Ι. ΠΛΑΙΣΙΟ & ΣΤΟΧΟΣ
Το «Περιφερειακό Συνέδριο για την Παραγωγική Ανασυγκρότηση Νοτίου Αιγαίου» είναι το γεγονός που θα μονοπωλήσει το ενδιαφέρον, τον Απρίλιο στην περιοχή μας. Περί αυτού λοιπόν και ο λόγος.
Αντί να στενέψουμε τη συζήτηση, περιοριζόμενοι σε επιμέρους θέματα όπως π.χ. απαρίθμηση προτάσεων έργων που πρέπει να γίνουν στα νησιά μας, ας προσπαθήσουμε να δούμε πρώτα τη συνολική εικόνα.
Τι σηματοδοτεί ο τίτλος του Συνεδρίου; Ότι στη συγκεκριμένη περιφέρεια (Νότιο Αιγαίο), υπάρχει μια δεδομένη παραγωγική συγκρότηση, που δεν κρίνεται αποτελεσματική και ως εκ τούτου υπάρχει ανάγκη να ανασυγκροτηθεί.
Τι σημαίνει όμως παραγωγική ανασυγκρότηση; Σημαίνει αναδιάταξη των παραγωγικών δυνάμεων και των μέσων παραγωγής, με τέτοιο τρόπο ώστε να προκύψει μεγέθυνση της ανάπτυξης. Μεγέθυνση δηλαδή του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index – HDI), ο οποίος λαμβάνει υπόψη του παραμέτρους όπως, η υγεία του πληθυσμού (προσδόκιμο ζωής), το μορφωτικό επίπεδο (αναλφαβητισμός) μαζί με την ευμάρεια (κατά κεφαλήν ΑΕΠ).
Το ζήτημα λοιπόν μεταφέρεται στην απάντηση που καλούμαστε να δώσουμε σε ερωτήματα, όπως:
Ποια είναι η σημερινή παραγωγική συγκρότηση της περιφέρειάς μας;
Η παραγωγική συγκρότηση της περιοχής μας είναι σχεδόν μονοδιάστατη. Πρωτογενής τομέας (αγροτική παραγωγή, κτηνοτροφία, αλιεία) μόλις 2,5%. Δευτερογενής τομέας (βιοτεχνική, βιομηχανική παραγωγή, μεταποίηση) 11,4%. Τριτογενής τομέας (υπηρεσίες κλπ δραστηριότητες, κυρίως τουρισμός σ’ εμάς) 86,1%. Αυτή είναι η φωτογραφία της κλαδικής διάρθρωσης της παραγωγής μας ανά τομέα (στοιχεία 2011). Οι υπηρεσίες τουρισμού είναι εκείνες με την μεγαλύτερη συνεισφορά στον τριτογενή τομέα. Η ανοδική τάση του ΑΕΠ της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, διακόπηκε το 2009, με το έτος αυτό να είναι η αρχή μιας συνεχούς καθοδικής πορείας, δείχνοντας με σαφήνεια την μείωση της παραγωγικής ικανότητας της περιφέρειάς μας ως συνέπεια της κρίσης στην οποία βυθίσθηκε η χώρα.
Είναι ξεκάθαρο ότι έχουμε ένα παραγωγικό μοντέλο που προσομοιάζει σε ανάλογα μονοπαραμετρικά μοντέλα, όπως π.χ. εκείνα των πετρελαιοπαραγωγών χωρών που ναι μεν έχουν υψηλή απόδοση, αλλά βουλιάζουν σε κάθε πετρελαϊκή κρίση (πραγματική ή τεχνητή), που δημιουργείται από παράγοντες συνήθως μη ελεγχόμενους από τις ίδιες.
Ποια είναι η παραγωγική ανασυγκρότηση που θέλουμε, ώστε να οδηγεί σε μεγέθυνση της ανάπτυξης; Ποιος δηλαδή είναι ο στόχος της;
Με δεδομένο το απολύτως μονοδιάστατο παραγωγικό μοντέλο της περιοχής μας και την ευαισθησία του τουριστικού προϊόντος σε μια σειρά ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες, είναι προφανές να λέει κανείς ότι το μοντέλο αυτό πρέπει να ανασυγκροτηθεί. Όχι βέβαια με συρρίκνωση του τριτογενούς τομέα (αντίθετα απαιτείται μεγέθυνσή του σε απόλυτα μεγέθη, εκσυγχρονισμός και ποιοτική αναβάθμιση), αλλά κυρίως με αύξηση της ποσοστιαίας συνεισφοράς των δύο άλλων τομέων (πρωτογενούς και δευτερογενούς).
Αυτή είναι η κατεύθυνση που πρέπει να επιλεγεί, ώστε η παραγωγική συγκρότηση της περιφέρειας αφ’ ενός να γίνει πιο σταθερή όσον αφορά στις μεταβλητές που μπορεί να την επηρεάσουν κι αφ’ ετέρου το αναπτυξιακό της αποτέλεσμα να μεγεθυνθεί. Ωστόσο πρέπει να γίνει σαφές ότι η ζητούμενη ανάπτυξη σε όλους τους τομείς, πρέπει να έχει ξεκάθαρα χαρακτηριστικά και κυρίως να είναι «βιώσιμη», με την έννοια του όρου να συμπυκνώνεται στη φράση, «ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες»
Αυτό ακριβώς πρέπει να είναι το ζητούμενο, ο κεντρικός στόχος του αναμενόμενου συνεδρίου.
Μπορεί να υπάρξει μια τέτοια παραγωγική ανασυγκρότηση;
Είναι γεγονός ότι η φορά των πραγμάτων, δείχνει ισχυροποίηση και όχι ανάσχεση του μονοδιάστατου χαρακτήρα της παραγωγικής συγκρότησης της περιοχής μας. Φαντάζει λοιπόν κατ’ αρχήν ουτοπική οποιαδήποτε προσπάθεια ανασυγκρότησης (διαφοροποίησης). Ωστόσο είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία. Και θα χρειαστούν στοχευμένες και γενναίες προσπάθειες ώστε να καταρτισθεί και κυρίως να υλοποιηθεί ένα συγκροτημένο σχέδιο ανασυγκρότησης.
Προς όφελος ποιων;
Είναι προφανές ότι η επιδιωκόμενη παραγωγική ανασυγκρότηση και η αύξηση της ανάπτυξης που θα επιτευχθεί μέσα απ’ αυτήν, πρέπει να χαρακτηρίζεται από διάχυση των αποτελεσμάτων της στο σύνολο της κοινωνίας και όχι σε μια μικρή ομάδα «επενδυτών» κυρίως μάλιστα ξένων, που απλά θα αυξήσουν τον διαθέσιμο πλούτο τους. Διάχυση που θα ορίζεται από αύξηση της απασχόλησης, βελτίωση των συνθηκών εργασίας και συνολική βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των νησιών.
ΙΙ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Με βάση την παραπάνω γενική προσέγγιση του θέματος, διαμορφώθηκαν και κατατίθενται οι προτάσεις μας. Οι προτάσεις που ακολουθούν είναι ενδεικτικές και όχι περιοριστικές, με την έννοια ότι υπάρχουν και δεκάδες άλλα θέματα που μπορούν να τεθούν στο τραπέζι του συνεδρίου, θα ήταν όμως σίγουρα μαξιμαλιστική η προσδοκία ότι όλα μπορούν να ικανοποιηθούν. Αντίθετα η αίσθησή μας είναι ότι με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα της χώρας, μάλλον πρέπει να κρατάμε μικρό καλάθι.
Όμως, ακόμα κι αν αυτή η αίσθηση αποδειχθεί αληθινή, θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο να προκύψει μέσα απ’ αυτήν τη διαδικασία ένα πλήρες και συγκεκριμένο σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης των νησιών μας, έστω κι αν η υλοποίηση του απαιτήσει πολύ μεγαλύτερο χρόνο απ’ ότι θα επιθυμούσαμε. Αν όλες οι δυνάμεις και οι δράσεις του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, συγκλίνουν στην υλοποίηση αυτού του σχεδίου, τότε μπορούμε να ελπίζουμε ότι κάτι θ’ αλλάξει, έστω και με βραδείς ρυθμούς.
Α. Προτάσεις θεσμικού χαρακτήρα
Η βαθιά και πολύπλευρη κρίση της χώρας δεν άφησε «απ’ έξω» την περιοχή μας. Αντιθέτως. Τα νησιά μας υπέστησαν πρόσθετες απώλειες πέραν εκείνων που τα μνημόνια επέβαλαν στη χώρα. Η κατάργηση του ΔηΦοΔω, η κατάργηση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ, το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, η απονεύρωση και γραφειοκρατικοποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης, κλπ, σε συνέργεια με την νησιωτική απομόνωση και το δυσβάσταχτο μεταφορικό κόστος ανθρώπων και αγαθών, μας έφεραν σε ακόμα πιο μειονεκτική θέση.
Πρόταση Α.1: Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι κανένα απ’ αυτά τα δυσβάσταχτα για τη Δωδεκάνησο μέτρα, δεν ήταν επιλογή της, αλλά της επιβλήθηκαν. Οφείλει βέβαια να αποδείξει τον ισχυρισμό της, ότι δηλαδή δεν ήταν δική της επιλογή και δεν τα ήθελε η ίδια. Ο τρόπος είναι απλός. Οι απώλειες αυτές είναι μετρήσιμες.
Προτείνουμε λοιπόν να εφαρμόσει Πάγιο Ειδικού Σκοπού Αναπτυξιακό Πρόγραμμα για τη Δωδεκάνησο, το ετήσιο ύψος πιστώσεων του οποίου θα είναι ισοδύναμο με τις παραπάνω απώλειες και άδικες επιβαρύνσεις. Δικαιούχοι και ωφελούμενοι του προγράμματος αυτού θα είναι οι ΟΤΑ, αλλά και ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας, με προτεραιότητα στους οικονομικούς φορείς του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα.
Να διευκρινισθεί ότι η πρόταση αυτή είναι ανεξάρτητη από το αντίστοιχο πρόγραμμα Βορείου & Νοτίου Αιγαίου που τρέχει ήδη και έχει αφ’ ενός περιορισμένη χρονική διάρκεια (2017-2020) και αφ’ ετέρου συγκεκριμένους πόρους, που ακόμα και μετά την πρόσφατη αύξησή τους, δεν ικανοποιούν την παραπάνω απαίτηση.
Πρόταση Α.2: Ικανοποίηση του αιτήματος για υιοθέτηση του μεταφορικού ισοδύναμου όχι στα λόγια αλλά με συγκεκριμένα μέτρα. Και βεβαίως αυτό έχει νόημα όταν παράλληλα έχουν εξασφαλισθεί ικανοποιητικές συγκοινωνίες για τη μεταφορά ανθρώπων και αγαθών από τα νησιά μας προς το κέντρο και αντίστροφα, αλλά και μεταξύ των ίδιων των νησιών.
Πρόταση Α.3: Η ρήτρα νησιωτικότητας που προβλέπεται στο άρθρο 101 του Συντάγματος για τις κανονιστικές πράξεις και στο άρθρο 32 του ν.4150/13, πρέπει να ενσωματωθεί στο Σύνταγμα με πλήρη οριζόντια εφαρμογή σε όλα τα νομοθετήματα και πράξεις της διοίκησης και να ενσωματωθεί στον κανονισμό της Βουλής.
Πρόταση Α.4: Παραχώρηση του 50% τουλάχιστον των εσόδων του ΤΑΠΑ από τους αρχαιολογικούς χώρους της Δωδεκανήσου, στους οικείους ΟΤΑ. Ειδικότερα για τη Ρόδο, τα έσοδα αυτά να διατεθούν κατά προτεραιότητα για την αποκατάσταση των ακινήτων του ΤΑΠΑ στην Μεσαιωνική Πόλη, με στόχο αυτά να μετατραπούν σε στέγη για τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Παράλληλα τα ίδια τα ακίνητα αυτά, πρέπει να παραχωρηθούν στον Δήμο Ρόδου ή στο Πανεπιστήμιο. Στην πορεία τα έσοδα, να διατίθενται για σωστικές παρεμβάσεις ή παρεμβάσεις ανάδειξης παραμελημένων σήμερα αρχαιολογικών μνημείων και χώρων της Ρόδου.
Β. Ευκαιρίες και κίνητρα ανάπτυξης
Πρόταση Β.1: Αύξηση των ποσών αλλά και των ποσοστών δημόσιας χρηματοδότησης (επιδότησης) ακόμα και ως το 100%, για την υλοποίηση επενδύσεων στα νησιά μας, κλιμακούμενη ανάλογα με τον βαθμό απομόνωσης και υστέρησης ανάπτυξης του κάθε νησιού και τη μορφή του ωφελούμενου οικονομικού φορέα. Προτεραιότητα στις επενδύσεις στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα.
Πρόταση Β.2: Παραχώρηση δημόσιας γης (κατά κυριότητα ή για χρήση έναντι συμβολικού τιμήματος) σε επενδυτές του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα της οικονομίας και ιδιαίτερα σε οικονομικούς φορείς της συλλογικής ή αλληλέγγυας οικονομίας.
Γ. Δημόσιες Επενδύσεις
Στην ενότητα αυτή εντάσσεται η χρηματοδότηση μελετών και έργων που έχουν ανάγκη τα νησιά μας σε μια σειρά τομείς όπως οι υποδομές, το περιβάλλον, τα συγκοινωνιακά και λιμενικά έργα, τα επιμέρους έργα των ΟΤΑ, αλλά και επενδύσεις στους τομείς της υγείας, της παιδείας, του αθλητισμού και του πολιτισμού, της προστασίας των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, κλπ. Ωστόσο έχουμε την άποψη, ότι τα δημόσια έργα ενώ είναι αναγκαία δεν σημαίνει ότι είναι και ικανά στοιχεία -από μόνα τους- για την παραγωγική ανασυγκρότηση και την ενίσχυση της ανάπτυξης του τόπου. Για λόγους οικονομίας του χώρου δεν γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένη δέσμη έργων.
Γιώργος Υψηλάντης, επικεφαλής ΡΟΠΟΑΝ
