«Η ελληνική θέση στον πόλεμο της Ουκρανίας είναι ασφαλώς στην ορθή κατεύθυνση. Μια χώρα όπως η δική μας που έζησε και ζει επί σχεδόν μισό αιώνα την τραγωδία της εισβολής και κατοχής του βόρειου τμήματος της Κύπρου και τον τουρκικό αναθεωρητισμό δεν μπορεί παρά να τάσσεται αυτονόητα υπέρ της αρχής του απαραβίαστου των διεθνών συνόρων και εναντίον της χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις», αναφέρει στη «δημοκρατική» ο πρώην υφυπουργός εξωτερικών Γιάννης Βαληνάκης.
Συνέντευξη στον Γιάννη Μπόζιο
Στην ερώτηση για το πώς αποτιμά την κύρωση της ελληνοαμερικάνικης συμφωνίας, ο καθηγητής διεθνών σχέσεων απαντά: «Ισχύει για τη συμφωνία με τις ΗΠΑ ό,τι έχω επισημάνει και με όλες τις άλλες. Είναι εργαλεία που μπορείς να χρησιμοποιήσεις με σχέδιο για να πετύχεις πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα αλλά αν τα αφήνεις να τα καμαρώνεις μέσα στο κουτί δεν κερδίζεις τίποτε», ενώ για την στάση της κυβέρνησης απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα ο κ. Βαληνάκης τονίζει ότι «αν πραγματικά επιδιώκουμε αποτελεσματικότητα πρέπει να πιέσουμε και ίσως και να «στραμπουλήξουμε» διπλωματικά και κανένα χέρι».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Γιάννη Βαληνάκη στη ‘’δ’’.
• Πώς κρίνετε τη στάση που έχει τηρήσει η κυβέρνηση στον πόλεμο της Ουκρανίας; Θεωρείτε ότι η χώρα μας έπρεπε ή πρέπει να κάνει κάτι που δεν έχει πραγματοποιηθεί από την παρούσα κυβέρνηση;
Η ελληνική θέση στον πόλεμο της Ουκρανίας είναι ασφαλώς στην ορθή κατεύθυνση: μια χώρα όπως η δική μας που έζησε και ζει επί σχεδόν μισό αιώνα την τραγωδία της εισβολής και κατοχής του βόρειου τμήματος της Κύπρου και τον τουρκικό αναθεωρητισμό δεν μπορεί παρά να τάσσεται αυτονόητα υπέρ της αρχής του απαραβίαστου των διεθνών συνόρων και εναντίον της χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις. Η ορθή επί της αρχής θέση μας πρέπει όμως να συνοδεύεται και από επιμέρους κατάλληλες κινήσεις. Σημειώνω εδώ πχ. ότι ο πόλεμος αιφνιδίασε την κυβέρνηση, άρα δεν πήγαμε καλά στις προβλέψεις μας κι αυτό δεν είναι ευχάριστο. Ορισμένοι, κι ανάμεσά τους κι εγώ, είχαμε αντίθετα προβλέψει τι θα συμβεί. Ένα μήνα πριν την εισβολή είχα δημόσια αρθρογραφήσει επισημαίνοντας ότι ο πόλεμος έρχεται και θα είναι μεγάλος. Και είχα τότε προτείνει προληπτικές κινήσεις όπως την προετοιμασία για απομάκρυνση ομογενών από τη Μαριούπολη. Επίσης πρότεινα τη διακριτική ενημέρωση προληπτικά των Ανατολικοευρωπαίων, Σκανδιναβών κ.ά. που αλληθωρίζουν πάγια όταν ζητάμε καταδίκη της Τουρκίας ότι θα στηρίξουμε —αν και δεν έχουμε νομική υποχρέωση— την Ουκρανία αλλά και ότι απαιτούμε κι εμείς ανάλογη συμπαράσταση έναντι της Άγκυρας. Όπως και στην ιατρική, έτσι και στην εξωτερική πολιτική, η ορθή διάγνωση δίνει τη δυνατότητα να προληφθούν επικίνδυνες καταστάσεις και αντίστροφα επιτρέπει έγκαιρα να κάνεις κινήσεις που αργότερα δεν μπορούν πλέον να γίνουν. Το ίδιο προληπτικά πρότεινα να δεχθούμε την αμερικανική πρόταση να λάβουμε άμεσα αμερικανικά αντιπυραυλικά συστήματα Patriot σε αντικατάσταση του έτσι κι αλλιώς απενεργοποιημένου ρωσικού S-300 που τελικά θα ενίσχυε μέσω ΗΠΑ την ουκρανική άμυνα. Επισημαίνω ότι τα συστήματα αυτά βρίσκονται στην Κρήτη εξασφαλίζοντας την αντιαεροπορική άμυνα της Δωδεκανήσου. Κάτι ανάλογο γίνεται τώρα με τα τεθωρακισμένα ρωσικά ΒΜΡ αλλά φαίνεται να καθυστερούμε σε κρίσιμες αποφάσεις.
• Πώς αποτιμάτε την κύρωση της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας, όσον αφορά τις σχέσεις ισχύος που διαμορφώνονται αλλά και τον ρόλο που καλείται να διαδραματίσει η Ελλάδα στη Μεσόγειο;
Ισχύει για τη συμφωνία με τις ΗΠΑ ό,τι έχω επισημάνει και με όλες τις άλλες: είναι εργαλεία που μπορείς να χρησιμοποιήσεις με σχέδιο για να πετύχεις πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα αλλά αν τα αφήνεις να τα καμαρώνεις μέσα στο κουτί δεν κερδίζεις τίποτε. Φαίνεται ότι προσπαθήσαμε να πάρουμε περισσότερα ανταλλάγματα που θα χρησίμευαν απέναντι στην Τουρκία (πχ. στρατιωτική παρουσία αμερικανική στα Δωδεκάνησα ή έστω στη Σκύρο) αλλά οι ΗΠΑ αρνήθηκαν. Κι όμως, αυτή θα ήταν η επιτυχία. Η συμφωνία για την βάση της Αλεξανδρούπολης προσθέτει βέβαια πόντους στην Ελλάδα αλλά ρεαλιστικά απέχει πολύ από τη διαφημιζόμενη εξασφάλιση της Θράκης. Επιπλέον, η Άγκυρα έχει μεν αφηνιάσει και φανατίζει την κοινή γνώμη με ένα επικίνδυνο αφήγημα που εγγράφει τις αμερικανικές βάσεις στην Ελλάδα σε ένα δυτικό σχέδιο δήθεν περικύκλωσης της Τουρκίας που τάχα την αναγκάζει να αμυνθεί — ενώ βέβαια το αντίθετο προετοιμάζει. Άρα έχουμε πολλά ακόμη να κάνουμε..
• Το τελευταίο διάστημα έχει υπάρξει τεράστια κλιμάκωση της τουρκικής προκλητικότητας. Η Τουρκία φαίνεται πως εγκαταλείπει τον διάλογο. Πού πιστεύετε, αποσκοπεί με αυτήν τη στάση;
Η Τουρκία εννοεί τον διάλογο ως …προχώρησή μας στις απόψεις της. Κατά τον Ερντογάν δεν δικαιούμαστε παρά να συμμορφωνόμαστε με τη βούλησή του και επιπλέον να μην ζητάμε την συνδρομή τρίτων (ΗΠΑ, ΕΕ). Δυστυχώς ενώ ένας τέτοιος διάλογος δεν έχει νόημα, δεν στείλαμε καθαρά αυτό το μήνυμα κι άνοιξαν οι ορέξεις. Το να συζητάμε χωρίς κανένα όρο και χωρίς πλαίσιο αρχών με μια αναθεωρητική δύναμη δεν είναι σοφό. Αφήσαμε φοβάμαι να πλανάται η εντύπωση ότι χάριν ήσυχων καλοκαιριών δεχόμαστε οποιαδήποτε συζήτηση για οποιοδήποτε θέμα. Δεν μπορούν να προκύψουν κέρδη για την Ελλάδα από τέτοιους διαλόγους. Χρειάζεται άλλη διαδικασία και κατάθεση δικών μας θέσεων (πχ. ο δικός μας χάρτης της ΑΟΖ μας σε αντιπαράθεση δυστυχώς αναγκαστικά με τη «Γαλάζια Πατρίδα» που εμείς οι ίδιοι επιδεικνύουμε στους ξένους). Ο διάλογος έχει πραγματικό νόημα αν περιμένεις κάτι να κερδίσεις. Όμως δεν έχω δει πουθενά συγκεκριμένη αναφορά πχ στις συντεταγμένες ή τα όρια της ΑΟΖ που επιδιώκουμε να κερδίσουμε από την οριοθέτηση μέσα από τις λεγόμενες διερευνητικές επαφές. Ειδικά για εμάς τους Δωδεκανήσιους που βιώνουμε καθημερινά τις «γκρίζες ζώνες», τις υπερπτήσεις και τώρα την αμφισβήτηση της ίδιας της ελληνικής κυριαρχίας σε όλα πλέον τα νησιά μας, το θέμα είναι ζωτικής σημασίας.
• Πώς αποκωδικοποιείτε την πρόθεση Τουρκίας να ασκήσει βέτο στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ;
Προσωπικά είχα ταχθεί προ μηνών υπέρ της εξής πρωτοβουλίας μας: ενθαρρύνουμε την Κύπρο να υποβάλει αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ, εξηγούμε διακριτικά (όπως ακριβώς έγινε παλαιότερα με την διεύρυνση της ΕΕ και μπήκε η Κύπρος) ότι θεωρούμε και τις 3 αιτήσεις ως «πακέτο» και άρα ή όλες ή καμία. Πολλά τα οφέλη όταν έγκαιρα βλέπεις τι έρχεται και έξυπνα το μεταστρέφεις υπέρ σου. Τελικά αδρανήσαμε και μας προέκυψε το αντίστροφο: βγήκε η Τουρκία εκβιαστικότατα μπροστά και ωμότατα μπλόκαρε τις δυο χώρες. Θεωρώ σχεδόν βέβαιο ότι θα λάβει στο τέλος σοβαρότατα ανταλλάγματα, πιθανότατα μάλιστα σε βάρος μας (πχ να αρθεί το αμερικανικό εμπάργκο στα F16 αλλά και αντίστοιχες απαγορεύσεις όπλων ευρωπαϊκές).
• Μετά και τη Σύνοδο κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενωσης και την επαφή του πρωθυπουργού με τον καγκελάριο Σόλτς, πώς κρίνετε τη στάση της κυβέρνησης απέναντι στην τουρκική προκλητικότητα;
Είναι σημαντικό να κατανοούμε τη φύση της τουρκικής επιθετικότητας κι ακόμη πιο σημαντικό να την «ξεδοντιάσουμε» και να την αποτρέψουμε. Το να ενημερώνουμε είναι επίσης σημαντικό αλλά αν πραγματικά επιδιώκουμε αποτελεσματικότητα πρέπει να πιέσουμε και ίσως και να «στραμπουλήξουμε» διπλωματικά και κανένα χέρι. Εννοώ ότι πχ. αν δεν απειλήσουμε με βέτο όταν η Τουρκία ξεδιάντροπα ζητάει τα Δωδεκάνησα και όλο το Αν. Αιγαίο, τότε τι το χρειαζόμαστε; Κανείς ξένος δεν θα μας βοηθήσει πραγματικά αν δεν έχει κάτι να κερδίσει ή χάσει..
• Ποιος θεωρείτε θα είναι ο ρόλος του διεθνούς δικαίου στον μεταπολεμικό κόσμο; Και πώς μπορεί να επηρεάσει την Ελλάδα;
Το διεθνές δίκαιο θα έπρεπε να είναι η βάση της διεθνούς ειρηνικής συμβίωσης. Και γι’ αυτό για την Ελλάδα είναι μοχλός υπέρ των δικαιωμάτων της. Όταν όμως υπάρχουν κράτη που επιδιώκουν αλλαγή συνόρων δια της βίας, το δίκαιο δεν αρκεί. Για να αποτραπεί ο αναθεωρητικός γείτονας πρέπει να σε φοβάται από άποψη στρατιωτικών αντιποίνων αλλά και διπλωματικά με την έννοια ότι την κρίσιμη ώρα θα έχεις ισχυρούς συμμάχους αναφανδόν δίπλα σου και έτοιμους να επιβάλουν στον ταραξία οδυνηρές κυρώσεις. Δυστυχώς, απέχουμε πολύ από αυτά και μάλιστα εφησυχάζουμε ενώ βλέπουμε τις ίσες αποστάσεις και τα «βρείτε τα» πολλών «συμμάχων». Κλειδί είναι πάντα η ικανότητα να αναλύουμε και να προβλέπουμε σωστά ώστε να κερδίζουμε στην αναμέτρηση κι όχι να αιφνιδιαζόμαστε με τετελεσμένα. Με βάση τις εκτιμήσεις που ανέλυσα ανησυχώ για το θερμό καλοκαίρι που έρχεται. Η ανοιχτή απειλή από την Τουρκία που τώρα πια κρέμεται πάνω από όλα τα νησιά μας, δεν εξαφανίζεται με μαγικό ραβδί αλλά με σχέδιο και έξυπνες κινήσεις.
