Άκρως ανησυχητικά συμπεράσματα για την εμπέδωση από την ελληνική κοινωνία και την εφαρμογή της Αρχής της ίσης μεταχείρισης και των ίσων ευκαιριών προκύπτουν από την ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, που κρούει κώδωνα κινδύνου.
Φαινόμενα ρατσισμού και άνισης μεταχείρισης λόγω καταγωγής, φύλου, αναπηρίας, ηλικίας, θρησκευτικών πεποιθήσεων και περιστατικά ακραίας εργοδοτικής αυθαιρεσίας περιλαμβάνονται στις αυξημένες, έναντι του προηγούμενου έτους, αναφορές που δέχθηκε ο Συνήγορος. Οι διακρίσεις συμβαίνουν συστηματικά σε πλήθος δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της απασχόλησης και της εργασίας.
Στην κατάντια της ελληνικής κοινωνίας σε αυτά τα επίπεδα έπαιξε καθοριστικό ρόλο βεβαίως η πολύχρονη οικονομική και κοινωνική κρίση. «Οι συνέπειες της πολύχρονης οικονομικής ύφεσης και της διαδικασίας δημοσιονομικής προσαρμογής στο κράτος, στην αποτελεσματικότητα του διοικητικού μηχανισμού, στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και συνακόλουθα στο επίπεδο κοινωνικής συνοχής και δικαιοσύνης υπήρξαν ιδιαίτερα αισθητές.»
» Το κράτος υποχρεώθηκε να συρρικνώσει την ευρύτητα δράσης της παροχικής διοίκησης, ενώ παράλληλα εξαναγκάστηκε να περιορίσει τον ελεγκτικό του ρόλο. Φυσικό επακόλουθο, να συμπιεστούν υπέρμετρα τα δικαιώματα, να συρρικνωθεί δραματικά το κοινωνικό, προνοιακό κράτος, να περιοριστεί σε οριακά επίπεδα η δυνατότητα του κράτους να παρέμβει, με στοχευμένες πολιτικές και θετικά μέτρα, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ισότιμη συμμετοχή όλων στους χώρους κοινωνικής δράσης, στην εργασία, στην εκπαίδευση, στον παραγόμενο πλούτο» σημειώνει στο εισαγωγικό σημειωμά του ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης
Αλλά και η προσφυγική κρίση και κυρίως η αντιμετώπισή της από τους επίσημους και αρμόδιους φορείς συνέβαλε στην απογοητευτική εικόνα.
«Η αμηχανία στη διαχείριση της μαζικότητας του φαινομένου των προηγούμενων χρόνων έχει δώσει τη θέση της στην αβελτηρία στην προώθηση ουσιαστικών πολιτικών για την κοινωνική ένταξή τους και την αποφασιστική αντιμετώπιση των μισαλλόδοξων εκδηλώσεων αλλά και των εντάσεων που τις τροφοδοτούν. Οι προκλήσεις ήταν και εξακολουθούν να είναι πολλές. Οι αντοχές της ελληνικής κοινωνίας, όπως και όποιας κοινωνίας, μπροστά στη διαχείριση τόσο μεγάλων προκλήσεων δεν θα μπορούσαν παρά να είναι στα όρια της εξάντλησης» προσθέτει ο κ. Ποττάκης και προειδοποιεί τονίζοντας:
«Ο κίνδυνος δε αποπροσανατολισμού της κοινωνίας, μιας κοινωνίας σε προφανή σύγχυση, ο κίνδυνος χειραγώγησης της κοινής γνώμης, τροφοδότησης της διάκρισης ανάμεσα σε «εμάς» και στους «άλλους», ενίσχυσης της ρητορικής μίσους, της ξενοφοβίας, του ρατσισμού είναι παρών, είναι υπαρκτός».
Στην ενδιαφέρουσα αυτή έκθεση παρουσιάζονται υποθέσεις προσώπων που έχουν πέσει θύματα άνισης μεταχείρισης στη βάση κάποιου ή κάποιων από τα προστατευόμενα χαρακτηριστικά των Ν. 3896/2010 και 4443/2016 και έχουν αντιμετωπίσει εμπόδια ή προβλήματα στην καθημερινότητά τους, ιδίως στο πεδίο της εργασίας και της απασχόλησης, αλλά και στις εν γένει συναλλαγές τους με δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, λόγω του φύλου τους, της αναπηρίας ή χρόνιας πάθησής τους, της ηλικίας τους, του σεξουαλικού τους προσανατολισμού κτλ.
Παράλληλα, αναδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο ο Συνήγορος έχει συνδράμει τα πρόσωπα αυτά απέναντι σε υπηρεσίες του δημόσιου τομέα και απέναντι σε ιδιώτες, δείχνοντας με απτό και κατανοητό τρόπο οι ενδεδειγμένες ενέργειες στις οποίες μπορούν να προβούν τα θύματα διακρίσεων.
Διακρίσεις λόγω φύλου –
Στο στόχαστρο οι γυναίκες και η μητρότητα
Ποσοστό άνω του ήμισυ (57%) των 899 κατατεθειμένων αναφορών το 2018 στον Συνήγορο του Πολίτη αφορά θέματα διακρίσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών, ιδίως στην απασχόληση και την εργασία.
Στις αναφορές κυριαρχούν οι απολύσεις εγκύων στον ιδιωτικό τομέα ή οι βλαπτικές μεταβολές μετά την επιστροφή από την άδεια μητρότητας.
Τα παραδείγματα είναι πολλά.
Γυμνάστρια εργαζόταν σε αθλητικό κέντρο. Έμεινε έγκυος και έλαβε τις σχετικές άδειες. Όσο η ίδια λάμβανε την εξάμηνη άδεια του ΟΑΕΔ, διαπίστωσε ότι ο εργοδότης της τροποποίησε τη σύμβαση εργασίας της και πλέον η 28ωρη απασχόλησή της ανά εβδομάδα έγινε 12ωρη. Μετά τη λήξη της άδειας μητρότητας, ο εργοδότης
τής ζήτησε να υπογράψει έγγραφο ότι η ίδια επιθυμεί να αποχωρήσει από την εργασία της. Της προτάθηκε ακόμα να τη «δανείσουν» σε άλλον εργοδότη.
Υπάλληλος γραφείου εργαζόταν σε εμπορική εταιρεία επί 13 χρόνια. Μόλις επέστρεψε στην εργασία της έπειτα από άδεια μητρότητας, η επιχείρηση απαίτησε να παραιτηθεί με την αιτιολογία ότι η εταιρεία βρισκόταν σε αδράνεια. Η εργαζόμενη διαπίστωσε ωστόσο ότι στις ίδιες εγκαταστάσεις λειτουργούσε εταιρεία με άλλη επωνυμία με το ίδιο αντικείμενο εργασιών, καθώς και ότι συνάδελφοί της προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στη νέα αυτή εταιρεία.
Όπως υπογραμμίζει στον πρόλογο της έκθεσης η Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη, Καλλιόπη Λυκοβαρδή, «η απουσία μιας ελάχιστης, έστω, ενιαίας παροχής μητρότητας σε όλες τις μητέρες εργαζόμενες ανεξάρτητα από το είδος της σχέσης εργασίας τους στον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα εμφανίζει τη μητρότητα ή τη γονεϊκότητα ως ένα μέγεθος που σχετικοποιείται ανάλογα με τη σχέση εργασίας και τον τομέα απασχόλησης, και σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα καταλήγει να στερεί από την εργαζόμενη νέα μητέρα την αξιοποίηση οποιασδήποτε σχετικής παροχής (π.χ. κατηγορίες απασχολούμενων με σχέση ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου στον δημόσιο τομέα)».
Ανεστραμμένη περίπτωση διάκρισης σε βάρος των ανδρών συχνά συνδέεται με δυσχέρειες στην ισότιμη χορήγηση αδειών ανατροφής τέκνου και με την αντίληψη ότι η φροντίδα ανατροφής των παιδιών αφορά μόνο τη μητέρα.
Μία από τις αναφορές που υποβλήθηκαν ήταν οδηγού λεωφορείου στις Οδικές Συγκοινωνίες, ο οποίος ζήτησε από την εταιρεία άδεια ανατροφής τέκνου με αποδοχές διάρκειας εννιά μηνών, όταν η σύζυγός του απεβίωσε, αμέσως μετά τον τοκετό του δεύτερου τέκνου του, αλλά η εταιρεία αποδέχτηκε μόνο τη χορήγηση άδειας φροντίδας τέκνου διάρκειας τριών μηνών.
Διακρίσεις λόγω εθνικής-εθνοτικής καταγωγής
Αλλοδαπός, ιρανικής καταγωγής, προσελήφθη σε πολυεθνική στο πλαίσιο εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, προκειμένου μέσω της εργασίας να ενταχθεί ομαλά στο κοινωνικό σύνολο. Άλλαξε διάφορες θέσεις μέσα στην εταιρεία, μέχρι που, μερικούς μήνες μετά την πρόσληψή του, κλήθηκε σε σύσκεψη με αρμόδιους της εταιρείας και,
αφού υπέγραψε ένα έγγραφο, του ανακοινώθηκε ότι πρόκειται για την απόλυσή του.
Ο εργαζόμενος δήλωσε στην Επιθεώρηση Εργασίας ότι η καταγγελία της σύμβασής του ήταν στην ελληνική γλώσσα και ο ίδιος δεν διαβάζει ούτε κατανοεί τα
ελληνικά, γεγονός που ήταν γνωστό στην εταιρεία κατά την πρόσληψή του.
Διακρίσεις λόγω αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης
Στις αναφορές του 2018 ακολουθούν τα ζητήματα διακρίσεων λόγω αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης (14%), όπως η περίπτωση εργαζόμενης που πάσχει από σκλήρυνση κατά πλάκας και η οποία απολύθηκε από εταιρεία με τον ισχυρισμό ότι δεν ανταποκρινόταν με επάρκεια στην άσκηση των καθηκόντων της.
Σε άλλη περίπτωση, εταιρεία προσέλαβε υπάλληλο ως περιοδεύοντα πωλητή. Μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής του, ο εργοδότης τού ζήτησε αντίγραφο του πτυχίου του για να ενημερώσει τα εταιρικά αρχεία. Ο εργαζόμενος προσκόμισε το πτυχίο του, από το οποίο προέκυπτε ότι είχε εισαχθεί στην τριτοβάθμια εκπαίδευση με ειδική μοριοδότηση ατόμων που πάσχουν από ορισμένες αναπηρίες ή χρόνιες παθήσεις.
Κατόπιν σχετικής ερώτησης, αποκάλυψε ότι πάσχει από νεανικό διαβήτη. Έκτοτε, το εργασιακό κλίμα έγινε ιδιαίτερα δυσμενές με αποκορύφωμα την απόλυση του εργαζομένου έπειτα από περίπου δύο μήνες.
Διανομέας σε επιχείρηση εστίασης ενημέρωσε τον εργοδότη του ότι θα καθυστερούσε να προσέλθει για εργασία, επειδή επρόκειτο να υποβληθεί σε εξετάσεις οροθετικότητας. Ο εργοδότης τον απέλυσε την επόμενη ημέρα. Ο εργαζόμενος, ο οποίος εν τω μεταξύ ανακάλυψε ότι είναι φορέας του HIV, άσκησε αγωγή κατά του εργοδότη του, ζητώντας την ακύρωση της καταγγελίας της σύμβασης εργασίας του και διεκδικώντας τόσο δεδουλευμένες αποδοχές όσο και αποζημίωση.
Πολλαπλές διακρίσεις
Διακρίσεις διαπιστώθηκαν, εξάλλου, λόγω οικογενειακής κατάστασης (8%), εθνικής καταγωγής (7%), ηλικίας (5%), φυλετικής καταγωγής (3%), θρησκευτικών πεποιθήσεων (3%) και ακολουθούν με ποσοστό 1% οι διακρίσεις λόγω κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου ή χαρακτηριστικών φύλου.
Χαρακτηριστική περίπτωση έγγαμος με ένα παιδί που θέλησε να προσληφθεί σε θέση Μουσειοπαιδαγωγού, αλλά η σχετική προκήρυξη του μουσείου είχε την προϋπόθεση οι υποψήφιοι να μην έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις.
Θύμα διάκρισης λόγω της κοινωνικής κατάστασής του έπεσε άνεργος που είχε τη ατυχία να μείνει και άστεγος: υπέβαλε αίτηση για εγγραφή στο Μητρώο Ανέργων,
αλλά ο ΟΑΕΔ δεν τη δέχθηκε, επειδή δεν είχε διεύθυνση κατοικίας. Χωρίς όμως την εγγραφή στο μητρώο, ο άνεργος δεν μπορούσε να λάβει κάρτα ανεργίας, να έχει πρόσβαση στις παροχές του ΟΑΕΔ ή να λάβει μέρος σε προγράμματα απασχόλησης.
Ωστόσο, η κ. Λυκοβαρδή, σημειώνει ότι στις υποθέσεις αυτές διαπιστώνεται σαφής αναντιστοιχία μεταξύ του πλήθους των κατατεθειμένων αναφορών και της έκτασης των διακρίσεων που υφίστανται τα άτομα στο πραγματικό κοινωνικό πεδίο.
Για το λόγο αυτό ο Συνήγορος επιδιώκει τη δικτύωση με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο προστασίας των δικαιωμάτων αυτών των προσώπων, αλλά και την ανάληψη εστιασμένων δράσεων σε περιφερειακό επίπεδο.
Το 70% των αναφορών που υποβλήθηκαν ήταν κατά φορέων και υπηρεσιών του Δημοσίου, με το 45% των αναφορών να στρέφονται κατά του υπουργείου Παιδείας, το 20% κατά της τοπικής αυτοδιοίκησης, το 18% κατά ασφαλιστικών ταμείων και άλλων οργανισμών του υπουργείου Εργασίας και το 8% κατά νοσοκομείων και κατά του υπουργείου Εσωτερικών.
Το 30% το αναφορών ήταν κατά ιδιωτών με τη συντριπτική πλειοψηφία (76%) να αφορούν διακρίσεις λόγω φύλου, το 7% λόγω ηλικίας, το 6% λόγω αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης και το 4% λόγω εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής.
Αγώνας πολυμέτωπος, πολυεπίπεδος, πολυσύνθετος
«Ο αγώνας για την προάσπιση και την παρακολούθηση της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης δεν είναι απλώς αγώνας για την τήρηση της νομιμότητας, για την
εμπέδωση του κράτους δικαίου, για τον σεβασμό θεμελιωδών δικαιωμάτων. Είναι και αγώνας για την καταπολέμηση στερεοτύπων, τόσο όσων έχουν εμφιλοχωρήσει
στο συλλογικό, κοινωνικό συνειδητό –ή και ασυνείδητο– αλλά και όσων παραμένουν ριζωμένα στην καθεμία και τον καθένα μας, έχοντας καθορίσει και διαμορφώσει την ατομική μας υπόσταση και κατευθύνοντας τη δράση και τη συμπεριφορά μας.»
» Είναι αγώνας πολυμέτωπος, πολυεπίπεδος, πολυσύνθετος. Για να εξασφαλιστούν οι ίσες ευκαιρίες για όλες και όλους, στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, στην καλλιέργεια και αξιοποίηση των ταλέντων και δεξιοτήτων, στην κοινωνική δραστηριοποίηση, στην πρόσβαση στις υπηρεσίες, στην απόλαυση των αγαθών, στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής. Με ίσους όρους και ίσα δικαιώματα.»
» Σε αυτό τον αγώνα, ο Συνήγορος του Πολίτη, ως εθνικός φορέας ίσης μεταχείρισης, θα εξακολουθήσει να αποτελεί σταθερό, αλλά και αποφασιστικό, στρατηγικό θεσμικό πρωταγωνιστή. Με στόχο μια κοινωνία όπου τα δικαιώματα όλων θα γίνονται σεβαστά. Μια κοινωνία δικαιότερη, περισσότερο ανθρώπινη» τονίζει ο κ. Ποττάκης.
