Εξάρτηση! Οταν έχει να κάνει με την υγεία μαθητών, η λέξη αποκτά ιδιαίτερο νόημα. Ειδικά όταν αφορά νέες μορφές εξάρτησης που πολύ συχνά γονείς και εκπαιδευτικοί δεν είναι σε θέση να διαγνώσουν. Στη χώρα μας – με μεγάλη παράδοση στην «πιστή» εφαρμογή των νόμων – μπορεί το υπουργείο Παιδείας να απαγόρευσε τη χρήση κινητών τηλεφώνων στα σχολεία, αλλά σε πολλές σχολικές αίθουσες η απαγόρευση δεν έφτασε ποτέ.
«Ολοι στα σχολεία έρχονται με τα κινητά τους και αρκετοί τα χρησιμοποιούν κανονικά στο διάλειμμα» λέει στα «ΝΕΑ» εκπαιδευτικός που εργάζεται σε σχολείο στο κέντρο της Αθήνας. «Δυο-τρεις περιπτώσεις μαθητών την ημέρα που έχουν φέρει τα κινητά τους στο σχολείο πέφτουν στην αντίληψή μας και το κακό είναι ότι δεν μπορούμε να το ελέγξουμε καθώς είναι ανεπίτρεπτο και απαγορεύεται κιόλας να ψάχνουμε τις τσάντες των μαθητών» αναφέρει ο διευθυντής του Λυκείου Νέας Μάκρης Κυριάκος Κοτσολάκος. «Κατοχή και χρήση» είναι η φράση που φωνάζει χαριτολογώντας για να επιπλήξει μαθητές που πέφτουν στην αντίληψή της με κινητά στο σχολείο η διευθύντρια του 1ου Γενικού Λυκείου Βούλας Εύη Παναγιωτοπούλου.
ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ. Το θέμα ωστόσο δεν απασχολεί μόνο την Ελλάδα. Και στη Γαλλία η κυβέρνηση εξέφρασε πρόσφατα την ανησυχία της για τη συχνότητα χρήσης των κινητών συσκευών από τους μαθητές, καθώς εκτιμά ότι μετατρέπεται σε εξάρτηση. Κάτι που προβληματίζει πολιτικούς, εκπαιδευτικούς αλλά και πολίτες. Ετσι, παρελθόν αποτελούν από φέτος τα tablets, τα smartwatches και τα κινητά τηλέφωνα από τα γαλλικά σχολεία – μέτρο το οποίο είχε ανακοινωθεί άλλωστε και στην προεκλογική εκστρατεία του προέδρου Μακρόν και ψηφίστηκε τον περασμένο Ιούλιο.
Στη Γαλλία το μέτρο θα έχει καθολική εφαρμογή σε δημοτικά και γυμνάσια, ενώ στο λύκειο οι διευθυντές θα επιλέγουν τον βαθμό στον οποίο θα το εφαρμόσουν. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της απόφασης αυτής, στόχος είναι η βελτίωση των επιδόσεων των μαθητών, οι οποίες κρίνεται ότι έχουν επηρεαστεί από τη χρήση των κινητών τηλεφώνων στους σχολικούς χώρους. «Ερευνα σε οκτώ χώρες έδειξε ότι 69% των παιδιών χρησιμοποιούν κινητά τηλέφωνα, 34% των παιδιών χρησιμοποιούν tablets και ότι στα 10 έτη τους τα περισσότερα παιδιά αποκτούν το πρώτο τους τηλέφωνο» λέει η Σοφία-Χριστίνα Αραμπατζή, ψυχολόγος και γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεύτρια.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ. «Σίγουρα το να μεγαλώνουν τα παιδιά μας στην εποχή της τεχνολογίας έχει και θετικά. Το Διαδίκτυο ανοίγει νέους ορίζοντες και νέες δυνατότητες που στο παρελθόν φάνταζαν αδύνατες. Επιπροσθέτως, όμως, έχουν αυξηθεί τα προβλήματα συγκέντρωσης λόγω της αύξησης του χρόνου που περνάνε τα παιδιά μπροστά στην οθόνη, αλλά υπάρχει και ριζική μεταβολή όλου του τρόπου ζωής, από τη φύση των κοινωνικών τους σχέσεων μέχρι τη διανοητική τους υγεία».
Οπως δηλώνουν ερευνητές του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Ταϊβάν, σε δική τους μελέτη με δείγμα 9.400 εφήβων διαπίστωσαν ότι όσο περισσότερο οι νέοι περνούν το χρόνο τους στο Διαδίκτυο, αποκτώντας εθισμό σε αυτό, τόσο συχνότερο είναι το φαινόμενο να φέρονται επιθετικά σε άλλους νέους ή στην οικογένειά τους.
Προσθέτει ότι σημαντική στατιστική συσχέτιση έχει βρεθεί ανάμεσα στον χρόνο παρουσίας μπροστά σε οθόνη και στα συμπτώματα κατάθλιψης. Εφηβοι-χρήστες κοινωνικών μέσων έχουν 27% μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης. Επίσης, έφηβοι που ξοδεύουν πάνω από τρεις ώρες την ημέρα μπροστά σε ηλεκτρονικές συσκευές έχουν 35% μεγαλύτερη πιθανότητα να κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας. Αντίθετα, έφηβοι που ασχολούνται με αθλήματα ή κάνουν περισσότερη δουλειά για τα μαθήματά τους στο σπίτι παρουσιάζουν σημαντικά λιγότερα κρούσματα.
«Περαιτέρω τα έξυπνα τηλέφωνα και τα κοινωνικά μέσα ενισχύουν το αίσθημα αποκλεισμού πολλών παιδιών που δεν δέχονται προσκλήσεις στο Διαδίκτυο (Facebook, Instagram κ.ά.) ή που δεν τυγχάνουν ευνοϊκής κρίσης από τους συνομήλικους στις φωτογραφίες και στα σχόλια που ανεβάζουν» λέει η Σοφία-Χριστίνα Αραμπατζή. «H τάση αυτή είναι πιο έντονη στα κορίτσια και αυτό πιθανώς οφείλεται στο γεγονός ότι είναι πιθανότερο να υποστούν κυβερνομπούλινγκ (cyberbullying)».
ΣΤΕΡΗΣΗ ΥΠΝΟΥ. Επιπλέον, το ποσοστό των εφήβων με στέρηση ύπνου (κάτω από επτά ώρες) έχει αυξηθεί κατά 57% σε σχέση με παλαιότερα. Ερευνες έδειξαν σημαντική στατιστική συσχέτιση μεταξύ ωρών απασχόλησης με ηλεκτρονικές συσκευές και στέρησης ύπνου. Τα παιδιά που χρησιμοποιούν smartphones και tablets ακριβώς πριν πάνε για ύπνο είναι πιθανότερο να κοιμηθούν λιγότερο, να μην έχουν ποιοτικό ύπνο και να νυστάζουν στη διάρκεια της ημέρας. Η στέρηση ύπνου συνδέεται με πάρα πολλά προβλήματα, όπως οι παράλογες σκέψεις, η εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος, η αύξηση βάρους, η υπέρταση, η κατάθλιψη και άγχος.
Ερευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β» Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών έδειξε ότι το 12,8% των παιδιών στην Αττική παρουσιάζει περιοδικά ή συχνά προβλήματα από την υπερβολική χρήση του Διαδικτύου. Το 8% κάνει χρήση του Διαδικτύου πάνω από είκοσι ώρες την εβδομάδα, ενώ τρεις στους δέκα εφήβους μπαίνουν στο Διαδίκτυο σε καθημερινή βάση παίζοντας online βίντεο παιχνίδια. Επιπλέον, υπήρξε συσχέτιση της υπερβολικής χρήσης του Διαδικτύου με την υπερκινητικότητα, την παραβατικότητα και τις προβληματικές σχέσεις με τους συνομηλίκους.
«Η υπερβολική χρήση του Διαδικτύου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών από παιδιά και εφήβους μπορεί να οδηγήσει σε εθισμό και σε σοβαρά ψυχοπαθολογικά προβλήματα. Τα άτομα που εθίζονται ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με το Διαδίκτυο, απομονώνονται και μελαγχολούν, ζουν σε έναν εικονικό κόσμο, γίνονται βίαια, συχνά μένουν χωρίς ύπνο, νερό ή φαγητό, διακόπτουν το σχολείο και αδυνατούν να περιορίσουν τη χρήση» καταλήγει η Σοφία-Χριστίνα Αραμπατζή.
Ο νόμος και οι περιπτώσεις εκφοβισμού
«Αγαπητοί γονείς, σύμφωνα με το υπ. αριθμ. 137003/Δ1/25-8-2016 έγγραφο του υπουργείου Παιδείας, Ερευνας και Θρησκευμάτων σάς ενημερώνουμε ότι οι μαθητές-μαθήτριες δεν επιτρέπεται να έχουν στην κατοχή τους κινητά τηλέφωνα καθώς και οποιαδήποτε άλλη ηλεκτρονική συσκευή ή παιχνίδι που διαθέτει σύστημα επεξεργασίας εικόνας και ήχου εντός του σχολικού χώρου». Αυτό το σημείωμα έλαβαν οι οικογένειες των περισσότερων μαθητών σχολείων με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Ωστόσο, το ερώτημα είναι πόσοι συμμορφώθηκαν.
«Σε σχολεία στο εξωτερικό, όπως στην Ιταλία, τα παιδιά παραδίδουν τα κινητά τους πριν μπορούν στον χώρο του σχολείου και τα παίρνουν ξανά φεύγοντας» λέει ο Κυριάκος Κοτσολάκος. «Φέτος βέβαια πρέπει να πούμε ότι κατά τις πρώτες ημέρες του σχολικού έτους έχει περιοριστεί η χρήση των κινητών. Βέβαια, είμαστε στην αρχή, δεν ξέρω πόσο θα κρατήσει» συνεχίζει.
Στην περιοχή της Νέας Μάκρης, λόγω της πρόσφατης καταστροφής υπάρχει μια ανοχή στο θέμα καθώς πολλά παιδιά εκφράζουν ανάγκη να έχουν επαφή με την οικογένειά τους. Μέχρι πρόσφατα τα κινητά επιτρέπονταν στα σχολεία, αλλά έπρεπε να είναι απενεργοποιημένα και μέσα στην τσάντα. Από πέρυσι όμως δεν επιτρέπεται καν οι μαθητές να φέρνουν το κινητό στο σχολείο.
«Σε σχολεία στο εξωτερικό, όπως στην Ιταλία, τα παιδιά παραδίδουν τα κινητά τους πριν μπορούν στον χώρο του σχολείου και τα παίρνουν ξανά φεύγοντας» λέει ο Κυριάκος Κοτσολάκος. «Φέτος βέβαια πρέπει να πούμε ότι κατά τις πρώτες ημέρες του σχολικού έτους έχει περιοριστεί η χρήση των κινητών. Βέβαια, είμαστε στην αρχή, δεν ξέρω πόσο θα κρατήσει» συνεχίζει.
Στην περιοχή της Νέας Μάκρης, λόγω της πρόσφατης καταστροφής υπάρχει μια ανοχή στο θέμα καθώς πολλά παιδιά εκφράζουν ανάγκη να έχουν επαφή με την οικογένειά τους. Μέχρι πρόσφατα τα κινητά επιτρέπονταν στα σχολεία, αλλά έπρεπε να είναι απενεργοποιημένα και μέσα στην τσάντα. Από πέρυσι όμως δεν επιτρέπεται καν οι μαθητές να φέρνουν το κινητό στο σχολείο.
«Τα κινητά τηλέφωνα δεν έχουν λόγο να βρίσκονται στα σχολεία. Με τη αρχή της χρονιάς εξηγήσαμε στους μαθητές ότι δεν μπορούν να τα έχουν στο σχολείο, οπότε βλέπω μικρότερη χρήση φέτος. Οι περισσότεροι μαθητές δείχνουν να το κατάλαβαν. Βλέπουμε όμως κάθε μέρα 2-3 περιπτώσεις όπου μαθητές παραβιάζουν τη συμφωνία μας. Τους αντιμετωπίζουμε την πρώτη φορά με παρατήρηση. Αν συνεχιστεί, γινόμαστε πιο αυστηροί» συνεχίζει ο Κυριάκος Κοτσολάκος. «Πάντως, αν ένας μαθητής έχει σκοπό να χρησιμοποιήσει το κινητό του για μπούλινγκ ή εκφοβισμό, δεν μπορούμε να τον σταματήσουμε. Ο νόμος μπορεί να περιορίσει τη χρήση του, αλλά τις παραβατικές συμπεριφορές δεν τις εξαφανίζει» καταλήγει.
Ο φόβος των καθηγητών και η στάση των γονέων
Οπως λένε μέλη του ΔΣ της ΟΛΜΕ (Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης), υπάρχουν και οι περιπτώσεις καθηγητών που φοβούνται να γυρίσουν την πλάτη στους μαθητές για να γράψουν στον πίνακα από φόβο μην τους τραβήξουν βίντεο μέσα στην τάξη με τα κινητά τους και τους διακωμωδήσουν στη συνέχεια διαδικτυακά. Γι’ αυτό και σηκώνουν τους μαθητές να γράφουν εκείνοι στον πίνακα όσα χρειάζονται για την παράδοσή τους. Στα παραπάνω δεν βοηθάει καθόλου η στάση των γονέων μαθητών καθώς, όπως λέει η Εύη Παναγιωτοπούλου, έχει ζήσει και στιγμή όπου ο πατέρας μαθητή ήρθε να τη συναντήσει στην τάξη της και φοβήθηκε πραγματικά για τη σωματική της ακεραιότητα, επειδή πήρε το κινητό από τον γιο του και το κράτησε στο γραφείο της μέχρι να τελειώσει το μάθημά της. «Αναρωτιέμαι ωστόσο γιατί η απόφαση αυτή για την απαγόρευση των κινητών ήρθε καλοκαίρι όπου όλοι ετοιμάζονταν για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις και όχι φθινόπωρο που είναι πιο λογικό» αναρωτιέται η Εύη Παναγιωτοπούλου.
Από το ΔΣ της ΟΛΜΕ ο Ανδρέας Παπαδαντωνάκης θυμάται ότι θέμα απαγόρευσης των κινητών στα σχολεία υπήρχε πάντα, ενώ το ερώτημα είναι πώς οι «έξυπνες» συσκευές μέσα στην τάξη (όταν φυσικά ανήκουν στο σχολείο) μπορούν να αξιοποιηθούν προς όφελος των μαθητών στη διδακτική πράξη.
Μπορούν να αξιοποιηθούν παιδαγωγικά
Από την άλλη πλευρά, πρόταση να ενταχθούν τα κινητά τηλέφωνα στην εκπαιδευτική διαδικασία των σχολείων διατύπωσε ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) Ναπολέων Μαραβέγιας, μιλώντας σε πρόσφατο συνέδριο για τον ρόλο της πολιτείας στην εκπαίδευση των χαρισματικών ατόμων. Εφόσον γίνει φυσικά επιστημονική μελέτη για να αξιοποιηθούν παιδαγωγικά. Οπως είπε, «διάβασα ότι απαγορεύθηκαν τα κινητά τηλέφωνα στα γαλλικά σχολεία. Το ερώτημα που τίθεται είναι να απαγορεύσουμε τα κινητά τηλέφωνα ή να τα εντάξουμε στην εκπαιδευτική διαδικασία; Οι απαγορεύσεις δεν οδηγούν πουθενά. Θα πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος, δεν ξέρω ποιος, δεν είμαι ο ειδικός, να εντάξουμε τα κινητά τηλέφωνα στην εκπαιδευτική διαδικασία, διότι δεν υπάρχει παιδάκι από τα δώδεκα χρονών που να μην έχει στα χέρια του ένα κινητό τηλέφωνο».
