Η γενιά του brain drain, που γεννήθηκε στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, προοδεύει στο εξωτερικό και παρά τις εκκλήσεις από τις κυβερνήσεις και τον επιχειρηματικό κόσμο, φαίνεται πως δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμα οι προϋποθέσεις που θα οδηγούσαν τους επιτυχημένους επαγγελματίες πίσω στη χώρα μας.
Πρόσφατη έρευνα της «Καθημερινής» κατέδειξε ότι οι Ελληνες που έφυγαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010 δεν θέλουν να επιστρέψουν στη χώρα. Ο κύριος λόγος μετανάστευσης είναι ο γνωστός σε όλους: οι οκτώ στους 10 (78%) όταν ζούσαν στην Ελλάδα δυσκολεύονταν πολύ ή τα έβγαζαν πέρα οριακά. Αντίθετα, σήμερα οι 9 στους δέκα (87%) δηλώνουν ότι είναι άνετα οικονομικά, δηλαδή έχουν σημαντικότατη άνοδο του βιοτικού επιπέδου τους.
Ο Μάριος Χατζηδημητρίου που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ρόδο έφυγε στην Αμερική για σπουδές. Διαθέτει ένα πλούσιο βιογραφικό όπως: Saint Francis College Bachelor of Arts (B.A.) Political Science (Πτυχίο Πολιτικών Επιστημών), New York University: Master of Science (M.Sc.) International Relations – Μάστερ Διεθνείς Σχέσεις, Bachelor of Arts, Political Science – 2005, με επιπλέον σπουδές Bachelor of Arts, English – 2007 και Master of Science, International Relations – 2009.
Κι όμως… το τέρας της ελληνικής γραφειοκρατίας που καθυστέρησε 10 χρόνια την αναγνώριση των πτυχίων του και οι συνθήκες που δημιούργησαν η οικονομική και στη συνέχεια η πανδημική κρίση, τον κρατούν ακόμα στην Αμερική και η σύντομη επιστροφή του στη Ρόδο, επιβεβαίωσε την πεποίθηση τη δική του όπως και πολλών άλλων νέων ανθρώπων που ζουν και δουλεύουν στο εξωτερικό ότι το στοίχημα του brain gain η Ελλάδα δεν το έχει κερδίσει ακόμα…
Ο Μάριος Χατζηδημητρίου, που παραμένει στην Νέα Υόρκη ως γενικός υπεύθυνος του πασίγνωστου εστιατορίου “Milos” με πελατολόγιο που περιλαμβάνει από διασημότητες μέχρι μεγιστάνες, μιλά σήμερα στη «δημοκρατική» για την πορεία του στο εξωτερικό, την απόπειρά του να επαναπατριστεί και τα συναισθήματά του όταν ξαναμπήκε στο αεροπλάνο για να επιστρέψει στην Αμερική.
• Μάριε, πότε πήγες στην Αμερική;
Στην Αμερική ήρθα το 2001 για σπουδές, αμέσως μόλις τελείωσα το Λύκειο στη Ρόδο όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα.
• Και όταν τελείωσες και με το τρίτο πτυχίο παίρνεις την απόφαση να επαναπατριστείς;
Ναι. Αλλά έπρεπε προηγουμένως να παλέψω με το τέρας της ελληνικής γραφειοκρατίας που στην προκειμένη περίπτωση ονομάζεται ΔΟΑΤΑΠ, το πρώην ΔΙΚΑΤΣΑ, για την αναγνώριση των τίτλων σπουδών μου. Δεν είχα αντιληφθεί ομολογώ πόσο δύσκολη διαδικασία θα ήταν. Αρκεί να σας πω ότι αποφοίτησα από το St. Francis College κανονικά στην τετραετία, τον Μάιο του 2005. Υπέβαλα την ίδια χρονιά αίτηση για την αναγνώριση του πτυχίου μου στην Ελλάδα, ενώ συγχρόνως ξεκίνησα το δεύτερο πτυχίο μου στην αγγλική φιλολογία. Παρότι εγώ θεώρησα ότι θα ήταν μια τυπική διαδικασία, τελικά η αναγνώριση των πτυχίων μου εξελίχθηκε σε σίριαλ, θρίλερ μπορώ να πω, το οποίο κράτησε σχεδόν μια δεκαετία! Το 2005 αποφοίτησα και οι τίτλοι σπουδών μου αναγνωρίστηκαν τον Ιούλιο του 2014! Η διαδικασία αυτή, η καθυστέρηση αυτή, με απέκλεισε από οποιαδήποτε διακήρυξη/διαγωνισμό του δημοσίου, διότι μέχρι την αναγνώριση εμφανιζόμουν στην Ελλάδα ως απόφοιτος Λυκείου. Τι κι αν είχα τρία πτυχία και master, για την Ελλάδα ήμουν απόφοιτος Λυκείου. Να σκεφτείτε ότι η πρώτη απόφαση του ΔΟΑΤΑΠ ήταν απορριπτική. Ολο αυτό αντιλαμβάνεστε ότι και απογοήτευση προκαλεί και προφανώς προκάλεσε εμπόδια στον επαναπατρισμό μου. Δεν είχα σκοπό να ξενιτευτώ, να επαναπατριστώ μετά τις σπουδές μου, ήθελα και να σταδιοδρομήσω στη χώρα μου.
• Κάτι που τελικά δεν έγινε, τουλάχιστον όχι στην ώρα του.
Η αποφοίτησή μου συνέπεσε με την οικονομική κρίση στην Ελλάδα. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι δεν επρόκειτο να ασχοληθώ με το αντικείμενο των σπουδών μου λόγω της αναμονής για την αναγνώριση των πτυχίων, λόγω της οικονομικής κρίσης ούτε δουλειές υπήρχαν τότε στην Ελλάδα, αλλά και οι μισθοί είχαν καταβαραθρωθεί και εξακολουθούν βεβαίως μέχρι σήμερα να είναι χαμηλοί. Κι αυτός είναι ο λόγος που βρίσκομαι ακόμα στην Αμερική. Το ζητούμενο, πέρα από τις σπουδές, είναι να μπορεί κανείς να εξασφαλίσει και μια αξιοπρεπή διαβίωση.
• Στην Ελλάδα θεωρείς ότι δεν μπορεί να γίνει αυτό;
Να σας μιλήσω για την εμπειρία μου, αυτό που βίωσα από την σύντομη επιστροφή μου στη Ρόδο και τη γαλέρα που ονομάζεται ξενοδοχειακός τομέας. Πρόπερσι το καλοκαίρι, είχα αυτή την εμπειρία σε θέση ευθύνης μεγάλου ξενοδοχειακού ομίλου και με την ευκαιρία που μου δίνετε θέλω να απευθύνω τα συγχαρητήριά μου σε όσους εργάζονται στον κλάδο αυτό και σε όσους εξακολουθούν να σηκώνουν στις πλάτες τους το ελληνικό τουριστικό προϊόν, διότι αυτοί οι άνθρωποι είναι που κρατούν τον τουρισμό στην Ελλάδα, δουλεύοντας 12ωρα και 14ωρα χωρίς ρεπό επί μήνες. Τα χρήματα αυτά που θα βγάλουν στη σεζόν προφανώς και δεν αρκούν για να ζήσουν τον χειμώνα, οπότε περιμένουν -όσοι το δικαιούνται- ένα πενιχρό επίδομα ανεργίας μέχρι να ξαναπάνε για δουλειά. Ο μισθός μου ήταν «υψηλός» για τα ελληνικά δεδομένα της περιόδου, λαμβάνοντας υπ΄όψιν βέβαια ότι ήταν μειωμένος κατά 30%-40% σε σχέση με τον αντίστοιχο μισθό για την ίδια θέση προ δεκαετίας. Ομως συνυπολογίζοντας τις πολλές ώρες εργασίας και το γεγονός ότι δεν είχα ρεπό, τελικά η αμοιβή μου έβγαινε περίπου στα τρία ευρώ την ώρα! Οπότε όταν ακούς για «υψηλό μισθό» μπορεί να φαίνεται δελεαστικός, ουσιαστικά όμως αμείβεσαι όσο ένας ανειδίκευτος εργάτης υπολογίζοντας ότι με τα χρήματα αυτά πρέπει να περάσεις και τους μήνες του χειμώνα.
• Πώς πήρες όμως την απόφαση να επαναπατριστείς;
Κατά τύχη συνέβη, ήταν εντελώς συγκυριακό. Τον Φεβρουάριο του 2020, με κάλεσαν από την αμερικανική Πρεσβεία στην Αθήνα για να πάρω την πράσινη κάρτα και να επιστρέψω στην Αμερική. Το ραντεβού μου στην αμερικανική Πρεσβεία, ήταν δυο-τρεις μέρες πριν παραλύσει όλος ο κόσμος λόγω του κορωνοϊού με την διακοπή των πτήσεων και τα περιοριστικά μέτρα στις μετακινήσεις. Η διακοπή των πτήσεων, με βρήκε στη Ρόδο όπου είχα πάει αμέσως μετά το ραντεβού μου στην αμερικανική Πρεσβεία. Και κάπως έτσι, βρέθηκα στη Ρόδο και λόγω συγκυριών έμεινα για δύο συνεχόμενα χρόνια.
• Και βρίσκεσαι το 2021 να εργάζεσαι στον ξενοδοχειακό τομέα στη Ρόδο.
Ακριβώς, ναι. Για μένα ήταν μια δυσάρεστη εμπειρία, προφανώς είναι υποκειμενική άποψη και βεβαίως κάθε αντίθετη άποψη είναι δεκτή. Επί προσωπικού όμως, το να πληρώνομαι ουσιαστικά με 3 ευρώ την ώρα υπό αυτό το καθεστώς εργασίας δεν ήταν κάτι που ήθελα να συνεχίσω να κάνω.
• Πότε παίρνεις την απόφαση να επιστρέψεις στην Αμερική;
Η απόφαση ήταν ειλημμένη, οι συνθήκες δεν ήταν κατάλληλες. Ο κορωνοϊός πάγωσε τα πάντα και εκτός από τις πτήσεις πάγωσε και τις εν εξελίξει διαδικασίες για την πράσινη κάρτα, οπότε αναγκαστικά έπρεπε να περιμένω και μάλιστα είχα πάρει απόφαση ότι θα μείνω στη Ρόδο και γι’ αυτό σκόπευα να δραστηριοποιηθώ στην οικογενειακή επιχείρηση. Μόλις τον Μάρτιο του 2022 βγήκε η απόφαση για την visa μου στην Αμερική, αφού έκανα ξανά τη διαδικασία από την αρχή, τον αμέσως επόμενο μήνα, τον Απρίλιο, επέστρεψα στην Νέα Υόρκη.
• Δεν πέρασε ούτε μήνας!
Ακριβώς. Ευτυχώς είχα κρατήσει επαφές καθ΄όλη τη διάρκεια της καραντίνας με την εταιρεία στην οποία σήμερα εργάζομαι και είχα ενημερώσει ότι η πρόθεσή μου ήταν να επιστρέψω και ήταν ευτυχές το γεγονός ότι είχα θέση εργασίας πίσω στην Αμερική.
• Οταν έφευγες από τη Ρόδο με προορισμό την Αμερική, τι συναισθήματα είχες;
Ενιωθα απογοήτευση για το γεγονός ότι έπρεπε να επιστρέψω. Η οικογένειά μου, οι φίλοι μου, οι δικοί μου άνθρωποι είναι στη Ρόδο. Εμπαινα στο αεροπλάνο για την Αμερική αλλά η σκέψη μου ήταν πίσω στο νησί. Μέχρι και σήμερα που μιλάμε είμαι στη Νέα Υόρκη αλλά το ενδεχόμενο της επιστροφής στη Ρόδο παραμένει ανοικτό.
• Το αντικείμενο της εργασίας σου στην Αμερική ποιο είναι;
Είμαι ο γενικός υπεύθυνος για το γνωστό εστιατόριο “Milos”.
• Στο πίσω μέρος του μυαλού σου είναι η επιστροφή;
Βεβαίως. Ο μόνος λόγος που μένω στην Αμερική είναι καθαρά το οικονομικό, δεν υπάρχει κάτι άλλο για εμένα εδώ.
• Ποιες θα ήταν οι συνθήκες εκείνες που θα σε έκαναν να πάρεις πιο εύκολα ή πιο γρήγορα αυτή την απόφαση;
Οι συνθήκες που θα μου δημιουργούσαν οικονομική ασφάλεια. Βέβαια, ασφάλεια με την ευρεία έννοια δεν υπάρχει πουθενά, αλλά μια σιγουριά ότι θα μπορούσα να έχω μια αξιοπρεπή διαβίωση και να καταφέρω να αξιοποιήσω τις σπουδές μου πίσω στην πατρίδα μου, χωρίς να ζω “μεροδούλι-μεροφάι”. Μου λείπει η αίσθηση σταθερότητας για να μπορέσω να επιστρέψω και δεν μιλώ για σταθερότητα Δημοσίου, αλλά για μια οικονομική άνεση η οποία θα μου επιτρέψει να δημιουργήσω χωρίς άγχος τη δική μου οικογένεια και θα καταφέρω να βάλω τη ζωή μου σε μια ρότα. Και πιστεύω ότι ο περισσότερος κόσμος που έφυγε στο εξωτερικό στην περίοδο της κρίσης, έφυγε ακριβώς για αυτούς τους λόγους. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η ποιότητα ζωής στη Ρόδο δεν μπορεί να συγκριθεί με της Νέας Υόρκης όπου βρίσκομαι. Δυστυχώς, στερούμαστε όλα αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της καθημερινότητας που έχουμε στο νησί, επειδή δεν μπορούμε να τα χαρούμε όταν είμαστε εκεί.
• Πάντως, ακούγοντας να μοιράζεσαι μαζί μας τις αγωνίες σου και μιας και είμαστε και σε προεκλογική περίοδο, θυμάμαι κατά καιρούς τις επικλήσεις των πολιτικών στη γενιά του brain drain να γυρίσει στην πατρίδα, αλλά μάλλον δεν έχουν δημιουργηθεί ακόμα τα κίνητρα αυτά που θα σας οδηγήσουν πίσω. Νομίζω ότι οι νέες γενιές, οι παραγωγικές ηλικίες είτε εντός, είτε εκτός Ελλάδας στερούνται ευκαιριών.
Απολύτως συμφωνώ. Λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να δημιουργήσουν, όχι επειδή δεν υπάρχουν μυαλά, αλλά επειδή δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να αποφασίσει κάποιος να δημιουργήσει στην Ελλάδα. Εδώ στην Αμερική, οι Ελληνες μετανάστες πια είναι κατά κύριο λόγο ή εκείνοι που ήρθαν στη δεκαετία του ’60 και του ’70 και έχουν παραμείνει με τις οικογένειές τους Ελληνες δεύτερης και τρίτης γενιάς ή είναι οι νέοι Ελληνες που ήρθαν στην οικονομική κρίση. Κι αυτό από μόνο του λέει πολλά, το γεγονός δηλαδή ότι δεν είχαμε μετανάστευση κατά κύματα μέχρι και πριν από το 2010. Τώρα βλέπεις στην Αμερική πολλά νέα παιδιά μετανάστες, με τους περισσότερους να είναι πτυχιούχοι που δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα στην Ελλάδα. Με μισθό 600, 700 ακόμα και 800 ευρώ και 1.000 μπορώ να σου πω τι θα πρωτοπληρώσει; Το ενοίκιο, το ρεύμα, το σούπερ μάρκετ, τη βενζίνη; Και καλά να είναι μόνος, αν έχει οικογένεια να ζήσει τι γίνεται; Πόσο εύκολα παίρνει ένας νέος άνθρωπος την απόφαση να κάνει οικογένεια στην Ελλάδα αν δεν έχει τη βοήθεια των δικών του ή αν δεν έχει την τύχη να κληρονομήσει πατρικό σπίτι; Αυτό που επικαλούνται τα νέα παιδιά που μετανάστευσαν στην Αμερική είναι ότι έφυγαν επειδή δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν μια αξιοπρεπή διαβίωση. Αγαπάμε την Ελλάδα αλλά δεν αγαπάμε το ελληνικό κράτος και την ελληνική νοοτροπία.
• Από τη Ρόδο τι σου λείπει πιο πολύ;
Η οικογένειά μου, εμείς οι Ελληνες είμαστε πολύ δεμένοι με την οικογένειά μας. Μου λείπει ο τρόπος ζωής, οι χαλαροί ρυθμοί και η ποιοτική καθημερινότητα. Εγώ είμαι στην Αμερική με το βλέμμα μου στραμμένο στη Ρόδο, κι αυτό είναι και πολύ δύσκολο και πολύ ψυχοφθόρο. Όποτε και να φύγω από την Αμερική, δεν θα μου λείψει. Στην καρδιά μου, στην ψυχή μου και στο μυαλό μου πατρίδα μου είναι η Ρόδος. Εκεί γεννήθηκα, εκεί μεγάλωσα, εκεί θέλω να δημιουργήσω. Εδώ αισθάνομαι περαστικός και ας είμαι εδώ από τότε που ήρθα ως φοιτητής και αργότερα ως οικονομικός μετανάστης. Η ξενιτιά είναι πάντα ξενιτιά…
Πώς να το κερδίσει το στοίχημα η Πατρίδα μας, όταν με το ΝΕΟ νόμο για τον ΔΟΑΤΑΠ οι κάτοχοι αλλοδαπών πτυχίων ΤΡΙΕΤΟΥΣ φοίτησης (και, σημειωτέον, ανήκουν ΠΟΛΛΟΙ σε αυτή την κατηγορία πτυχιούχων εξωτερικού) στερούνται νομικώς της δυνατότητας να ζητήσουν τη συνεκτίμηση και του μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών τους με αποτέλεσμα να είναι a priori ΑΝΙΣΗ, από “ποσοτικής” πλευράς, η υποχρεωτική σύγκριση του κατεχόμενου από αυτούς Bachelor προς τα αντίστοιχα ημεδαπά πτυχία 4-ετούς φοίτησης και, κατ’ επέκταση, αντί ο ΔΟΑΤΑΠ να τους παρέχει την επιθυμητή πρόσβαση στην εγχώρια αγορά εργασίας (το brain … gain που λέγαμε), πρώτα να τους στέλνει σε ελληνικά ΑΕΙ ως υποχρεωτικά εξεταστέους σε, όχι ευκαταφρόνητο, αριθμό μαθημάτων (“αντισταθμιστικά μέτρα”)!
Προς αποφυγή τυχόν παρεξηγήσεων, τα παραπάνω δεν αποτελούν κατάλοιπα γραφειοκρατικών πρακτικών από την εποχή του αλήστου μνήμης “ΔΙΚΑΤΣΑ”, αλλά, προσωπικά τουλάχιστον, εκτιμώ ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με κλασική περίπτωση αστοχίας … νομοθέτη (πώς λέμε, “αστοχία υλικού”)!
Γιάννης Ζαρκωτός, σ. ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
Δ/νων Σύμβουλος “PQR – EU Advisors”