Νιώθεις σαν να κρατάς την αναπνοή σου, όπως κάτω από το νερό, μπροστά στα υπέροχα αντικείμενα που ανέσυραν οι αρχαιολόγοι από τον βυθό. Αρχαϊκά αγγεία, πίθοι της κλασικής περιόδου, χάλκινες μορφές, οθωμανικές πίπες του 17ου αιώνα από πηλό, βυζαντινά νομίσματα. Και το πιο αναπάντεχο απ’ όλα: το περιεχόμενο ενός αμφορέα από τη Σινώπη του Πόντου που εντοπίστηκε σε ναυάγιο στους Φούρνους. Είναι τα καύκαλα από καραβιδάκια τουλάχιστον 2.000 ετών που προορίζονταν για τον επισιτισμό κάποιου πληρώματος και φυλάσσονται σε ένα… τάπερ.
Το μεγαλύτερο μουσείο
Η επίσκεψη στα άδυτα της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων που βρίσκεται επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου στον ίσκιο της Ακρόπολης, σε κάνει να αισθάνεσαι τυχερός για τη δημοσιογραφική σου ιδιότητα. Δεν ξέρεις πού να πρωτοκοιτάξεις, ενώ τα ακροδάχτυλά σου θέλουν να αγγίξουν αυτά τα απομεινάρια του παρελθόντος που έμειναν στον πυθμένα αιώνες ολόκληρους και τώρα αντίκρισαν ξανά το φως.
Στο κατώφλι με υποδέχεται η επικεφαλής της ΕΕΑ, Αγγελική Σίμωσι, για να με ξεναγήσει στην «πιο ιδιαίτερη αρχαιολογική υπηρεσία, μιας και έχει να κάνει με το μεγαλύτερο μουσείο της χώρας: τον ελληνικό βυθό».
Δεν είναι μονάχα η τεράστιά του επικράτεια (ορίζεται από την υφαλοκρηπίδα μας) αλλά και ο χρονικός ορίζοντας, καθώς τα ευρήματα μπορεί να ανήκουν στην περίοδο από την εποχή του λίθου και μπορεί να φτάνουν μέχρι και τον 20ό αιώνα.
«Οταν εντοπιστεί ένα ναυάγιο, ανασύρουμε δειγματοληπτικά κάποια αντικείμενα έτσι ώστε να μπορέσουμε να επιχειρήσουμε μια χονδρική χρονολόγηση. Υστερα προσπαθούμε να κάνουμε μια αποτύπωση του σκαριού και εν συνεχεία όταν αξιολογηθεί η κατάσταση μπορεί να προχωρήσουμε και σε ανασκαφή, αν κρίνουμε ότι έχει νόημα», μας εξηγεί η προϊσταμένη που υπηρετεί εκεί από το 1976, το έτος που ιδρύθηκε η ΕΕΑ.
Οπως μας εξηγεί η Αγγελική Σίμωσι, υπάρχουν εκατοντάδες αρχαία ναυάγια στα ύδατά μας, αλλά η υπηρεσία εστιάζει τις προσπάθειές της σε κάποια από αυτά, που κρίνονται πιο σημαντικά εξαιτίας του φορτίου τους. «Ενα από τα καθήκοντά μας βέβαια είναι να κάνουμε και σαρώσεις στον βυθό με μηχανήματα νέας τεχνολογίας για να βρούμε περισσότερα από ένα σκαριά. Στους Φούρνους φέτος, ο αρχαιολόγος μας, Γιώργος Κουτσουφλάκης εντόπισε 22 ναυάγια σε μια μικρή έκταση».
Πρώτες βοήθειες
Οταν κάποιο αντικείμενο ανασυρθεί από το νερό, πρέπει να «δεχθεί» τις πρώτες βοήθειες. Τοποθετείται αμέσως σε θαλασσινό νερό και ύστερα μόλις φτάσει στην ΕΕΑ μπαίνει σε δεξαμενές για να αρχίσει η διαδικασία αφαλάτωσης που μπορεί να διαρκέσει από μήνες μέχρι και χρόνια. Αν δεν ακολουθηθεί η πρακτική αυτή, κινδυνεύει άμεσα να καταστραφεί καθώς άλλαξαν ραγδαία οι συνθήκες μέσα στις οποίες διατηρήθηκε για εκατοντάδες χρόνια. «Κατά διαστήματα το βγάζουμε για να καθαρίσουμε σταδιακά τις επιστρώσεις που έχουν επικαθήσει στην επιφάνειά του», μας λέει η Αγγελική Σίμωσι. Οταν ολοκληρωθεί αυτός ο κύκλος, τότε αναλαμβάνουν οι συντηρητές για το ξύλο, το μέταλλο, τον πηλό, το μάρμαρο. Με υπομονή και τρυφερότητα σκύβουν πάνω σε καθετί και προσπαθούν να το επαναφέρουν στην αρχική του μορφή, να το συγκολλήσουν, να το καθαρίσουν.
Συγκίνηση
«Πολλές φορές αισθανόμαστε απέραντη συγκίνηση που έχουμε το προνόμιο να αγγίζουμε τα αντικείμενα αυτά και να τα επαναφέρουμε με κάποιο τρόπο στη ζωή», λένε στην «Κ» ο Αγγελος Τσομπανίδης και η Σπυριδούλα Παπανίκου, δύο από τους φιλόπονους συντηρητές που εργάζονται στην Εφορεία. «Αυτό που έχει χαραχθεί στη μνήμη μας ήταν μια φορά που κάναμε συντήρηση στο κρανίο ενός παιδιού, που βρέθηκε σε έναν καταβυθισμένο αρχαίο οικισμό στην περιοχή Μετόχι του Παγασητικού. Χρονολογείται από τη μέση Εποχή του Χαλκού, δηλαδή το 1700 π.Χ. Το χαρακτηριστικό του οικισμού αυτού είναι ότι έκαναν τις παιδικές ταφές εντός της οικογενειακής εστίας».
Οι συντηρητές φροντίζουν ομάδες αντικειμένων από πολλά φορτία: το Μόδι, τη Σύρνα κοντά στην Αστυπάλαια, τα Αντικύθηρα, τους Φούρνους.
Το μυστήριο με τον έφιππο ηγεμόνα που βρήκαν οι ψαράδες
Το πλέον εντυπωσιακό εύρημα είναι κλεισμένο σε μια βιτρίνα στον ισόγειο χώρο της εφορείας. Πρόκειται για τα τμήματα ενός μεγάλου αγάλματος της ύστερης ελληνιστικής περιόδου, το οποίο έχει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ιστορία. Το 2006 ένας ψαράς ανέσυρε ένα χάλκινο πόδι αγάλματος με τα δίχτυα του στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κάλυμνο και την Κω. Λίγο αργότερα ένας άλλος ψαράς, συγγενής του πρώτου, βρήκε το άλλο πόδι στην ίδια περιοχή. Το 2009 εντόπισε το τμήμα ενός θώρακα, ενώ προφανώς στο σύμπλεγμα αυτό που είναι ένας έφιππος ηγεμόνας ανήκει και ένα εντυπωσιακό κεφάλι που βρέθηκε και αυτό στα ίδια νερά. Το αξιοπερίεργο είναι ότι πραγματοποιήθηκε αρχαιολογική έρευνα στο σημείο όπου υπέδειξαν οι ψαράδες αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Με απόσταση ετών, πάντως, συμπληρώθηκε σταδιακά ένα παζλ, το οποίο δείχνει έναν ρωμαλέο άνδρα με ένα καπέλο που ονομάζεται καψία. Με το ένα χέρι του κρατά τα γκέμια και με το άλλο απευθύνει χαιρετισμό.
Από το σύμπλεγμα απουσιάζει το άλογο. Ολα τα τμήματα έχουν συντηρηθεί αλλά κάποια δεν βρίσκονται στην εφορεία.
Από την Κω στην Ιαπωνία
«Ο θώρακας χρειάστηκε να μείνει πολύ καιρό μέσα στη δεξαμενή αφαλάτωσης και ταιριάζει γάντι με τα δύο πόδια» μας εξηγεί η Αγγελική Σίμωση. «Για το κεφάλι δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, καθώς δεν βρίσκεται στην Ελλάδα. Το έχουμε δανείσει για σημαντικές εκθέσεις που γίνονται στο εξωτερικό αυτήν την περίοδο. Πήγε πρώτα στη Φλωρεντία. Μετά στην Αμερική και τώρα ετοιμάζεται να παρουσιαστεί στη μεγάλη έκθεση αρχαίας ελληνικής τέχνης που θα γίνει στην Ιαπωνία. Από την πείρα μας, πάντως, πιστεύουμε ότι αποτελεί τμήμα του μεγάλου αυτού αγάλματος που είναι πολύ όμορφο» υπογραμμίζει η επικεφαλής.
Προς χάριν του δημοσιογραφικού φακού, οι συντηρητές μας κάνουν μια μικρή παρουσίαση. Ξεβιδώνουν προσεκτικά τις βιτρίνες και φέρνουν ένα ξύλινο κιβώτιο γεμάτιο αφρολέξ μέσα στο οποίο βρίσκονται τα πόδια. Υστερα, ο Αγγελος Τσομπανίδης κρατά τα πόδια στη σωστή θέση για να μπορέσουμε να αποκτήσουμε μια αίσθηση της ακέραιας σύνθεσης. Η ίδια διαδικασία θα γίνει και για το κεφάλι, όταν με το καλό γυρίσει από το εξωτερικό. «Οπως βλέπετε, κάθε ημέρα είναι ξεχωριστή για εμάς, γεμάτη εκπλήξεις» λένε οι εργαζόμενοι που μας ξεπροβοδίζουν μέχρι την πόρτα.
Καθημερινή
