Δύο χρόνια πέρασαν από την κορύφωση της προσφυγικής κρίσης στην Ελλάδα. Το προσφυγικό μπορεί να μην είναι πια πρώτο θέμα στα ΜΜΕ, εγχώρια και διεθνή, ωστόσο για πολλές περιοχές της χώρας, παραμένει ένα ζήτημα ανοιχτό, η εξέλιξη του οποίου αποτελεί συνάρτηση πολλών εξωγενών παραγόντων. Σε κάθε περίπτωση, η διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης, οδηγεί σε συμπεράσματα, θετικά ή αρνητικά, χρήσιμα για το μέλλον και για αντίστοιχες καταστάσεις.
Η επίδραση της προσφυγικής κρίσης στον τουρισμό, αποτελεί ένα μεγάλο ξεχωριστό κεφάλαιο, προφανούς σημασίας, αφού η Ελλάδα και κυρίως τα νησιά της, ζουν από τον τουρισμό. Τα νησιά του Νοτίου και Ανατολικού Αιγαίου ήταν εκείνα που δέχτηκαν το συντριπτικά μεγαλύτερο βάρος των προσφυγικών ροών. Ο τουρισμός, εκ της φύσεως του άκρως ευάλωτος και ασταθής απειλήθηκε σοβαρά με κατάρρευση, από μια κρίση που δεν είχε προηγούμενο. Μιλώντας για διαχείριση (crisis management), είναι σκόπιμο να σταθεί κανείς και να μελετήσει το επιτυχημένο παράδειγμα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.
Τα στοιχεία που προσφάτως ανακοινώθηκαν από την Τράπεζα της Ελλάδος και το Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ), αποτύπωσαν σε αριθμούς την ηγετική θέση την οποία κατέχει η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου στην τουριστική βιομηχανία της χώρας.
Σύμφωνα με αυτά, το Νότιο Αιγαίο, το 2016, βρέθηκε στην πρώτη θέση στους δύο πιο βασικούς τουριστικούς δείκτες: των ταξιδιωτικών εισπράξεων και των διανυκτερεύσεων. Παράλληλα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας μελέτης του ΙΤΕΠ, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου καταλαμβάνει την πρώτη θέση στις υποδομές φιλοξενίας σε ξενοδοχεία, σε κλίνες 5 αστέρων και σε αριθμό εργαζομένων στον ξενοδοχειακό κλάδο. Κατά συνέπεια, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι το Νότιο Αιγαίο είναι η Περιφέρεια που «συμπαρασύρει» και διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό το συνολικό τουριστικό προϊόν της χώρας.
Τα παραπάνω στοιχεία, ενδεχομένως να μην αποτελούν είδηση, όταν πρόκειται για μια Περιφέρεια με 60 κατοικημένα νησιά, τα περισσότερα εξ αυτών πασίγνωστοι τουριστικοί προορισμοί και με ορισμένα από τα πιο ισχυρά brands στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη, η οποία υποδέχεται ετησίως το μεγαλύτερο μέρος του συνολικού τουριστικού ρεύματος προς την Ελλάδα. Όταν όμως οι αριθμοί αποτυπώνουν τις επιδόσεις του Νοτίου Αιγαίου για το 2016, δηλαδή, ένα χρόνο μετά την κορύφωση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης, τότε αποκτούν άλλη διάσταση και μετατρέπονται στο μετρήσιμο αποτέλεσμα του τρόπου που επελέγη για την διαχείριση της κρίσης.
Μέσα στο 2015, σημειώθηκε το μεγαλύτερο προσφυγικό ρεύμα μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1/3 των συνολικών προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών που κινήθηκαν προς την Ευρώπη, πέρασαν από τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου και πρωτίστως από τα νησιά της Δωδεκανήσου. Κως, Λέρος, Κάλυμνος, Ρόδος, Σύμη, Καστελλόριζο, Αγαθονήσι, δέχτηκαν εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες. Για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, την εγχώρια και διεθνή ειδησεογραφία τροφοδοτούσαν καθημερινά οι τραγικές εικόνες της πρωτοφανούς προσφυγικής κρίσης, με φόντο τα νησιά του Αιγαίου.
Όπως άλλωστε σημειώνει και το Εργαστήριο Τουριστικών Ερευνών και Μελετών του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, στα συμπεράσματα έρευνας που διεξήγαγε για τις επιπτώσεις του προσφυγικού, «τα νησιά έχουν παραμείνει στο επίκεντρο της διεθνούς δημοσιότητας για πολλούς μήνες και, παρά την προβολή της αλληλεγγύης των κατοίκων, η δημοσιότητα είναι στη συντριπτική της πλειοψηφία αρνητική τείνοντας να μετατρέψει την αντιληπτή τουριστική εικόνα των νησιών από παραδείσους αναψυχής, χαλάρωσης και ηρεμίας σε σύγχρονα κολαστήρια».
Και όχι μόνο για την περίοδο της κρίσης, αλλά και μετά από αυτήν. «Πέραν, λοιπόν, των άμεσων βραχυπρόθεσμων επιπτώσεων, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις είναι οι σοβαρότερες, καθώς αφορούν τόσο την εικόνα που έχει διαμορφωθεί για τα νησιά και τη χώρα στο μυαλό και στη συνείδηση των δυνητικών, ξένων κυρίως, τουριστών, όσο και στον τρόπο που οι tour operators θα αντιμετωπίζουν τα νησιά ως τουριστικούς προορισμούς και τα ξενοδοχεία τα επόμενα χρόνια, κυρίως κατά την περίοδο των διαπραγματεύσεων για την υπογραφή συμβολαίων», αναφέρεται στα συμπεράσματα της ίδιας έρευνας.
Όλα αυτά, έγκαιρα, ήδη από το 2015, μεσούσης της κρίσης και πριν αποτυπωθούν στις έρευνες που ακολούθησαν, αποτελούσαν απτή πραγματικότητα για την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, που έπρεπε, πάση θυσία, να ανατραπεί. Για τα νησιά, ήταν όρος επιβίωσης.
Ο τρόπος με τον οποίο η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου διαχειρίστηκε την προσφυγική κρίση – και μάλιστα χωρίς «εγχειρίδιο κρίσης», αφού οι καταστάσεις που κλήθηκε να διαχειριστεί ήταν πρωτοφανείς και χωρίς προηγούμενο – αποτελεί σήμερα υπόδειγμα crisis management. Ο τουρισμός δεν κατέρρευσε υπό το βάρος του προσφυγικού. Δεν έμεινε καν στάσιμος στα επίπεδα των προηγουμένων ετών. Αντιθέτως, το Νότιο Αιγαίο κινήθηκε ανοδικά και κατέλαβε την πρώτη θέση στον πίνακα των επιδόσεων, σε αφίξεις και τουριστικές εισπράξεις.
Πως αυτό επετεύχθη; Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου κινήθηκε πάνω σε τρεις άξονες, όπως τους περιγράφει ο Περιφερειάρχης Γιώργος Χατζημάρκος. «Ο πρώτος, η διαχείριση αυτής καθαυτής της προσφυγικής κρίσης, με όρους ανθρωπισμού και ανακούφισης, στο μέτρο του δυνατού, των εκατοντάδων χιλιάδων εκπατρισμένων ανθρώπων που έφταναν στις ακτές των νησιών μας. Ο δεύτερος, η στήριξη των μικρών νησιωτικών κοινωνιών, που δεχόμενες καθημερινά ροές αριθμητικά πολλαπλάσιες από τον αριθμό των μονίμων κατοίκων των νησιών, ένιωθαν να λυγίζουν από ένα τεράστιο βάρος που δεν τους αναλογούσε και ούτε διέθεταν τα μέσα για να το αντιμετωπίσουν. Ο τρίτος, η προστασία της διεθνούς εικόνας των νησιών μας, η οποία καθορίζει τη συνολική εικόνα, κατά συνέπεια και την συνολική πορεία, του ελληνικού τουρισμού».
Τα «εργαλεία» που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη μάχη με τον χρόνο, ήταν αρχήν η συνεργασία με ειδικούς στον τομέα του crisis management, μέσω της οποίας τέθηκαν κανόνες διαχείρισης της κρίσης και εκπαιδεύτηκε το πολιτικό προσωπικό της Περιφέρειας. Η έγκαιρη εκπόνηση του Στρατηγικού Σχεδίου Τουριστικής Ανάπτυξης του Νοτίου Αιγαίου, που τέθηκε σε εφαρμογή από την αρχή του 2016, μέσα από ένα ευρύ πλέγμα δράσεων, προσαρμοσμένων στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε νησιού με προτεραιότητα σε εκείνα που επλήγησαν από την κρίση, με ειδικά προγράμματα στήριξης και προώθησης του προορισμού.
Σε συνδυασμό με τη λειτουργία της ψηφιακής πλατφόρμας που αξιοποιεί τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες στο χώρο του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η αρχικά φθίνουσα πορεία των προκρατήσεων για το 2015 ανακόπηκε. Τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου ήταν παντού και ήταν best seller, ακόμη και σε αγορές που στην αρχή εμφανίστηκαν ιδιαίτερα επιφυλακτικές. Η επιθετική τουριστική προβολή, συνδυάστηκε με την παρουσία της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου στις μεγαλύτερες διεθνείς τουριστικές εκθέσεις, με αναβαθμισμένο προφίλ, καθώς και στα μεγαλύτερα τηλεοπτικά δίκτυα παγκοσμίως, όπως το CNN και το BBC, «όπου καταφέραμε, περνώντας θετικά μηνύματα, να ανατρέψουμε την αρνητική εικόνα που είχε διαμορφωθεί για τα νησιά μας» σημειώνει ο κ. Χατζημάρκος.
Μια σοβαρή παράμετρος που πρέπει ιδιαιτέρως να επισημανθεί, είναι το γεγονός ότι η αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης έγινε από ίδιους πόρους της Περιφέρειας. Και αυτό διότι συμβαίνει το παράδοξο, Περιφέρειες και Δήμοι, παρότι κλήθηκαν να σηκώσουν το βάρος ενός προβλήματος που δεν αποτελούσε δικό τους δομικό πρόβλημα, αλλά πρόβλημα ολόκληρης της χώρας και συνολικά της Ευρώπης, εν τούτοις δεν έχουν μέχρι σήμερα πρόσβαση στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, που προορίζεται για την αντιμετώπιση του προσφυγικού. «Είναι ένα από τα αιτήματά μας, μόνιμο και σταθερό και προς την ελληνική κυβέρνηση και προς την ευρωπαϊκή επιτροπή. Η Ευρώπη η οποία πιστεύει στην περιφερειακή διοίκηση και στην αποκέντρωση, δεν μπορεί να έχει ευνουχισμένους διοικητικούς βραχίονες όπως είναι οι δήμοι και η Περιφέρεια, σε ένα ιστορικά μεγάλο θέμα, όπως αυτό του προσφυγικού και μεταναστευτικού» ανέφερε ο Περιφερειάρχης στην Ευρωπαία Επίτροπο Περιφερειακής Πολιτικής Κορίνα Κρέτσου, σε πρόσφατη συνάντησή τους στη Λέρο, ένα από τα νησιά των Δωδεκανήσων που βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή της προσφυγικής κρίσης.
