Ενας από τους κορυφαίους Έλληνες δασολόγους εξηγεί γιατί η ελληνική πολιτεία έχει αποτύχει στο ζήτημα της αντιμετώπισης των πυρκαγιών
Για έλλειψη σχεδιασμού και «τυφλές» εκκενώσεις, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις «άδειασαν» οικισμούς με αποτέλεσμα οι πυροσβεστικές δυνάμεις να επιχειρούν να σώσουν σπίτια, αντί να κυνηγούν το μέτωπο της φωτιάς προκειμένου να το αναχαιτίσουν, κάνει λόγο ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος, ένας από τους κορυφαίους δασολόγους στο ζήτημα των δασικών πυρκαγιών, Διευθυντής Ερευνών στον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «ΔΗΜΗΤΡΑ» και ερευνητης στο Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων.
Πρόκειται για έναν από τους Ελληνες επιστήμονες που στελέχωσαν την επιτροπή που είχε συσταθεί για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών μετά τη φονική φωτιά του 2018 στο Μάτι υπό τον καθηγητή «Οικολογίας των Πυρκαγιών» στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ, και επικεφαλής του «Παγκόσμιου Κέντρου Παρακολούθησης Πυρκαγιών» Γιόχαν Γκολντάμερ. Η επιτροπή είχε παραδώσει πόρισμα τον Φεβρουάριο του 2019 στον τότε πρόεδρο της Βουλής, Νίκο Βούτση, οι προτάσεις του οποίου – όπως επισημαίνει ο κ. Ξανθόπουλος μιλώντας στο ethnos.gr -όχι μόνο δε μετουσιώθηκαν σε δράσεις, αλλά η ελληνική Πολιτεία έχει οδηγηθεί ακόμα και σε εντελώς αντίθετες κατευθύνσεις παρά το γεγονός ότι ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης από τη θέση του επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης τότε, είχε δεσμευτεί ότι θα το ακολουθήσει.
Αντί γι΄αυτό, η πύρινη κόλαση που ζει η χώρα τις τελευταίες ημέρες καταδεικνύει με τον πλέον δραματικό τρόπο ότι τρία χρόνια μετά τους 102 νεκρούς του Ματιού, το κεφάλαιο της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών παραμένει… αδιάβαστο με όλο το βάρος να δίνεται στην καταστολή.
Ο κ. Ξανθόπουλος κάνει λόγο για έλλειψη σχεδιασμού, απόλυτη εξάρτηση από τα εναέρια μέσα, αλλά και σημαντικά επιχειρησιακά λάθη σε μία δομή στο πλαίσιο της οποίας την αποτίμηση της καταστροφής εξακολουθεί να την κάνει ο κρινόμενος καθώς δεν έχει συσταθεί ο προβλεπόμενος από την Επιτροπή ανεξάρτητος Οργανισμός.
Ειδικά για το ζήτημα των πολλαπλών εκκενώσεων οικισμών των τελευταίων ημερών, ο διεθνούς φήμης δασολόγος σημειώνει πως σε ορισμένες περιπτώσεις μιλάμε για «τυφλές» εκκενώσεις: «Το εργαλείο των εκκενώσεων χρησιμοποιήθηκε με έναν τρόπο, ο οποίος είναι δραματικός. Η οδηγία ήταν “κάντε εκκένωση” ώστε να μην υπάρχουν θύματα, αλλά και αν υπάρξουν η ευθύνη να ανήκει σε όσους δεν έφυγαν. Συμπέρασμα: αυτό θα έπρεπε να γίνεται όταν υπάρχει πραγματική ανάγκη. Εδω όμως η φιλοσοφία και το κίνητρο για τον κάθε πυροσβέστη αξιωματικό είναι ότι μπορείς να υποστείς κριτική αν σου καεί κάποιος, αλλά δε θα υποστείς κριτική αν τσάμπα έκανες την εκκένωση» σημειώνει ο κ. Ξανθόπουλος.
Και συνεχίζει: «Γίνεται τυφλά η εκκένωση κι αυτό δεν είναι χωρίς συνέπειες. Όταν εκκενώνεις μετά χρειάζεται να φυλάξεις τα σπίτια. Δεν μπορείς να τα αφήσεις να καούν και όταν συμβεί αυτό αντί να κυνηγάς το μέτωπο, κυνηγάς τα σπίτια. Γίνεσαι ήρωας στα ΜΜΕ τα οποία σε καταγράφουν εκείνη την ώρα, αλλά αυτό που πληρώνεις είναι η ανικανότητα συνολικού σχεδιασμού και δράσης».
Στο συρτάρι το πόρισμα Γκολντάμερ
Σχεδόν τρία χρόνια μετά την παράδοσή του, το πόρισμα Γκολντάμερ παραμένει ουσιαστικά ανεκμετάλλευτο: «Δεν έχει γίνει απολύτως τίποτα. Ισως σε κάποιες περιπτώσεις έχουν γίνει κινήσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση» σημειώνει ο κ. Ξανθόπουλος.
Και εξηγεί: «Ζητήσαμε να γίνει μια σοβαρότερη προσπάθεια στην πρόληψη: απουσιάζει. Ζητήσαμε συνεργασία φορέων και ολοκληρωμένη προσέγγιση: απουσιάζει. Προτείναμε ενίσχυση της Δασικής Υπηρεσίας για τη διαχείριση των δασών: απουσιάζει. Και ενώ δεν έχει γίνει τίποτα προς αυτήν την κατεύθυνση, τα ενάερια μέσα αυξήθηκαν χωρίς κανενα όριο εκτινάσσοντας το κόστος σε βαρος της οποιασδήποτε ενίσχυσης της πρόληψης».
Δύο άλλα ιδιαίτερα κρίσιμα ζητήματα επίσης δεν αποτελούν προτεραιότητα, όπως υπογραμμίζει ο κ. Ξανθόπουλος: «Η λογική της αξιοποίησης των δασικών με ένα σωστό πλαίσιο συνεργασίας ουσιαστικά βρίσκεται σε κενό. Η ενημερωση του πληθυσμού που θα έπρεπε να είναι η βάση της πρόληψης επίσης απουσιάζει» τονίζει ο εξειδικευμένος δασολόγος υπογραμμίζοντας πως η εν λόγω επιτροπή είχε μοναδικό στόχο την εισφορά γνώσης από ειδικούς στις δασικές πυρκαγιές.
Σήμερα, τρία χρόνια μετά την πυρκαγιά στο Μάτι και 14 από τις μεγάλες πυρκαγιές της Πελοποννήσου, δε φαίνεται να έχουν αλλάξει και πολλά στο ζήτημα της αποτελεσματικής δασοπυρόσβεσης, την ώρα μάλιστα που ειναι κάτι παραπάνω από ορατά τα αποτελέσματα της κλιματικής κρίσης: «Και σήμερα όπως έγινε το 98, το 2007, το 2018 η αποτίμηση θα γίνει από τον κρινόμενο. Αν αποτιμά τα αποτελέσματα ο κρινόμενος το μόνο που κάνει είναι να ευλογάει τα γένια του. Εγιναν όμως όλα καλά;», σημειώνει ο κ. Ξανθόπουλος προσθέτοντας ότι μετά τις παρουσιάσεις του πορίσματος, είχαν αποστείλει επιστολή και στον Πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη: «Δεν εισακουστήκαμε παρά το γεγονός ότι ο Πρωθυπουργός ήταν σε συμφωνία όταν έγινε η ανάθεση της μελέτης. Ο κ. Γκολντάμερ είχε πει τότε πως δε θα αναλάμβανε κάτι τέτοιο εάν δε συμφωνούσαν και οι δύο πλευρές. Δεν ήθελε να κάνει κάτι για να το πάρει ο ένας και να το πετάξει ο επόμενος».
Η ιστορία επαναλαμβάνεται
Η αποδυνάμωση των δασικών υπηρεσιών σε συνδυασμό με την έμφαση κυρίως στην καταστολή αντί για την πρόληψη, αποτελεί και για τον κ. Ξανθόπουλο ένα μοντέλο που απαιτείται να αλλάξει άμεσα.
«Υπάρχει ένας αρτηριοσκληρωτικός μηχανισμός στρατιωτικής δομής που «πνίγει» τη λογική του τοπικού, ο οποίος ξέρει τι να κάνει επί τόπου. Ο δασικός ήξερε τον τόπο σαν την τσέπη του, ήξερε τους κατοίκους, συνεργαζόταν μαζί τους», μας εξηγεί.
Σχολιάζει επίσης ότι αυτή τη στιγμή επιχειρούν στο πεδίο άνθρωποι απόλυτα εξαντλημένοι από την τιτάνια προσπάθεια που καταβάλλουν για πολλοστή ημέρα: «Άνθρωποι που είναι 4 και 5 μέρες στη φωτιά είναι εξαντλημένοι. Θα πρέπει να αντικατασταθούν ενδεχομένως με κάποιους από τη βόρεια Ελλάδα, αλλά σε κάθε περίπτωση με ανθρώπους που έχουν δυνάμεις και μπορούν να αποδώσουν».
Ο ίδιος αναφέρεται και στην απόλυτη εξάρτηση που εξακολουθούμε να έχουμε από τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης: «Η ίδια ζημιά έγινε το 2007. Επαναλμβάνεται το ίδιο σενάριο. Μόλις ξεπεραστούν οι δυνάμεις των εναερίων μέσων, τελειώσαμε. Περιμένουμε να αλλάξουν οι συνθήκες, να γίνει πιο ήπια η φωτιά οπότε να είναι επαρκή τα μέσα».
Ερωτηθείς για τις πυρκαγιές που κατακαίουν τη χώρα αυτες τις μέρες, επισημαίνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η εξέλιξή τους ήταν απόλυτα προβλέψιμη: «Ακόμα και η αλλαγή της κατεύθυνσης των ανέμων προβλεπόταν. Αυτό το χρησιμοποιείς υπέρ σου εάν σχεδιάζεις μπροστά. Οταν η φωτιά πάει σε μια άλφα κατευθυνση κι εσύ ξέρεις ότι θα γυρίσει στη βήτα, φροντίζεις να κλείσεις το μέτωπο βήτα όσο ακόμα είναι εύκολο. Και δεν το έκαναν».
Φέρνει μάλιστα ως παράδειγμα την Πάρνηθα: «Καίγεται η Πάρνηθα. Για μένα αυτό είναι τεράστιο λάθος επιχειρησιακό. Μπορούσε να είχε προβλεφθεί ότι αν μπει η φωτιά στη βάση της Πάρνηθας θα την πάρει η κλίση προς τα πάνω» εξηγεί.
Ποιες ήταν οι προτάσεις του πορίσματος Γκολντάμερ
Στις βασικές προτάσεις του πορίσματος συμπεριλαμβάνονταν τα εξής:
– Δημιουργία Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης πυρκαγιών δασών και υπαίθρου που θα περιλάβει τον ενιαίο και κοινό σχεδιασμό μέτρων και δράσεων διαχείρισης των πυρκαγιών σε όλα τα επίπεδα διοίκησης με τη συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων.
* Αναθεώρηση της διάρκειας και της έναρξης-λήξης αντιπυρικής περιόδου σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά δεδομένα και τις προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή.
* Δημιουργία ενός επιστημονικά τεκμηριωμένου εθνικού συστήματος εκτίμησης κινδύνου δασικών πυρκαγιών.
* Εξισορρόπηση της σχέσης και εξορθολογισμός των δαπανών μεταξύ πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών.
* Αξιοποίηση της χρήσης όλων των πόρων βάσει κεντρικού σχεδιασμού και με έμφαση στη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας του συστήματος της δασοπυρόσβεσης.
* Διενέργεια κοινών ετήσιων και περιοδικών ασκήσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων υπηρεσιών για εξοικείωση των συμμετεχόντων όσον αφορά ρόλους και διαδικασίες.
* Σε συνεργασία με την ΓΓΠΠ, ανάπτυξη ενοποιημένου και κοινού συστήματος διοίκησης περιστατικών καταστολής των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου (NIMS/ICS) βασισμένο στις αρχές της επιχειρησιακής συνεργασίας, τη διάθεση και την αξιοποίηση των πόρων και των δυνατοτήτων (υπηρεσιών) όλων των εμπλεκόμενων φορέων.
* Ανάπτυξη κεντρικού συστήματος αναφοράς ημερήσιας ετοιμότητας (αντιπυρική περίοδος) των εμπλεκόμενων φορέων σε θέματα αντιπυρικής προστασίας και συστήματος καταγραφής και χαρτογράφησης χρηματοδοτούμενων έργων πρόληψης (π.χ. ΟΤΑ).
* Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού με σκοπό την καλλιέργεια της αντίληψης ασφάλειας (από τις πυρκαγιές) και την ενίσχυση της εθελοντικής συμμετοχής των πολιτών στον κύκλο διαχείρισης των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου.
– Ουσιαστική αναδιοργάνωση της δασικής υπηρεσίας η οποία θα πρέπει να υποστηριχθεί κατάλληλα σε μέσα και πόρους.
– Τάχιστη ολοκλήρωση της διαδικασίας κατάρτισης και θεσμοθέτησης των δασικών χαρτών και του δασολογίου και ανάκληση των ρυθμίσεων που αυξάνουν την ένταση και τον αριθμό των χρήσεων που επιτρέπονται στα ελληνικά δάση.
– Άμεση επίλυση των χρόνιων προβλημάτων και τροποποίηση της δασικής νομοθεσίας όσον αφορά την αλλαγή χρήσης γης των εκτάσεων που χαρακτηρίσθηκαν ως ΑΔ (δασωθέντες αγροί) στο κτηματολόγιο, ώστε να μειωθεί η συνέχεια και το φορτίο της καύσιμης ύλης.
– Νομοθετική ρύθμιση για την εκπόνηση από τους ΟΤΑ ολοκληρωμένων τοπικών σχεδίων αντιπυρικής προστασίας σε επίπεδο δημοτικού διαμερίσματος και των πολεοδομικών τους συγκροτημάτων.
Τι πρέπει να προσέξουν όσοι ζουν κοντά σε δασικές εκτάσεις
Ιδιαίτερα κρίσιμος είναι ο ρόλος της ενημέρωσης των πολιτών για τα ζητήματα της πρόληψης και ειδικά των κατοίκων που ζουν σε περιοχές μίξης δάσους οικισμού.
Για το ζήτημα αυτό ο κ. Ξανθόπουλος έχει ετοιμάσει δύο βίντεο, στα οποία πολύ αναλυτικά εξηγούνται όσα θα πρέπει να προσέξουν οι πολίτες.
Αναφερόμενος σε συτούς που έχουν σπίτια κοντά σε βλάστηση, τους συστηνει να καθαρίσουν ό,τι υπάρχει γύρω, να αφαιρέσουν πάνω από τη σκεπή τους τυχόν πευκοβελόνες, να προετιμάσουν τα σπίτια τους «γιατί αυτήν τη στιγμή μπορεί να μην κινδυνεύουν αλλά μετά από μια μέρα, μετά από μια ώρα μπορεί να βρεθούν σε κίνδυνο». Συστήνει επίσης να έχουν έτοιμα πράγματα που θα χρειαστεί να πάρουν μαζί τους αν απαιτηθεί να αποχωρήσουν καθώς επίσης να έχουν ένα πλάνο στο μυαλό τους γι΄αυτη τη στιγμή.
Τα δύο βίντεο με τις αναλυτικές οδηγίες για την πρόληψη βρίσκονται εδώ:
Πηγή ethnos.gr
Μαρία Λιλιοπούλου
