Για την ανθεκτικότητα του ελληνικού τουριστικού προϊόντος απέναντι στις κρίσεις των τελευταίων ετών και την ανταγωνισιτκότητά του, μιλά στη «δ» ο κ. Χρήστος Πετρέας, οικονομολόγος, εμπειρογνώμων και μελετητής περιφερειακής, οικονομικής και τουριστικής ανάπτυξης.
Δηλώνει ότι η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να σχεδιάσει και να εφαρμόσει στρατηγική διαφοροποίησης τουριστικής ταυτότητας και επισημαίνει την ανάγκη ανάδειξης των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η προσαρμοστικότητα στις νέες τάσεις του τουρισμού και στις διεθνείς εξελίξεις θα κρίνει σύμφωνα με τον κ. Πετρέα το …μέλλον του ελληνικού τουρισμού. Ζωτικής σημασίας είναι επίσης οι συνέργειες, η λήψη αποφάσεων για το κοινό καλό, κάτι που μέχρι σήμερα δεν έχει πετύχει η Ελλάδα (τουλάχιστον όχι στον επιθυμητό βαθμό).
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του κ. Πετρέα:
• Κύριε Πετρέα, έχει γίνει πιο ανθεκτικό το τουριστικό μας προϊόν έπειτα από όλες αυτές τις κρίσεις που βιώσαμε τα τελευταία χρόνια; Ανάγκασαν τις επιχειρήσεις να προσαρμοστούν στις έκτακτες συνθήκες που επικρατούσαν κάθε φορά, καθιστώντας τες περισσότερο ανθεκτικές;
Ανθεκτικότητα τουριστικού προϊόντος στην δική μου αντίληψη, αφορά κατά πόσον αυτό ζητείται, αναπτύσσεται, βελτιώνεται. Ουσιαστικά, νομίζω ότι το τουριστικό μας προϊόν ακολουθεί τη δική του εξελικτική πορεία, προσπαθώντας να επεκταθεί γεωγραφικά, χρονικά και εναλλακτικά. Και λέγοντας εναλλακτικά, αναφέρομαι στη δημιουργία διαφοροποιημένων επιμέρους προϊόντων.
Έχουμε πολλά προϊόντα και δραστηριότητες που δεν βγάλαμε ακόμη από το συρτάρι. Και μπορώ να σας δώσω δύο συγκεκριμένα παραδείγματα. Ένα προϊόν που δεν έχει βγάλει από το συρτάρι η Ελλάδα, είναι ο τουρισμός των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, δηλαδή προσέλκυσης γενικότερα των μεγαλύτερων σε ηλικία, που έχουν ενδιαφέροντα ταξιδίων και επίσης καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Το δεύτερο είναι ο τουρισμός στρατιωτικών ενδιαφερόντων. Παρόλο που για την ανάπτυξη του στρατιωτικού τουρισμού έχει υπογραφεί πρωτόκολλο συνεργασίας μεταξύ των Υπουργείων Τουρισμού, Εθνικής Άμυνας και Πολιτισμού, δεν έχει ακόμη ουσιαστικά ενεργοποιηθεί. Θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στρατιωτικά μνημεία, τόποι και επέτειοι στρατιωτικού ενδιαφέροντος για την ανάπτυξη αυτής της ειδικής κατηγορίας τουρισμού, πράγμα που δεν συνέβη.
Τις κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας, ο ελληνικός τουρισμός τις αντιμετώπισε στο πεδίο της μάχης, την ώρα που ήταν σε εξέλιξη, και κυρίως σε τοπικό επίπεδο, με εξαίρεση αυτές που ήταν γενικότερες ή Ευρωπαϊκές όπως η πανδημία του COVID. Απαιτείται όμως συγκεκριμένη στρατηγική για να αντεπεξέλθει κανείς σε τέτοιες καταστάσεις, και δεν είχαμε προβλέψει αντιμετώπιση κρίσεων, το κάναμε στην πράξη. Δυστυχώς, όσο καλή πρόθεση και να υπάρχει, όσο έτοιμος και είναι ένας μόνο προορισμός (βλ. Ρόδος), δεν μπορεί και δεν πρέπει να αναλαμβάνει μόνος του όλο το βάρος. Πρέπει κάποια πράγματα να συντονίζονται σε κεντρικό/εθνικό επίπεδο προκαταβολικά και όχι κατόπιν εορτής.
Από την άλλη πλευρά οι κρίσεις επηρέασαν και τις ίδιες τις τουριστικές επιχειρήσεις που αναγκάστηκαν να κολυμπήσουν σε βαθιά νερά. Βεβαίως, απέκτησαν μια πρακτική εμπειρία, οι περισσότερες παρά τις δυσκολίες επέπλευσαν και απέκτησαν και ιδιαίτερες γνώσεις διοίκησης κρίσεων. Δεν είμαι όμως βέβαιος κατά πόσο, μετά την κρίση, έχουν συνειδητά προσαρμόσει τη λειτουργία και διοίκησή τους, ώστε να μπορούν αντιμετωπίσουν και να διαχειριστούν οποιαδήποτε μελλοντική πρόκληση.
• Υπάρχουν ολιγοπώλια στον τουρισμό; Ενισχύεται ο βαθμός εξάρτησης των προορισμών από αυτά;
Τα ολιγοπώλια στον τουρισμό υπάρχουν περισσότερο από τα τελευταία δέκα χρόνια τουλάχιστον. Μιλάμε όχι μόνο για ολιγοπώλια τουρ οπερέιτορς και πρακτόρων αλλά και μεταφορικών μέσων. Πριν από περίπου 10-12 χρόνια ξεκίνησε η Ελλάδα να συζητά με τους low cost carriers και εφάρμοσε συγκεκριμένες «πολιτικές» για να αναπτύξει αυτές τις συνεργασίες. Η όλη προσπάθεια στέφθηκε με επιτυχία καθώς η αύξηση της κίνησης στα διάφορα περιφερειακά αεροδρόμια, αποτελεί σε μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας. Μέχρι ενός σημείου θα συνεχίσουν να υπάρχουν διεθνή ολιγοπώλια και στον τουρισμό όπως και σε άλλους τομείς της οικονομίας. Για τον τουρισμό θα σας δώσω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, από τον θαλάσσιο τουρισμό.
Η κρουαζιέρα ελέγχεται διεθνώς από 9-10 επιχειρηματικούς κολοσσούς, ανεξάρτητα από το αν εμφανίζονται περισσότερες εταιρείες κρουαζιέρας. Κάθε κολοσσός μπορεί να διαθέτει περισσότερες από μία εταιρείες. Μιλώντας για θαλάσσιο τουρισμό και κρουαζιέρα, πρέπει να αναφερόμαστε όχι μόνο στα μεγάλα κρουαζιερόπλοια, και στα πολύ μικρά, το γιώτινγκ, αλλά και στην ενδιάμεση κατηγορία των κρουαζιερόπλοιων των 200-300 επιβατών. Στην Ελλάδα η μεσαία κατηγορία αυτή είναι λιγότερο ανεπτυγμένη και λιγότερο προβεβλημένη, αν και χρειάζεται μικρότερες λιμενικές υποδομές. Πρόκειται δε για μία μορφή κρουαζιέρας που απευθύνεται σε πελάτες μεγαλύτερης οικονομικής επιφάνειας. Τα νησιά της Δωδεκανήσου δέχονται προσεγγίσεις από κρουαζιερόπλοια μεσαίας κατηγορίας, αλλά δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί στην κατηγορία αυτή.
• Θα λέγατε ότι η Ελλάδα διαθέτει ένα οργανωμένο στρατηγικό σχέδιο για τον τουρισμό; Αν όχι, πού οφείλεται η απουσία του;
Έχουμε σίγουρα πολύ δρόμο μπροστά μας. Στην Ελλάδα δεν έχουμε ξεκάθαρη μακροπρόθεσμη τουριστική στρατηγική που να την έχουν συμφωνήσει όλα τα κόμματα έτσι ώστε να είναι εξασφαλισμένη η συνέχειά της. Το «οργανωμένο στρατηγικό σχέδιο» πρέπει να περιλαμβάνει την επισήμανση και τουριστική αξιοποίηση όλων των δυνητικών τουριστικών πόρων, την ανάπτυξη και ανάδειξή τους και την τουριστική προβολή των πόρων και των προορισμών όπου βρίσκονται. Επιπρόσθετα, ο λεγόμενος εναλλακτικός τουρισμός ή ο τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων αφορά εξειδικευμένες δραστηριότητες και απαιτεί διαφορετική προσέγγιση και ανάπτυξη. Μεταξύ αυτών να αναφέρω και τον θρησκευτικό τουρισμό. Τα Δωδεκάνησα και ειδικότερα η Ρόδος και η γειτονική Σύμη, έχουν σημαντικά μνημεία και επετείους για ανάδειξη, και γνωρίζω ότι έχουν ήδη γίνει προσπάθειες από την Ιερά Μητρόπολη Ρόδου. Παρόλα αυτά, υπάρχει πεδίο περαιτέρω εξέλιξης.
Επίσης όσον αφορά στην τουριστική προβολή, δεν έχουμε καταφέρει να σχεδιάσουμε και να εφαρμόσουμε στρατηγική διαφοροποίησης τουριστικής ταυτότητας και κατά ένα μεγάλο ποσοστό οι ελληνικοί προορισμοί ανταγωνίζονται και μεταξύ τους.
Το μοντέλο «παραλία – ήλιος – θάλασσα» (Sun, Sea, Sand) κυριαρχεί, ενώ δεν προβάλλονται άλλες μορφές τουρισμού που διαφοροποιούν το τουριστικό μας προϊόν, όπως ο πολιτιστικός και οι διάφορες διαστάσεις του. Ένα παράδειγμα είναι ότι δεν αναδεικνύονται επαρκώς οι διάφορες δραστηριότητες και διοργανώσεις των αθλητικών events που φιλοξενούνται κάθε χρόνο ανά την Ελλάδα και ειδικότερα στη Ρόδο. Και αυτά είναι μόνο κάποια παραδείγματα.
• Είναι ανταγωνιστικό το ελληνικό τουριστικό προϊόν και ποια στοιχεία συνθέτουν την ανταγωνιστικότητά του;
Υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις πλέον όσον αφορά στις ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των επισκεπτών. Ένας τουριστικός προορισμός γενικά αλλά και μία επιχείρηση, ανταποκρίνονται υποχρεωτικά είτε σε κάποια ανάγκη είτε σε κάποιο ενδιαφέρον του υποψήφιου πελάτη και του προσφέρει ό,τι ζητά, προκειμένου να τον κερδίσει.
Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις διεθνώς για το πώς αλλάζουν οι ταξιδιωτικές τάσεις και τα ενδιαφέροντα των τουριστών. Θα πρέπει όλα αυτά να τα μελετάμε και να γνωρίζουμε κάθε φορά ποιες είναι οι ανάγκες, οι προσδοκίες και απαιτήσεις των επισκεπτών και να προσαρμοζόμαστε πάνω σε αυτές. Μετά την κρίση της πανδημίας αφενός και με την ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη της πληροφορικής, τα χαρακτηριστικά και τα ενδιαφέροντα των δυνητικών τουριστών διαφοροποιούνται και χρειάζεται να προσαρμόζουμε την τουριστική μας προσφορά.
Η Ελλάδα οφείλει επίσης να μελετά τον κοντινό ανταγωνισμό. Δε νομίζω ότι μελετάμε επαρκώς το τι κάνουν οι ανταγωνιστές μας – κυρίως αναφέρομαι στις χώρες της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής μας – έτσι ώστε να βελτιώνουμε αφενός το τουριστικό μας προϊόν σε σχέση με αυτό που προτείνουν οι ανταγωνιστές μας και αφετέρου να προσπαθούμε να διαφοροποιηθούμε από τον ανταγωνισμό, προσφέροντας κάτι άλλο. Και σαν παράδειγμα επιτρέψτε μου να αναφερθώ στον τουρισμό γιώτινγκ – του μικρού σκάφους …
Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έμεινε πίσω σε θέματα υποδομών και κατασκευής δομών ελλιμενισμού, για το γιώτινγκ, διάσπαρτων σε όλη τη χώρα. Υπάρχουν περισσότερες από 100 χωροθετημένες θέσεις «τουριστικών λιμένων» (αγκυροβολίων και μαρινών) και λειτουργούν το πολύ 40. Επιπλέον, δεν έχουμε αναδείξει τα πλεονεκτήματα της επίσκεψης των μικρών σκαφών στους μικρότερους και λιγότερο γνωστούς τουριστικούς προορισμούς. Και μιλώντας για τα Δωδεκάνησα, αναφερόμαστε σε νησιά όπως η Τήλος, η Χάλκη και η Ψέριμος. Η Τήλος συγκεκριμένα διαθέτει το μοναδικό Μουσείο νάνων Ελεφάντων σε όλη την ανατολική Μεσόγειο το οποίο θα μπορούσε να αξιοποιήσει προκειμένου να φιλοξενεί π.χ. κάθε χρόνο ένα συνέδριο με διεθνείς συμμετοχές.
Τα μικρά νησιά δεν χρειάζεται να αναπτυχθούν τουριστικά όπως η Μύκονος. Στην Κάλυμνο υπάρχει η δημόσια σχολή κατάδυσης που άλλοτε λειτουργεί και άλλοτε όχι. Το νησί διαθέτει μακρά παράδοση στις καταδύσεις, με το πρώτο καταδυτικό πάρκο στην Ελλάδα. Θα μπορούσε να επενδύσει στον καταδυτικό τουρισμό. Γενικότερα όμως θα μπορούσε να αναπτυχθεί και σε άλλους προορισμούς ο καταδυτικός τουρισμός. Υπάρχει νομοθεσία για καταδυτικά πάρκα που δεν έχει αξιοποιηθεί. Αλλά και δεν προβάλλεται ιδιαίτερα αυτή η μορφή τουρισμού, που χαρακτηριστικό της είναι ότι ο δύτης δεν ενδιαφέρεται μόνο για την υψηλή σεζόν. Μπορεί να κάνει καταδύσεις και τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο και τον Μάρτιο στην Ελλάδα. Να λοιπόν άλλο ένα τουριστικό προϊόν που θα μπορούσε να αναπτυχθεί.
Τέλος θα αναφερθώ στο δημογραφικό, όχι στην υπογεννητικότητα, αλλά στην αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων. Μεγάλος αριθμός όσων ανήκουν στην ηλικιακή κατηγορία άνω των 60, πραγματοποιούν ταξίδια εκτός της υψηλής σεζόν. Το θέμα είναι αν έχουμε εντοπίσει αυτή την κατηγορία τουριστών και αν έχουμε αντιληφθεί τις προοπτικές που παρουσιάζει, και να τις αξιοποιήσουμε.
Είναι θέμα στρατηγικής.
Όμως η τουριστική στρατηγική έχει το μειονέκτημα ότι δεν είναι αποτελεσματική όταν εφαρμόζεται σε βραχυχρόνια βάση Απαιτεί μακροχρόνιο προγραμματισμό. Πρέπει να επιμένεις και να χτίζεις βήμα-βήμα τον προγραμματισμό, έτσι ώστε να σε μάθει ο πελάτης. Κυρίως όμως πρέπει να συνεχίζεις με συνέπεια την στρατηγική προβολής που έχεις χαράξει ως χώρα/προορισμός.
Είναι ευχάριστο που το Υπουργείο Τουρισμού και το Υπουργείο ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης ανακοίνωσαν προ μερικών ημερών, μία νέα AI εφαρμογή “mAiGreece,” που θα παρέχει πληροφορίες σε 31 γλώσσες. Προκειμένου όμως αυτή η εφαρμογή να φτάσει στα πέρατα του κόσμου και να χρησιμοποιείται από τους δυνητικούς πελάτες, θα χρειαστεί πολύς χρόνος. Θα πρέπει και η επόμενη κυβέρνηση να συνεχίσει τη στρατηγική. Διαφορετικά η πρωτοβουλία θα πάει στράφι.
• Πώς βλέπετε το μέλλον του ελληνικού τουρισμού; Θα καταφέρει να προσαρμοστεί στις προκλήσεις και να διατηρήσει/αυξήσει την ανταγωνιστικότητά του;
Αυτή είναι η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου… Ναι, ο ελληνικός τουρισμός θα έχει μέλλον εφόσον βεβαίως ακολουθήσει και εκμεταλλευθεί τις υφιστάμενες τάσεις και προσαρμοστεί σε αυτές. Πρέπει ο ελληνικός τουρισμός να πορεύεται με σχέδιο … Και είναι αποδεκτό το σχέδιο να αναθεωρείται, όχι όμως να μην υπάρχει.
Οι επιχειρηματίες του τουρισμού στην Ελλάδα, προσαρμόζονται στις διεθνείς εξελίξεις. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο πρόβλημα που λέγεται έλλειψη συνεργειών και συνεργασίας για να πάρουμε κοινές αποφάσεις για το κοινό καλό. Υπάρχουν λ.χ. δύο τουριστικές επιχειρήσεις που ασχολούνται με το ίδιο τουριστικό αντικείμενο. Κατά τη συνήθη τακτική, ο ένας προσπαθεί να κλέψει τους πελάτες του ανταγωνιστή του ενώ θα μπορούσε να συνεργαστεί έτσι ώστε και οι δύο να φέρουν περισσότερους πελάτες και να τους μοιραστούν. Δεν ωφελεί σε τίποτε ο στείρος ανταγωνισμός.
Οι συνέργειες είναι το κλειδί στην επιτυχία και βεβαίως από την άλλη πλευρά χρειάζεται να παρακολουθούμε τι κάνουν οι ανταγωνιστές μας.
*Who is Who
Ο ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΕΤΡΕΑΣ είναι οικονομολόγος, εμπειρογνώμων και μελετητής περιφερειακής, οικονομικής και τουριστικής ανάπτυξης και έχει δραστηριοποιηθεί σε πολλές χώρες, ενώ ως EU Expert έχει παράσχει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε κυβερνητικό επίπεδο σε διάφορες χώρες. Έχει δύο φορές (2010-2012 και 2019-2021) διατελέσει ειδικός σύμβουλος σε έλληνες υπουργούς τουρισμού, και κατά την διάρκεια 2019-2021 της κρίσης του COVID, ήταν υπεύθυνος για τον συντονισμό του Περιφερειακού Συμβουλίου Τουρισμού. Έχει εκτεταμένη ακαδημαϊκή και διδακτική εμπειρία ως καθηγητής, κυρίως σε θέματα τουρισμού, και μεγάλο συγγραφικό έργο σε βιβλία, σε επιστημονικές εργασίες και άρθρα, και έχει ασχοληθεί με την ανάπτυξη διαφόρων εναλλακτικών – ειδικών μορφών τουρισμού.
Μεταξύ άλλων έχει διατελέσει επιστημονικός σύμβουλος στον Όμιλο Επιμελητηρίων Ανάπτυξης Ελληνικών Νησιών – ΕΟΑΕΝ, στον Σύνδεσμο Ιδιοκτητών Τουριστικών Επαγγελματικών Σκαφών, στο Πολεμικό Μουσείο, στην Ένωση Ξενοδοχείων Νομού Τρικάλων, Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και μέλος διοικητικού συμβουλίου της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, και είναι από το 2012 τακτικό μέλος της Επιτροπής Προσκυνηματικών Περιηγήσεων της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, και σε δεύτερη θητεία μέλος του ΔΣ της Ομοσπονδίας Φυσιολατρικών, Ορειβατικών και Εκδρομικών Σωματείων Ελλάδος.
