Η ελληνική θαλασσινή μυθολογία και τα μυθογέννητα ελληνικά νησιά

Του Πανεπιστημιακού Κωνσταντίνου Σπ. Μέντη

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Στις Ελληνικές θάλασσες οι λυρικές εκστάσεις αποκτούν μια Απολλώνια προσωπίδα και συνοδεύουν τις κυανόχαιτες σμαραγδένιες αυλητρίδες στα γαλαζόβλεφα προπύλια του Ανίσκιωτου Πελαγικού Πολιτισμού.

Νηρηϊδική κοιτίδα της Ανατολικής Μεσογείου η Ελλάδα και οι Έλληνες εραστές του Θαλασσοπλάνητου Μύθου του Αιγαίου και του Οδυσσειακού συμπλέγματος.

Σύμφωνα με τον Ησίοδο¹ αρχή και πηγή των πάντων είναι το Χάος.

Από το χάος ξεπρόβαλε το αιώνιο σκοτάδι Έρεβος και η σκοτεινή Νύξ. Από αυτά το αιώνιο φως ο Αιθήρ και η λαμπρή Ημέρα. Έπειτα η Γαία, ο Τάρταρος και ο Έρως. Η Γαία γέννησε τον Ουρανό και τη Θάλασσα, Πόντο.

Ο Πόντος ήταν θεός των βυθών της εσωτερικής θάλασσας, από τους αρχαιότερους θεούς που η Γαία τον γέννησε πριν ενωθεί με το θεό της εξωτερικής θάλασσας Ωκεανό. Γιοί του Πόντου ήταν ο Θαύμας και ο Φόρκυς και θυγατέρα του η Κητώ.

• Ο Θαύμας ήταν Θεός των φυσικών φαινομένων στη θάλασσα. Γυναίκα του η Ωκεανίδα Ηλέκτρα και κόρες του οι Άρπυϊες

• Ο Φόρκυς κυβερνούσε τα θαλάσσια τέρατα

• Η Κητώ ήταν Θαλάσσια θεά, μητέρα του κύκλωπα Πολύφημου, του δράκοντα Λάδωνα και τριών γοργόνων, των Γραιών.

Κατά τον Όμηρο, δημιουργός του σύμπαντος ήταν ο Ωκεανός, που είχε για σύζυγο τη Θέτιδα².

Οι Έλληνες φιλόσοφοι της Ιωνίας στις αναζητήσεις τους για την αρχή των όντων εκλαμβάνουν το ύδωρ ωςγενεσιουργόν και ζωογόνον παράγοντα.

Κατά την Ελληνική Μυθολογία κυρίαρχος των θαλασσών ήταν ο Ποσειδών³, γιος του Τιτάνα Κρόνου και της γυναίκας του Ρέας, θεός της θάλασσας.

Ως θεός της θαλάσσης επικαλούμενος Πελάγιος, Ποντοποσειδών, Πόντιος, Θαλάσσιος, Ευρυκρείων και Ευρυμέδων.. (Ποταμιάνος Κωνσταντίνος, 2001: 13).

Ζούσε στις Αιγές και γυναίκα του ήταν η Αμφιτρίτη, θυγατέρα του θαλάσσιου θεού Νηρέα. Γιοί του Αλικύμονα Ποσειδώνα ήταν ο Πολύφημος, ο Κύκνος, ο Γλαύκος, ο Ανταίος, ο Εύφημος, ο Σκείρων, ο Πελίας, ο Νηκεύς κ.α.

ΤΑ ΜΥΘΟΓΕΝΝΗΤΑ ΚΑΙ ΓΛΑΥΚΟΘΩΡΗΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΝΗΣΙΑ

Τα νησιά της Ελλάδος, οι θάλασσες και οι ακρογιαλιές της αποτελούν το δομικό υλικό και το κυρίαρχο μυθοπλαστικό σκηνικό της Ελληνικής Μυθολογίας.

Τα λευκοθώρητα πελαγοστάσια του Αιγαίου, οι γαλανόφωτοι θαλασσινοί δίαυλοι του Ιονίου και του Κρητικού πελάγου, η ηλιογέννητη θαλασσοκρατόρισσα (η Κρήτη), αποτελούν τα ξέφωτα μαγνάδια του Ελληνικού Μυθολογικού πολιτισμού.

Η Ελλάς οφείλει τα πάντα εις τη θάλασσα…Έτσι από τα γλαυκά πελάγη, που γίνονται αβρόταται θωπείαι εις την γλαφυράν, την γεμάτην ακατανίκητο θέλγητρον Ελληνικήν ακτήν, ξεκινά και ο μύθος και η ιστορία αυτής εδώ της χώρας (Ζαμαρόφσκι Βόϊτεχ, χ.χ.: 675-677).

Θα ’λεγε κανείς ότι τα νησιά (εννοεί του Αιγαίου) είναι τα βήματα, τα βήματα των θεών, και προπάντων τα βήματα της Λητώς, όταν έτρεχε κυνηγημένη από την Ήρα, για να γεννήσει τον Απόλλωνα, το θεό του Φωτός, και την Άρτεμη, τη θεά Σελήνη-Εκάτη, την Παρθένα (Χειμωνάς Γ., 1998:315).

Πολλά νησιά και θαλάσσιες περιοχές οφείλουν την ονομασία τους σε Μυθικούς θεούς και ήρωες και αρκετές νησιώτικες και παραθαλάσσιες περιοχές συνδέονται με μυθικά πρόσωπα και με γνωστούς μύθους. Οι Μυθοστόλιστες και γαλαζόλευκες νύφες του Αιγαίου (τα νησιά του Αιγαίου), οι Ελληνικές λευκοκύμονες θάλασσες και τα ακτογαλανόφωτα στρωσίδια του ήλιου αποτελούσαν πάντοτε ισχυρή πηγή έμπνευσης για τους λογοτέχνες μας.

Αιγαίο Πέλαγος, Πελοπόννησος, Μυρτώο Πέλαγος, Ικάριο πέλαγος, Ρόδος, Αίγινα, Σαλαμίνα, Χίος, Ζάκυνθος, Κεφαλονιά, Φολέγανδρος, Μύκονος, Ιθάκη, Σύμη, Άνδρος

Πολλά νησιά και θαλάσσιες περιοχές οφείλουν την ονομασία τους σε Μυθικούς θεούς και ήρωες: Όπως το Αιγαίο Πέλαγος στον πατέρα του Θησέα Αιγέα, η Πελοπόννησος (που λεγόταν παλιά Αιγιαλεία) στον Αιγιαλέα, το Μυρτώο Πέλαγος στο γιο του Ερμή (ή του Δία) Μυρτίλο, η Ικαρία και το Ικάριο πέλαγος στον Ίκαρο, η Ρόδος στη γυναίκα του Θεού Ήλιου Ρόδη, η Αίγινα και η Σαλαμίνα στις ομώνυμες Νύμφες, κόρες του Ασωπού, η Χίος στην εγγονή του Μίνωα Χιόνα, η Ζάκυνθος στον Ζάκυνθο (γιο του Δάρδανου, βασιλιά της Τροίας), η Κεφαλονιά στον ήρωα Κέφαλο, η Φολέγανδρος στο γιο του Μίνωα Φολέγανδρο, η Μύκονος στον ήρωα Μύκονο, η Ιθάκη στον ήρωα Ίθακο, η Σύμη στην απαχθείσα από το Γλαύκο Σύμη, η Άνδρος στον Άνδρο υιό του Ευρυμάχου κ.τ.λ.

Κρήτη, Κάρπαθος, Πόρος, Σκύρος, Σέριφος, Κέα, Ανάφη, Σύμη, Κως, Νίσυρος, Σάμος, Δήλος, Κύθηρα, Ελαφόνησος, Κύπρος, Ιθάκη

Αρκετές νησιώτικες και παραθαλάσσιες περιοχές συνδέονται με μυθικά πρόσωπα και με γνωστούς μύθους όπως:

Η Κρήτη με το μύθο του Μινώταυρου, ο Ιαπετός με την Κάρπαθο, ο Πόρος, η Σκύρος και η Κρήτη με το Θησέα, η Σέριφος με το μυθικό Περσέα, η Κέα με το Σείριο, η Ανάφη με τον Απόλλωνα (την ανέδυσε από τα βάθη της θάλασσας), η Σύμη με το βασιλιά Νηρέα, ο Πολυβότης με τη Κω και τη Νίσυρο, ο Αγκαίος γιος του Ποσειδώνα με τη Σάμο (ήταν ιδρυτής της), ο Απόλλων με τη Δήλο, η Αφροδίτη με τα Κύθηρα και την Ελαφόνησο (τα διαχώρισε) καθώς και με την Κύπρο, ο Οδυσσέας με την Ιθάκη κ.α.

… Η ίδια η Ελληνική θαλασσολάτρισσα φύση αποτελεί μια λαμπερή θεότητα με ουρανόφωτη θωριά.

Το λιοπερίβλητο άρμα του Φαέθοντα, οι ηλιόμορφες νεράιδες, τα πορφυρόχρυσα κεντίδια των δειλινών και οι χρυσοκλωστές του φεγγαριού εναρμονίζονται με τους λατρευτικούς ύμνους προς τον Αλικύμονα Ποσειδώνα και με τα ροδιά βήματα της Αφροδίτης (κατά τον Ησίοδο γεννήθηκε από τον αφρό της θάλασσας στην Κύπρο).

Από τα γαλαζόβλεφα σμιλέματα του Πρωτεϊκού λιθοξόου και από τα Ελληνικά κυανέμβολα πολυδρόμια, ανεδύθη η Αφροδίτη (στα Κύθηρα) ως σύμβολο της αρμονίας και της τελειότητας και ο Απόλλων ως έκφραση του φωτός του Ελληνικού Πόντου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Barthes R., 1957: Mythologies, Seuil, Paris. Ελλην. έκδ.: Μυθολογία, μτφρ. Ράππας, Κέδρος, Αθήνα 1979

Εco U., 1995: Faith in Fakes. Travels in Hyperreality, Minerva, London

Ζαμαρόφσκι Βόϊτεχ, χ.χ.: Εγκυκλοπαίδεια της Μυθολογίας, μτφρ. Δ. Μάλλιος, Ελ. Πούπτη, τόμ. 1-3, εκδόσεις Ταμπάκη.

Η Ελλάς και η Θάλασσα, 1977: Έκδοσις Ελληνικής Θαλάσσιας Ενώσεως, Αθήνα

Jurt Joseph, 1983: L’Esthétique de la réception. Une nouvelle approche de la littérature? Letters Romanes 3

Μαρινάτος Σπ., 1972: «Οι Κυκλάδες ως παράγων του Μεσογειακού πολιτισμού», Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών, τoμ. Β΄, σελ. 234-243

Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, 1979: Ακάδημος ΑΕ, τόμ. 13, Μόσχα

Μέντης Κων/νος, 2008: Ελληνική Θαλασσινή Μυθολογία και Πολιτισμικός Τουρισμός – Κοινωνιολογία και Φιλοσοφία της Εκπαίδευσης, Εκδόσεις Σμιγοπέλαγου, Πειραιάς

Μentis Cοnstantinos, 1994: S. Peloponnesus – Kithira – Elafonisos, Εκδόσεις Ζ. Μέντη, Πειραιάς

Μερακλής Μ. Γ., 1998: «Η θάλασσα στο λαϊκό πολιτισμό», περ. Η Λέξη, τεύχ. 145-146, Αθήνα Μάιος – Αύγουστος, σ. 317-323

Ποταμιάνος Κωνσταντίνος, 2001: Θαλάσσια Μυστήρια στην Αρχαιότητα – Μύθοι, Θρύλοι και Παραδόσεις των Ελληνικών Θαλασσών, Εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα

Richepin Jean, χ.χ.: Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία, μτφρ. Πολίτη Κοσμά, Εκδόσεις Π. Κουτσούμπος Α.Ε. τόμ. Α΄ και Β΄

Vontier, 1823: Memoires, Paris

Χειμωνάς Γ., 1998: «Η θάλασσα στην Ελληνική λογοτεχνία», περ. Η Λέξη, τεύχ. 145-146, Αθήνα Μάιος – Αύγουστος, σ. 310-315