Σε μία εποχή όπου τα social media διαμορφώνουν καθημερινά τις σχέσεις και τις συμπεριφορές μας, οι επικίνδυνες προκλήσεις που κυκλοφορούν στο TikTok αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου.
Η συνέντευξη της γνωστής ψυχολόγου M.Sc. Phdc Ελένης Σολταρίδου, στη «δημοκρατική» εστιάζει στις αλλαγές που διατρέχουν την κοινωνία μας, όπου η αποξένωση και η έλλειψη ορίων στους εφήβους συναντούν την ανάγκη για αποδοχή και αναγνώριση.
Μέσα από αυτήν τη συζήτηση, τίθεται το ερώτημα: Πώς μπορούν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να επαναπροσδιορίσουν τις αξίες και να κατευθύνουν τη νεολαία μας σε έναν κόσμο όπου η ψηφιακή επικοινωνία συχνά αντικαθιστά τις αληθινές ανθρώπινες σχέσεις;
• Κυρία Σολταρίδου, ξεκινώντας τη συνέντευξή μας μέσα σε ένα εξαιρετικά φορτισμένο κλίμα, εξαιτίας του φρικτού θανάτου του μικρού Άγγελου, θέλω αρχικά να επισημάνω ότι πρόκειται για ένα τραγικό γεγονός που αφύπνισε τα αντανακλαστικά μιας κοινωνίας που, θα έλεγε κανείς, βρίσκεται σε παρατεταμένη ύπνωση. Είναι γεγονότα που, έστω και προσωρινά, κινητοποιούν την κοινή γνώμη. Αυτή την εβδομάδα ήταν ο μικρός Άγγελος· σε προηγούμενες εβδομάδες ήταν τα επικίνδυνα challenges του TikTok, στα οποία παιδιά έθεσαν τη ζωή τους σε κίνδυνο. Πρόκειται για περιστατικά που μας αφυπνίζουν, αλλά, δυστυχώς, σύντομα ξεχνιούνται. Τι είναι αυτό που κρατά την κοινωνία σε αυτή την κατάσταση;
Η κοινωνία μας έχει αλλάξει. Σκέφτομαι ότι τα challenges των εφήβων – γιατί, κατά κύριο λόγο, αφορούν εφήβους – είναι ουσιαστικά μια πρόκληση προς τη νοοτροπία των γονέων. Και τα γεγονότα που βλέπουμε, είτε πρόκειται για το τραγικό περιστατικό του Άγγελου είτε για άλλες υποθέσεις, όπως αυτή της Πισπιρίγκου ή ακόμα και οι γυναικοκτονίες, δείχνουν μια γενικότερη έξαρση της βίας, την απώλεια ορίων και τη δυσκολία να προβλέψουμε συμπεριφορές. Αν εξετάζαμε όλα αυτά τα φαινόμενα, θα διαπιστώναμε έναν κοινό παρονομαστή: την αλλαγή της κοινωνίας μας. Βλέπουμε ανθρώπους που άλλοτε γίνονται βίαιοι, άλλοτε αδιάφοροι, και άλλοτε απλώς παρατηρούν ένα γεγονός, το σχολιάζουν και μετά το ξεχνούν. Στην πραγματικότητα, έχουμε απομακρυνθεί πολύ ο ένας από τον άλλον, και το μόνο που μας ενώνει πλέον είναι τα social media. Δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα challenges λαμβάνουν χώρα στο TikTok, μία πλατφόρμα με τεράστια απήχηση στους νέους, η οποία, με τον δικό της τρόπο, ενώνει τους ανθρώπους.
• Κοινωνικά αποξενωμένοι, αλλά διαδικτυακά συνδεδεμένοι, θα λέγαμε.
Ακριβώς. Και με μία βαθύτερη ανάγκη να βρούμε πράγματα που μας ενώνουν. Το TikTok είναι μία πλατφόρμα στην οποία οι χρήστες αναζητούν αποδοχή. Δεν έχει σημασία αν τα likes και τα σχόλια προέρχονται από γνωστούς ή αγνώστους. Τα ακραία challenges, οι επικίνδυνες προκλήσεις, είναι ένας τρόπος να γίνεις αποδεκτός, να ενταχθείς σε μια ομάδα.
• Ωστόσο, αυτά τα challenges θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή των παιδιών. Δεν έχουν αίσθηση του κινδύνου;
Όχι. Οι έφηβοι είναι εκ φύσεως ριψοκίνδυνοι και δεν εκτιμούν σωστά τις συνέπειες των πράξεών τους. Τα challenges γίνονται ολοένα και πιο ακραία. Πρόσφατα, στη Θεσσαλονίκη, ανήλικοι κρεμάστηκαν στο πίσω μέρος ενός λεωφορείου εν κινήσει. Στη Ρόδο, ένας 13χρονος συμμετείχε στο “Superman challenge” και τραυματίστηκε. Στην Ιταλία, μία ανήλικη πέθανε προσπαθώντας να κρατήσει την αναπνοή της. Στις Συκιές, μία μαθήτρια έχασε τις αισθήσεις της από παρόμοια πρόκληση. Αυτό που μου έκανε εντύπωση στο τελευταίο περιστατικό ήταν ότι οι μαθητές σχημάτισαν έναν κύκλο γύρω από τους συμμετέχοντες, ώστε να μην τους δουν οι καθηγητές. Αυτό δείχνει ότι είχαν επίγνωση της επικινδυνότητας, αλλά παρόλα αυτά συνέχισαν. Ήταν αρκετά ώριμοι ώστε να κρύψουν την πράξη τους, αλλά ανώριμοι για να εκτιμήσουν τον κίνδυνο.
• Και όσο περνά ο καιρός, αυτά τα challenges γίνονται όλο και πιο επικίνδυνα.
Ναι, γιατί όσοι τα δημιουργούν επιδιώκουν να γίνουν viral. Το κάθε νέο challenge πρέπει να είναι πιο εντυπωσιακό, πιο ακραίο από το προηγούμενο, ώστε να προσελκύσει περισσότερες συμμετοχές. Μέσα στον μικρόκοσμο των εφήβων, η επιτυχία σε ένα challenge φέρνει αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση, κάτι που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε μορφές εκφοβισμού (“εγώ το κατάφερα, εσύ όχι”).
• Σε αυτό το περιβάλλον, ποιος είναι ο ρόλος των γονέων και του σχολείου; Μπορούν να βάλουν όρια στα παιδιά;
Το ζητούμενο δεν είναι να επιβάλουμε απαγορεύσεις, γιατί αυτό θα προκαλέσει αντίδραση. Η λύση είναι να ενισχύσουμε τα θετικά πρότυπα. Τα παιδιά πρέπει να εκπαιδεύσουν τα παιδιά. Όταν οι γονείς προσπαθούν να παρέμβουν, συχνά χαρακτηρίζονται παρεμβατικοί, καταπιεστικοί, με αποτέλεσμα τα παιδιά να κλείνονται στον εαυτό τους. Ο γονέας πρέπει να μιλήσει στο παιδί του τη στιγμή που εκείνο είναι έτοιμο να ακούσει. Επίσης, δεν μπορούμε να κατακρίνουμε τη χρήση του TikTok, αν εμείς οι ίδιοι είμαστε συνεχώς με ένα κινητό στο χέρι. Πρέπει να αποτελούμε θετικά πρότυπα. Ο γονέας οφείλει να παρατηρεί τις αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού, όπως τις ώρες που περνά στο κινητό, τις επιδόσεις στο σχολείο, τις παρέες του, ακόμη και τις διατροφικές του συνήθειες. Κάθε αλλαγή μπορεί να είναι ένας δείκτης πρόβλεψης μίας επικείμενης επικίνδυνης συμπεριφοράς.
• Όμως, μέσα στη δύσκολη καθημερινότητα των γονέων, υπάρχει χρόνος για όλα αυτά;
Όχι, αλλά πρέπει να βρεθεί. Αν δεν το κάνουμε, θα μας αναγκάσουν τα γεγονότα να το κάνουμε, εκ των υστέρων. Γιατί να μη χτίσουμε από νωρίς μία σχέση εμπιστοσύνης με τα παιδιά μας, ώστε να μην αναγκαζόμαστε αργότερα να διαχειριστούμε τις συνέπειες; Δεν υπάρχει χώρος, αλλά πρέπει να βρεθεί. Αν δεν τον βρούμε, τα γεγονότα θα μας αναγκάσουν να τον δημιουργήσουμε. Επειδή η κοινωνία μας αλλάζει, αλλάζουμε κι εμείς. Οι γονείς αλλάζουν μέσα σε όλο αυτό, αλλά κυρίως αλλάζουν τα παιδιά που δεν έχουν όρια. Είναι πολύ εύκολο για τα παιδιά να δοκιμάσουν νέα πράγματα. Στην πραγματικότητα, κάθε αλλαγή στα παιδιά μας μας φέρνει στα όρια των αντοχών και των ανοχών μας. Γιατί λοιπόν να μην μπούμε στη διαδικασία να κινηθούμε προληπτικά; Αν κάποιος πρέπει να αλλάξει μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο, είναι ο ίδιος ο γονέας. Η αλλαγή δεν θα ξεκινήσει από τα παιδιά, θα πρέπει να ξεκινήσει από τον γονέα. Ο γονέας πρέπει να αλλάξει τον τρόπο προσέγγισης. Τα παιδιά θα αμφισβητήσουν αυτήν την αλλαγή, είναι ξεκάθαρο αυτό, αλλά ο γονέας πρέπει να μπει σε μία διαδικασία συζήτησης. Τα παιδιά μπορεί να φαίνονται πολύ πιο ώριμα από ό,τι είναι στην πραγματικότητα, αλλά δεν παύουν να είναι παιδιά. Θα πρέπει να ενισχύσουμε τα θετικά πρότυπα και να δυναμώσουμε τις καλές συμπεριφορές. Τα ίδια τα παιδιά θα πρέπει να δείξουν στους άλλους πόσο επικίνδυνο είναι κάτι. Τα ίδια τα παιδιά πρέπει να εκπαιδεύσουν τα άλλα παιδιά, αλλιώς θα είναι πολύ δύσκολο να ακούσουν τους γονείς. Η ανάγκη του παιδιού να ανήκει σε ένα κοινωνικό σύνολο, να γίνει αποδεκτό και να το θαυμάζουν οι άλλοι είναι πολύ μεγαλύτερη από τη δυναμική των γονέων. Ξέρει πως ό,τι και να γίνει, ο γονέας του θα είναι εκεί, οι φίλοι όμως όχι. Είναι κάτι που θα χάσει αν δεν το κυνηγήσει, αν δεν κάνει challenges, για παράδειγμα.
• Από ποια ηλικία πρέπει να ξεκινήσει η εκπαίδευση για το διαδίκτυο;
Από πολύ μικρή ηλικία. Σήμερα, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με το διαδίκτυο μέσω tablets, κινητών, ακόμα και του PlayStation. Από τα 10 έτη πρέπει να ξεκινά η εκπαίδευσή τους, αλλά και η εκπαίδευση των γονέων. Αν δεν εκπαιδευτούμε όλοι, αυτά που βλέπουμε σήμερα θα είναι μόνο η αρχή.
• Ωστόσο μιλάμε για ένα μακροπρόθεσμο πλαίσιο μέτρων.
Ακριβώς. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε γονείς και παιδιά, ώστε να προσαρμοστούμε στις αλλαγές της κοινωνίας μας. Η πρόληψη είναι το κλειδί.
• Αυτό είναι σε ένα μακροπρόθεσμο πλαίσιο και θα απαιτηθεί χρόνος. Πρακτικά, όταν ένας γονέας δει μια τέτοια συμπεριφορά από το παιδί του, τι μπορεί να κάνει;
Να χτίσει ένα πλάνο αντιμετώπισης της κατάστασης. Να απευθυνθεί στο σχολείο, να μιλήσει με τους δασκάλους για τη συμπεριφορά του παιδιού στο σχολείο, να μιλήσει με ψυχολόγο, να ζητήσει πρακτικές συμβουλές. Να μπει σε μία διαδικασία να μιλήσει με άλλους γονείς. Υπάρχουν μέτρα και μέσα, αρκεί να μπούμε στη διαδικασία να ενεργοποιηθούμε. Ας μην περιμένουμε να προκύψει το πρόβλημα για να ενεργοποιηθούμε. Σε καμία περίπτωση δεν είναι εύκολο, ούτε υπάρχει πάντα χρόνος, αλλά δεν χρειάζεται να περιμένουμε το πρόβλημα για να δράσουμε. Μιλάμε πλέον για ένα challenge της ευρύτερης κοινωνίας, για μία κρίση της κοινωνίας στο σύνολό της.
