Πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό το μεταναστευτικό – προσφυγικό ζήτημα αποκτά νέες διαστάσεις, καθώς ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απειλεί να ανοίξει τα σύνορα στην προσπάθειά του να εκβιάσει την Ευρώπη για συνέχιση της χρηματοδότησης, προκειμένου να συνεχίσει να συγκρατεί τις μεταναστευτικές ροές αποτελεσματικά.
Ο μεγάλος αριθμός των ανθρώπων που φθάνουν στα ελληνικά νησιά τους τελευταίους μήνες (αύξηση 32% των αφίξεων το 2019 σε σχέση με το 2018) αποτελεί μόνο μια μικρή γεύση του τι μπορεί να κάνει ο Τούρκος πρόεδρος. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις μέσα σε μια εβδομάδα (από 26 Αυγούστου – 1 Σεπτεμβρίου 2019) έφτασαν στα ελληνικά νησιά 2.011 πρόσφυγες και μετανάστες από την Τουρκία.
Υπό την πίεση των καθημερινών αυξημένων μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, η ελληνική κυβέρνηση επιχειρεί να δώσει λύσεις για την άμεση αποσυμφόρηση των νησιών από τη μία πλευρά, ενώ την ίδια στιγμή επεξεργάζεται σχέδιο για τη συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος. Προετοιμάζονται παρεμβάσεις που αφορούν τις διαδικασίες έτσι ώστε να επιλυθούν χρόνιες δυσλειτουργίες αλλά και αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο για το σύστημα ασύλου, οι οποίες αναμένεται να είναι έτοιμες έως τις αρχές Δεκεμβρίου. Από την πλευρά της κυβέρνησης είναι σαφής η θέση ότι το θέμα της κοινής δήλωσης δεν μπαίνει στη ζυγαριά με άλλα ελληνοτουρκικά θέματα. «Εμείς θεωρούμε την κοινή δήλωση Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας πεδίο συνεργασίας με την Τουρκία και όχι πεδίο αντιπαράθεσης», τονίζει ο ο αναπληρωτής υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιώργος Κουμουτσάκος, σημειώνοντας ότι το μεταναστευτικό – προσφυγικό πρέπει να αποσυνδεθεί από τα ελληνοτουρκικά θέματα. «Πρόκειται για την ελληνοτουρκική πλευρά μιας ευρωτουρκικής συμφωνίας», καταλήγει.
Ταυτόχρονα ωστόσο υπάρχει η πρόθεση πλήρους εφαρμογής της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας. Αυτό σημαίνει ότι από την πλευρά της Ελλάδας θα τεθεί σε λειτουργία και ο μηχανισμός των επιστροφών προς την Τουρκία, ο οποίος προβλέπεται στην κοινή δήλωση Ε.Ε. – Τουρκίας (Μάρτιος 2016), έτσι ώστε όσοι δικαιούνται άσυλο να απολαμβάνουν την αναγκαία προστασία χωρίς να περιμένουν για μήνες ή και χρόνια σε άθλιες συνθήκες λόγω του μεγάλου πληθυσμού στα νησιά.
Σε αυτό το πλαίσιο αναμένεται έως το τέλος Οκτωβρίου να έχουν προσληφθεί ακόμα 200 «χειριστές» – πρόκειται για άτομα που έπειτα από εκπαίδευση πραγματοποιούν τις συνεντεύξεις με τους αιτούντες άσυλο, οι οποίοι θα μεταβούν όπου υπάρχει ανάγκη, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η επιτάχυνση των διαδικασιών. Οσον αφορά την πιθανότητα κατάργησης του δεύτερου βαθμού εξέτασης των αιτημάτων ασύλου, κυβερνητικές πηγές διευκρινίζουν ότι ο στόχος είναι να σταματήσει η αέναη δυνατότητα επαναφοράς του αιτήματος ασύλου εκ μέρους του αιτούντος, με σεβασμό πάντα στο διεθνές δίκαιο και στις ευρωπαϊκές συνθήκες. Οι όποιες αλλαγές εξετάζονται με μεγάλη προσοχή έτσι ώστε να «καταστεί λειτουργική και αποδοτική όλη η αλυσίδα», όπως τονίζεται χαρακτηριστικά.
Ξεκάθαρο πρωτόκολλο
Παράλληλα, εξετάζεται η δημιουργία ξεκάθαρου πρωτοκόλλου που αφορά την «ευαλωτότητα», καθώς σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές «στην Ελλάδα η ευαλωτότητα είναι ένας πολύ διευρυμένος χαρακτηρισμός που εν δυνάμει μπορεί να περιλαμβάνει σχεδόν τον καθένα».
Με το καθεστώς που ισχύει αυτή τη στιγμή και εφαρμόζεται τον τελευταίο ειδικά χρόνο, υπάρχουν στα νησιά χιλιάδες αιτούντες άσυλο, οι οποίοι έχουν κριθεί «ευάλωτοι» και άρα μπορούν να μεταφερθούν στην ενδοχώρα. Η «ευαλωτότητα» οδηγεί σε άρση του γεωγραφικού περιορισμού εφόσον τα άτομα που εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία εξαιρούνται των επιστροφών στην Τουρκία. Αντίθετα, σύμφωνα πάντα με τις ίδιες πηγές, ελάχιστοι είναι εκείνοι που θα μπορούσαν να επιστραφούν στο πλαίσιο της κοινής δήλωσης είτε γιατί εκκρεμεί νέο αίτημα ασύλου που έχουν καταθέσει, είτε γιατί δεν είναι δυνατόν να εντοπιστούν.
Ωστόσο σε άμεση προτεραιότητα αυτή τη στιγμή βρίσκεται η βελτίωση της κατάστασης που επικρατεί στα νησιά και κυρίως στη Λέσβο (Μόρια) και τη Σάμο (Βαθύ) – αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το νέο κέντρο υποδοχής και ταυτοποίησης στη Σάμο, το οποίο έχει μεγαλύτερη χωρητικότητα. Παράλληλα όμως μεγάλος αριθμός ατόμων που έχουν άρση γεωγραφικού περιορισμού και βρίσκονται στα νησιά, πρόκειται να μεταφερθούν στην ενδοχώρα σταδιακά το επόμενο χρονικό διάστημα.
Δύο ακόμα δομές φιλοξενίας αναμένεται να είναι έτοιμες στο τέλος του μηνός, ενώ παράλληλα γίνεται προσπάθεια να βρεθούν θέσεις στις υπάρχουσες δομές φιλοξενίας. Σε σχέση με τα νέα κέντρα φιλοξενίας –τα οποία σε κάθε περίπτωση δεν μπορούν να φτιάχνονται διαρκώς– ο κ. Κουμουτσάκος απευθύνει έκκληση αλληλεγγύης στους πολίτες που αντιδρούν στη λειτουργία τους στη δική τους περιοχή. «Δεν μπορούμε να ζητάμε αλληλεγγύη από την Ευρώπη και τα άλλα κράτη-μέλη τη στιγμή που δεν υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων μέσα στην ίδια τη χώρα όταν αντιμετωπίζουμε ένα εθνικό πρόβλημα», τονίζει. Από την πλευρά της κυβέρνησης γίνεται κάθε προσπάθεια η επιβάρυνση των τοπικών κοινωνιών να είναι όσον το δυνατόν μικρότερη και για περιορισμένο χρονικό διάστημα.
