Συνέντευξη
στην Πέγκυ Ντόκου
Την πεποίθηση ότι «εμείς οι Έλληνες συνεχίζουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη εδώ και 2.500 χρόνια», εξέφρασε σε συνέντευξή του στην «δημοκρατική» ο θεατρολόγος, λογοτέχνης, μεταφραστής και κριτικός θεάτρου κ. Κώστας Γεωργουσόπουλος.
Ο «Νέστορας του Θεάτρου» βρέθηκε στην Ρόδο, καλεσμένος σε σεμινάρια που έγιναν στο θεατρικό εργαστήρι ‘Μάνος Κατράκης’.
Στην συνέντευξη που ακολουθεί, μιλάει για την σημασία της κληρονομιάς του αρχαίου δράματος, για τις παρεμβάσεις στα κείμενα που γίνονται στις σύγχρονες παραστάσεις, αλλά και για την έννοια της Δημοκρατίας την οποία επικαλούμεθα σήμερα, αλλά ουδεμία σχέση έχει με την Δημοκρατία της αρχαίας Ελλάδας.
Η συνέντευξη αναλυτικά:
• Κύριε Γεωργουσόπουλε, μιλήσατε για την σημασία του αρχαίου δράματος. Εκτιμάτε ότι οι σύγχρονοι Έλληνες καταλαβαίνουν την σημασία και την βαρύτητα αυτής της κληρονομιάς;
Οι Έλληνες, δυστυχώς δεν έχουν την ανάλογη εκπαίδευση αλλά ευτυχώς αυτό το έχει αναλάβει το ίδιο το θέατρο να το κάνει. Για μένα είναι πολύ μεγάλο τεκμήριο το γεγονός πως για πολλά χρόνια γεμίζει 8 φορές επί 2 η Επίδαυρος. Αυτό σημαίνει ότι 150.000 άνθρωποι τον χρόνο -μεταξύ αυτών και ξένοι, παρακολουθούν αρχαίο δράμα. Οι ελληνικοί θίασοι «μύησαν» την Ευρώπη στο αρχαίο δράμα, κι αυτό γιατί μέχρι και τον 18ο αιώνα παιζόταν μόνο στα πανεπιστήμια. Ακόμη και σήμερα, το 70% των Άγγλων φιλολόγων μισούν τις παραστάσεις με Αριστοφάνη διότι πιστεύουν ότι αυτό δεν μπορεί να παιχτεί. Τον έβλεπαν πάντα ως κείμενο επειδή ο Αριστοφάνης διέσωσε την καθημερινή γλώσσα των Αθηναίων. Αυτό διέσωσε την κωμωδία. Η τραγωδία και η κωμωδία είναι ένα ‘σωσίβιο’ ταμείου. Όταν ανεβάζουν δράμα, τα θέατρα γεμίζουν. Ο Έλληνας επιλέγει να δει παραστάσεις με διαφορετικές ερμηνείες. Δεν μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι οι Έλληνες είναι «αμύητοι» στο αρχαίο δράμα. Το γνωρίζουν και το αγαπούν.
• Αναφερθήκατε αφενός στις παρεμβάσεις και στις διασκευές που γίνονται στα κείμενα του αρχαίου δράματος και αφετέρου στις παραστάσεις που γίνονται με σύγχρονα κοστούμια. Πόσο επηρεάζουν αυτά την απόδοση του αρχαίου δράματος σήμερα;
Είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Τα κοστούμια με τα οποία παιζόταν η αρχαία τραγωδία στην εποχή της, ήταν σύγχρονα της εποχής της. Δεν ήξερε κανένας τι φορούσε ο Οιδίποδας την μυθική εποχή στην οποία αναφέρεται ή ο Προμηθέας Δεσμώτης. Ουσιαστικά ήταν σύγχρονα. Δεν θα μας έβλαπτε λοιπόν η σύγχρονη προσέγγιση. Έχω δει άθλιες παραστάσεις με χιτώνες και έξοχες παραστάσεις με μπλου τζιν! Το πρόβλημα είναι εάν η παράσταση σέβεται το ήθος και την διάνοια του κειμένου. Αυτό που μας ενδιαφέρει σήμερα είναι να προσεγγίσουμε την τραγωδία, αναλογικά.
Ο ήχος της αρχαίας γλώσσας έχει χαθεί για πάντα. Ας μην γελιόμαστε. Άρα, το μεταφράζουμε. Δεν ξέρουμε την όψη –τι έβλεπαν οι αρχαίοι, την μουσική, την όρχηση, τον χορό, τους κώδικες. Συνεπώς πρέπει να τα εφεύρουμε. Ξέρουμε όμως τον μύθο και το ήθος, τους χαρακτήρες και τις ιδέες που εκφράζονται. Εκεί έχω τις διαφωνίες μου. Όταν διαστρεβλώνονται οι χαρακτήρες. Η Αντιγόνη δεν ήταν μια «ακτιβίστρια», όπως την παρουσιάζουν οι Ευρωπαίοι. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλους ήρωες του αρχαίου δράματος.
• Είναι λάθος να λέμε ότι η τραγωδία γεννήθηκε στην Ελλάδα;
Ναι, είναι λάθος. Η τραγωδία γεννήθηκε στην Αττική. Δεν υπήρχαν θέατρα στην υπόλοιπη χώρα, ούτε στην Θήβα, ούτε στα Μέγαρα. Μόνο μέσα στην Αθήνα. Η τραγωδία είναι ένα προϊόν της Δημοκρατίας, ένα σχολειό, ένας θεσμός της Δημοκρατίας. Άνθισε στην Αθήνα. Οι χοροί των τραγωδιών αποτελούνταν από γνήσιους Αθηναίους πολίτες, ειδάλλως δεν επιλέγονταν. Συνεπώς εκπροσωπούσαν την πόλη τους. Και φυσικά ποτέ δεν έπαιξαν γυναίκες μέχρι και τον 12ο αιώνα μ.Χ.
• Πιστεύετε ότι ξένοι λογοτέχνες, όπως ο Σαίξπηρ, επηρεάστηκαν από το αρχαίο δράμα;
Ο Σαίξπηρ δεν την γνώριζε την τραγωδία παρά μόνον μέσω των Ρωμαίων. Δεν παιζόταν άλλωστε στα χρόνια του. Ξεκίνησε να παίζεται μόνον τον 19ο αιώνα. Είναι προϊόν του Ρομαντισμού και παιζόταν δειλά δειλά στα πανεπιστήμια. Άλλωστε οι Ευρωπαίοι δεν μπόρεσαν ποτέ να καταλάβουν τον «χορό». Γι’ αυτό πάντα τον αλλάζουν, τον συρρικνώνουν, τον κάνουν ρόλο ή τον γελοιοποιούν. Από τους ξένους επηρεάστηκαν όσοι είχαν πανεπιστημιακή εκπαίδευση.
• Κύριε Γεωργουσόπουλε, κατά την άποψή σας, η έννοια της Δημοκρατίας, την οποία επικαλούμεθα σήμερα, έχει σχέση με την Δημοκρατία της αρχαίας Ελλάδας;
Καμία. Ότι μιλάμε σήμερα για έμμεση ή άμεση Δημοκρατία, είναι δεδομένο. Δηλαδή, εμμέσως κυβερνούν κάποιοι εκπρόσωποι που εκλέγονται και αναλαμβάνουν την ευθύνη αυτή για κάποιο χρόνο. Στην αρχαία Ελλάδα, την ευθύνη ανελάμβαναν οι ίδιοι οι πολίτες. Όταν, υποτίθεται, επικαλούνται σήμερα την Δημοκρατία, εννοούν μια αντίληψη η οποία ξεκινάει μετά την Γαλλική Επανάσταση. Είναι μια ‘αστική’ αντίληψη. Το θέμα δεν είναι μόνον η έννοια της Δημοκρατίας, αλλά και η θέση που είχε ο ίδιος ο πολίτης. Σήμερα, προστατεύεται το ιδιωτικό συμφέρον. Εκείνη την εποχή υπήρχε η ιδιότητα του πολίτη μόνον. Ο ίδιος ο Θουκυδίδης έλεγε ότι όποιος δεν μετέχει στα κοινά είναι «αχρείος» (άχρηστος) και «απράγμων».
• Είπατε ότι οι Έλληνες κάνουμε τα ίδια λάθη εδώ και 2.500 χρόνια. Τελικά έχουμε ακριβώς τις ίδιες κακές συνήθειες με τους αρχαίους προγόνους μας;
Ναι, φυσικά. Κάποιος υπερφίαλος Γερμανός μου είπε ότι ‘κάποτε πρέπει να τελειώσετε εσείς οι Έλληνες με την ιδιοκτησία του αρχαίου δράματος. Είναι παγκόσμια κληρονομιά. Δεν σας ανήκει η τραγωδία και η κωμωδία’. Και του είπα ότι είναι δικό μας. Διότι εμείς, εδώ και 2.500 χρόνια κάνουμε τα ίδια λάθη. Όπως οι ήρωες του αρχαίου δράματος. Όμως το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους λαούς. Ο πνευματικός και ηθικός πολιτισμός προχωράει σαν τον κάβουρα. Σε αντίθεση με τον τεχνολογικό πολιτισμό που εξελίσσεται με γεωμετρική πρόοδο. Γι’ αυτό λέμε ότι βρισκόμαστε ακόμη πίσω. Έχουμε τις ίδιες αδυναμίες, τα ίδια μίση, τα ίδια πάθη που είχαμε τότε. Δεν αλλάξαμε πολύ. Αλλάζει η τεχνολογία αλλά όχι οι ανθρώπινες αδυναμίες. Τα 2.500 χρόνια είναι πολύ λίγα για την εξέλιξη των ηθών…
Κ. Γεωργουσόπουλος: «Εμείς οι Ελληνες συνεχίζουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη εδώ και 2.500 χρόνια»
