αλλά και ενθάρρυνση ίδρυσης νέων συλλογικών συστημάτων με τη μορφή Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων για την εναλλακτική διαχείριση για όλες τις κατηγορίες ειδικών αποβλήτων: α) ελαστικά, β) ορυκτέλαια και συσκευασίες τους, γ) μαγειρικά λάδια από τουριστικές και ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, δ) οχήματα, ε) μπάζα, στ) μπαταρίες, ζ) συσσωρευτές και ηλεκτρικά – ηλεκτρονικά είδη. Ενθάρρυνση ίδρυσης μονάδων επεξεργασίας και ανακύκλωσης ΑΕΚΚ (Απόβλητα Εκσκαφών, Κατασκευών και Κατεδαφίσεων)
Το αποτέλεσμα
Η εφαρμογή τέτοιων πολιτικών στα νησιά του Νοτίου Αιγαίου θα ελαχιστοποιήσει τα απορρίμματα που οδηγούνται ανεπεξέργαστα σε ταφή, που είναι η χειρότερη επιλογή διαχείρισης αποβλήτων, απαιτεί μεγάλο κόστος κατασκευής και λειτουργίας και συναντά μεγάλες δυσκολίες χωροθέτησης στο ευαίσθητο νησιωτικό περιβάλλον. Θα συμβάλλει έτσι και στην αποφυγή προστίμων και τελών από τη χώρα μας από τη μη τήρηση των Ευρωπαϊκών Οδηγιών, πρόστιμα που τελικά καλούνται να πληρώσουν οι ίδιοι οι πολίτες. Επίσης, θα οδηγήσει σε νέες, πράσινες θέσεις εργασίας στα νησιά και θα συνεισφέρει στη βελτίωση της εικόνας των νησιών μας και κατ’ επέκταση στον τουρισμό που προέρχεται από χώρες όπου οι παραπάνω πρακτικές είναι καθημερινή πραγματικότητα. Τέλος, θα καταστήσει οικονομικά ασύμφορη την περιβαλλοντικά επικίνδυνη και πανάκριβη (για τους δήμους και επομένως για τους δημότες) τη «λύση» της καύσης απορριμμάτων.
Η εφαρμογή της αρχής της αειφορίας στο σχεδιασμό κάθε νησιωτικής δραστηριότητας δεν είναι πολυτέλεια αλλά απαραίτητη προϋπόθεση για την περιβαλλοντική αλλά και την οικονομική βιωσιμότητα των νησιών μας.
