Ο Σεπτέμβριος είναι ταυτισμένος με τη λήξη των καλοκαιρινών διακοπών, με νέα ξεκινήματα αλλά και με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, διαδικασία που προκαλεί άγχος σε μαθητές αλλά και γονείς.
Η παιδοψυχολόγος κ. Σοφία Παυλίδη σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή της σήμερα στη «δημοκρατική», δίνει χρήσιμες συμβουλές για μαθητές και παιδιά ώστε η προσαρμογή στην νέα σχολική περίοδο που ξεκινά αύριο Δευτέρα με το άνοιγμα των σχολείων, να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο στρεσογόνος.
Αναφέρεται στην περίοδο της πανδημίας και τις επιπτώσεις στην ψυχολογία των παιδιών, μας εξηγεί τι είναι η σχολική άρνηση και πώς μπορούν να την αντιμετωπίσουν οι γονείς και επισημαίνει πως το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να ξεπεράσουν το στρες και τους φόβους τους.
Η κ. Σοφία Παυλίδη είναι απόφοιτος του τμήματος ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στην ψυχολογία υγείας παιδιών και εφήβων του Πανεπιστημίου Surrey της Αγγλίας. Εργάζεται ως παιδοψυχολόγος 18 χρόνια στο Κέντρο Παροχής Συμβουλευτικών Υπηρεσιών ΔΟΠ Δήμου Ρόδου στο οποίο τελεί και χρέη προϊσταμένης δομής στα τελευταία 8 χρόνια και είναι και η ίδια μητέρα δύο παιδιών.
• Κυρία Παυλίδη, τη Δευτέρα ανοίγουν τα σχολεία με την προσδοκία ότι αυτή θα είναι η πρώτη σχολική χρονιά σχεδόν σε συνθήκες κανονικότητας, μετά από την εμφάνιση της πανδημίας. Τι σηματοδοτεί η έναρξη κάθε νέας σχολικής χρονιάς για τους μαθητές αλλά και για τους γονείς;
Η έναρξη του σχολείου είναι πάντα ένα σημαντικό ορόσημο στη ζωή του παιδιού. Το σχολείο είναι το περιβάλλον εκείνο που θα συμβάλει καταλυτικά όχι μόνο στην απόκτηση γνώσεων αλλά και στην καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών. Το σχολείο αυτό καθαυτό είναι μια μικρή κοινωνία. Συνεπώς, η ομαλή ένταξη του παιδιού μέσα σε αυτήν θα του δώσει τα απαραίτητα εφόδια και την απαιτούμενη ωριμότητα που χρειάζεται για την ενήλικη ζωή του.
• Η έναρξη φοίτησης στο δημοτικό σχολείο, στο γυμνάσιο και στο λύκειο είναι μεταβατικά στάδια στα οποία καλείται να προσαρμοστεί κάθε μαθητής. Ποιος είναι ο ρόλος του γονέα και του εκπαιδευτικού σε αυτή τη διαδικασία προκειμένου να υποστηριχθούν τα παιδιά;
Αρκετοί μαθητές μπορεί να συναντήσουν δυσκολίες στη μετάβασή τους από την μία εκπαιδευτική βαθμίδα στην άλλη. Ειδικά η μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο δεν είναι εύκολη. Ο καθοδηγητικός τρόπος διδασκαλίας που είχαν συνηθίσει τα παιδιά στο Δημοτικό αλλάζει μορφή. Απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια και συμμετοχή από αυτά. Παράλληλα, και η μετάβαση από το Γυμνάσιο στο Λύκειο ενέχει σημεία που πρέπει να προσέξουμε. Είναι η περίοδος που ο έφηβος οφείλει να αρχίσει να συγκεκριμενοποιεί τις επιθυμίες του σχετικά με τον επαγγελματικό κλάδο που θέλει να ακολουθήσει, προκειμένου να αρχίσει να προετοιμάζεται για τις εξετάσεις. Όλο αυτό προκαλεί ανησυχία και αρκετό άγχος στα παιδιά, σε σημείο που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την καθημερινότητά τους.
Υπάρχουν τρόποι που μπορεί ο γονιός και ο εκπαιδευτικός να βοηθήσει ένα παιδί να προσαρμοστεί καλύτερα στις αλλαγές αυτές.
Για παράδειγμα:
• αφιερώστε στο παιδί αρκετό χρόνο, ώστε να σας μιλήσει για τυχόν φόβους ή ανησυχίες του
• τονίστε τα θετικά στοιχεία της αλλαγής της κλίμακας στην εκπαίδευση χωρίς να το τρομάζετε
• προτρέψτε το να διατηρήσει τις φιλίες που είχε ακόμα και αν χωρίστηκαν σε διαφορετικά σχολεία
• βοηθήστε το να θέτει μικρούς στόχους και να δουλεύει σταδιακά για να τους πραγματοποιήσει
• στην αρχή του Λυκείου είναι σημαντικό ο έφηβος να ενημερώνεται από το σχολείο ή από έναν ειδικό επαγγελματικού προσανατολισμού για τις διαφορετικές επιλογές και επαγγελματικές κατευθύνσεις που υπάρχουν
• αν το παιδί συναντά δυσκολίες που επιμένουν ζητήστε την βοήθεια και συμβουλευτική από παιδοψυχολόγο
• Από την εμπειρία σας, τι θα λέγατε ότι είναι αυτό που δυσκολεύει περισσότερο τους μαθητές σε κάθε νέο ξεκίνημα;
Εμπειρικά, στο ξεκίνημα της φοίτησής τους, τα παιδιά αγχώνονται κυρίως για ζητήματα που αφορούν στην επίδοσή τους στα μαθήματα, στην συμπεριφορά των δασκάλων, στην αποδοχή τους από τους συμμαθητές τους και στην έλλειψη επαρκούς ελεύθερου χρόνου. Καθώς τα παιδιά εξοικειώνεται με τις απαιτήσεις της σχολικής ζωής και εφόσον έχουν υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, οι ανησυχίες αυτές συνήθως υποχωρούν.
• Σε ό,τι αφορά στα παιδιά που πηγαίνουν για πρώτη φορά στο σχολείο, τι θα συμβουλεύατε τους γονείς ως προς τη διαχείριση;
Δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση ότι η πλειονότητα των παιδιών, ιδιαίτερα προσχολικής ηλικίας, συναντούν δυσκολίες και παρουσιάζουν έντονο άγχος όταν έρθει η ώρα να ξεκινήσουν το σχολείο.
Η αντίδραση τού κάθε παιδιού απέναντι στο σχολείο θα εξαρτηθεί από τον βαθμό ωριμότητάς του, από τις προηγούμενες εμπειρίες του με άλλα παιδιά και από το κατά πόσο έχει προετοιμαστεί ψυχολογικά για αυτήν την καινούρια φάση της ζωής του. Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, πολλές δυσκολίες είναι δυνατόν να ξεπεραστούν μέσω μιας βαθμιαίας και σταδιακής εξοικείωσής τους με τη ζωή του νηπιαγωγείου, αρχικά παρακολούθηση μέρος του ημερήσιου προγράμματος που σταδιακά θα αυξάνεται – π.χ. 1 ώρα που μετά θα γίνουν 2 ώρες, κλπ. Σε γενικές γραμμές, γύρω στην ηλικία των 2,5 με 3 ετών πολλά παιδιά είναι ήδη έτοιμα να αποχωριστούν τους γονείς τους, για κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα, με την προϋπόθεση ότι εμπιστεύονται τους ενηλίκους στους οποίους τα αφήνουν. Για τον λόγο αυτό, οι γονείς θα πρέπει να φροντίσουν να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί, όταν φέρουν τις πρώτες φορές το μικρό νήπιο σε επαφή με τους νηπιαγωγούς ώστε αυτή η συνάντηση να είναι θετική!
• Γενικά, πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα παιδί με σχολική άρνηση;
Στους γονείς υπενθυμίζουμε ότι δεν πρέπει να υποχωρούν στις παρακλήσεις του παιδιού να μείνει στο σπίτι. Αν νιώθετε αγχωμένοι όταν επιστρέψετε στο σπίτι, επειδή σκέφτεστε το κλάμα του παιδιού σας, τηλεφωνήστε στο σχολείο για να ενημερωθείτε για την εξέλιξη του μικρού σας μαθητή ή μαθήτριας. Μην εκδηλώσετε το άγχος σας μπροστά στο παιδί.
Στην περίπτωση που δυσκολεύεστε να οδηγήσετε το παιδί στο σχολείο λόγω του ό,τι αναστατώνεστε και εσείς με τις αντιδράσεις του, και δεν μπορείτε να διατηρήσετε ψυχραιμία απέναντι στα κλάματά του, τότε κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς σας, πιο ψύχραιμο, που δεν θα υποκύψει στο κλάμα και τις φωνές του, μπορεί να παίξει για ένα διάστημα το ρόλο του συνοδού.
Αυτό που χρειάζεται είναι οι γονείς να δείξουν υπομονή και μια στάση κατανόησης, ενώ συγχρόνως να κρατάνε μια σταθερή συμπεριφορά προς τα παιδιά τους και οι δύο. Για παράδειγμα: δεν βοηθάει ο μπαμπάς να επιμένει το παιδί να πάει σχολείο και η μαμά να επιμένει το παιδί να μείνει στο σπίτι. Χρειάζεται κοινή τακτική και συμμαχία των δύο γονέων ως προς τη στάση τους απέναντι στην απροθυμία του παιδιού τους να πάει στο σχολείο! Στον παιδοψυχολόγο απευθυνόμαστε αν οι αντιδράσεις του παιδιού συνεχιστούν πέρα των δύο εβδομάδων με την ίδια αρχική ένταση, οπότε σε αυτή την περίπτωση καλό θα ήταν να ζητηθεί η συνεργασία ενός ειδικού ώστε να ανακουφιστούν οι αντιδράσεις αυτές από τα παιδιά.
• Το διάστημα της πανδημίας, των περιορισμών και της καραντίνας που βίωσαν στα προηγούμενα χρόνια οι μαθητές θεωρείτε ότι έχει ή θα έχει επιπτώσεις είτε στη σχολική τους απόδοση είτε στην ψυχολογία τους;
Η πανδημία και οι περιορισμοί που την συνόδεψαν ήταν μια πρωτόγνωρη εμπειρία για όλους μας, πόσω μάλλον για τα παιδιά μας! Η φύση του ανθρώπου συνάδει με το σχετίζεσθαι οπότε η παρεμπόδιση της διαδικασίας να ερχόμαστε σε επαφή με τους γύρω μας, λόγω φόβου μετάδοσης του ιού, σίγουρα είχε αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογία των παιδιών. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα περιστατικά επιθετικότητας στα παιδιά λόγω δυσκολίας στην διαχείριση του θυμού τους, οι περιπτώσεις κατάθλιψης λόγω της παρατεταμένης απομόνωσης καθώς και ο εθισμός στο διαδίκτυο ως τρόπος επικοινωνίας και ψυχαγωγίας.
Όσον αφορά στη σχολική επίδοση, από τα στοιχεία που έχουμε ως τώρα, μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι «επλήγησαν» αρκετά οι μαθητές των μικρών τάξεων. Και αυτό γιατί αρκετά παιδιά μικρότερης ηλικίας δυσκολεύτηκαν να παρακολουθήσουν μαθήματα μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας λόγω του νεαρού της ηλικίας τους. Ως εκ τούτου, βλέπουμε παιδιά που τώρα, για παράδειγμα, είναι μαθητές Β’ Δημοτικού με πολλά μαθησιακά κενά τα οποία εν μέρει μπορεί να οφείλονται στο ότι δεν διδάχτηκαν δια ζώσης την ύλη της Α’ Δημοτικού.
• Κλείνοντας θα θέλαμε μια συμβουλή για τους γονείς των μαθητών ενόψει της έναρξης της σχολικής χρονιάς.
Αρχικά, θα ήθελα να δώσω μια γενική συμβουλή στους γονείς, που θεωρώ ότι καλό είναι να την έχουμε πάντα στο νου μας: Η διαδικασία του μεγαλώματος ενός παιδιού δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Κατά διαστήματα θα υπάρξουν εμπόδια και παρεκκλίσεις, δυσκολίες που θα έρχονται και θα παρέρχονται. Το να είμαστε επαρκείς στον ρόλο μας ως γονείς δεν σημαίνει να είμαστε τέλειοι. Το να προσπαθούμε να είμαστε τέλειοι γονείς είναι το ίδιο ακατόρθωτο όπως το να προσπαθούμε να έχουμε τέλεια παιδιά! Καλός γονιός δεν είναι ο τέλειος γονιός, αλλά αυτός που συμπεριφέρεται σωστά και αποτελεσματικά!
Είναι αυτός που δείχνει άνευ όρων αγάπη και αποδοχή στα παιδιά του παρά τα λάθη ή τις ατέλειές ή τις επιδόσεις τους στο σχολείο. Κανένας ψυχολόγος δεν έχει όλες τις απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτουν οι γονείς, αλλά έχουμε μια λύση για όλα σχεδόν τα προβλήματα στη ζωή: να δείχνετε κάθε στιγμή την αγάπη σας προς τα παιδιά σας γιατί αυτό είναι το πρώτο και σημαντικότερο βήμα στο να μεγαλώσουμε ευτυχισμένους ανθρώπους!
Όσον αφορά στην έναρξη του σχολείου αυτό που έχω να παροτρύνω τους γονείς είναι να δείχνουν θετική και ενθαρρυντική στάση προς τα παιδιά τους. Δεδομένου ότι τα παιδιά είναι συνήθως καθρέφτες μας, υιοθετώντας μια ξεκάθαρα ενισχυτική συμπεριφορά μπορούμε να ανακουφίσουμε αποτελεσματικά οποιοδήποτε άγχος ή ενδοιασμό μπορεί να εκδηλώσει ο μαθητής κατά το ξεκίνημα της σχολικής χρονιάς.
Χρησιμοποιήστε θετικές φράσεις καθ’ όλη την διάρκεια της σχολικής χρονιάς, όπως: «Θα είμαι δίπλα σου για ό,τι χρειαστείς», «Εμπιστεύομαι τον δάσκαλό σου», «Είσαι ασφαλής στο σχολείο», «Είμαι περήφανος για σένα», «Έλα να προσπαθήσουμε μαζί», «Πιστεύω ότι θα τα καταφέρεις την επόμενη φορά», « Μου αρκεί που προσπάθησες».
Σοφία Παυλίδη: «Το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να ξεπεράσουν το στρες και τους φόβους τους»
