Η Τέλενδος είναι μικρό νησί αφού η έκτασή της είναι μικρότερη από 5 τ. χλμ. Παρόλο, όμως, το μικροσκοπικό μέγεθός της, το έδαφος είναι ορεινό, τραχύ και άγονο, με ψηλότερη κορφή τη Ράχη (υψόμ. 459 μ.).
Γύρω από το λιμανάκι που υποδέχεται τους επισκέπτες αναπτύσσεται και το μοναδικό χωριό του νησιού όπου διαμένουν περίπου 30 με 50 μόνιμοι κάτοικοι, που ασχολούνται κυρίως με το ψάρεμα, την κτηνοτροφία και τελευταία με τον τουρισμό.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Τελένδου είναι ότι εδώ δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα και δεν υπάρχουν δρόμοι! Ετσι το νησάκι, παρότι το καλοκαίρι δέχεται αρκετούς επισκέπτες, απολαμβάνει μια ιδιότυπη ησυχία που δεν τη συναντάς εύκολα στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου.
Οι υποδομές καλύπτουν τις βασικές ανάγκες, καθώς υπάρχουν κάποια ποιοτικά ενοικιαζόμενα δωμάτια και θαυμάσιες ταβέρνες που αναπτύσσονται κυρίως κατά μήκος της παραλίας.
Στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Τελένδου είναι οι εξαιρετικές παραλίες, αλλά και αρχαιολογικά ευρήματα υστερορωμαϊκής και πρωτοβυζαντινής κατοίκησης που έχουν εντοπισθεί στο νησί. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζουν αρκετοί παλαιοχριστιανικοί ναοί και θολωτοί τάφοι που αποδεικνύουν πως, αν και μικρούλα, η άγνωστη σήμερα Τέλενδος υπήρξε σημαντικό χριστιανικό κέντρο.
Μάλιστα τέτοια ήταν η φήμη του νησιού, που τον 15ο αιώνα ο Φλωρεντινός μοναχός-γεωγράφος Christoforo Buondelmonti έμεινε εδώ φιλοξενούμενος από τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου και κατέγραψε τα σπουδαία χριστιανικά του μνημεία.
Ευχάριστα αλλά έντονα ανηφορικά μονοπάτια θα σας φέρουν σε διάφορα σημεία που προσφέρουν θαυμάσια θέα ή καταλήγουν σε απόμερες ακρογιαλιές. Μια δύσκολη αλλά δημοφιλής πεζοπορική διαδρομή είναι αυτή που οδηγεί στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, που διακρίνεται σκαρφαλωμένη στα ψηλότερα πρανή του βουνού Ράχη, ενώ σε μικρή απόσταση ξεχωρίζουν υπολείμματα οχυρωμένου βυζαντινού οικισμού.
Αν λοιπόν απολαμβάνετε τις ήσυχες διακοπές πλάι στη θάλασσα με ατέλειωτες ουζοκατανύξεις, χαλαρούς περιπάτους στη νησιώτικη ενδοχώρα, βουτιές σε νερά διάφανα, έντονες συγκινήσεις με δραστηριότητες όπως η αναρρίχηση και η πεζοπορία, τότε η Τέλενδος είναι σίγουρο ότι θα σας χαρίσει μερικές αξέχαστες στιγμές, από αυτές που θα θυμάστε με νοσταλγία τις κρύες μέρες του χειμώνα.
Τον Δεκαπενταύγουστο το νησάκι κυριολεκτικά πνίγεται στον κόσμο, καθώς καταφθάνουν εδώ για το πανηγύρι της Παναγίας εκατοντάδες προσκυνητές από την Κάλυμνο και τα γειτονικά νησιά. Ακολουθεί διήμερο γλέντι με παραδοσιακούς οργανοπαίκτες, συνοδεία μεζέδων και τοπικού κρασιού, γι’ αυτό, αν επιλέξετε την Τέλενδο για την ησυχία της, αποφύγετε αυτές τις ημέρες.
Αν πάλι, για οποιονδήποτε λόγο, βαρεθείτε την πλουσιοπάροχη γαλήνη της ή αισθανθείτε ότι σας έλειψε η ένταση και η κοσμοσυρροή, οι ακτές της Καλύμνου βρίσκονται μόλις δέκα λεπτά μακριά και σίγουρα θα ικανοποιήσουν κάθε σας διάθεση. Τα δρομολόγια με το καΐκι είναι καθημερινά και αρκετά πυκνά, ενώ συνεχίζονται έως τις 12 τα μεσάνυχτα.
Τα εκδρομικά καΐκια που αναχωρούν από την Κω μεταφέρουν καθημερινά δεκάδες επισκέπτες στην Ψέριμο. Φωτογραφία: Θοδωρής Αθανασιάδης, www.viewsofgreece.gr
Τα εκδρομικά καΐκια που αναχωρούν από την Κω μεταφέρουν καθημερινά δεκάδες επισκέπτες στην Ψέριμο. Φωτογραφία: Θοδωρής Αθανασιάδης, www.viewsofgreece.gr
Παραλίες και παλαιοχριστιανικά μνημεία
Κοντά στο λιμάνι της Τελένδου απλώνεται μια αμμουδιά που διαθέτει φυσική σκιά από αλμυρίκια και ρηχά νερά. Λόγω εύκολης πρόσβασης έχει γίνει η αγαπημένη των ντόπιων, αλλά και των πιτσιρικάδων που θα τους δείτε να πλατσουρίζουν στα ρηχά, απάνεμα και ασφαλή νερά της.
Ακολουθώντας χαλαρά το πλατύ μονοπάτι που φεύγει δυτικά του μικρού ψαράδικου οικισμού, διασχίζουμε το ξεροτράχαλο τοπίο που διακόπτεται από τα μικροσκοπικά αλλά ευχάριστα -καθότι φροντισμένα- περιβόλια των νησιωτών και κατευθυνόμαστε προς την τοποθεσία Θολάρια, όπου φτάνουμε έπειτα από 15 λεπτά, αφού πρώτα περάσουμε από την παλαιοχριστιανική βασιλική της Αγίας Τριάδας με τις τρεις ημικυκλικές αψίδες.
Στην τοποθεσία που σήμερα όλοι γνωρίζουν ως Θολάρια διακρίνουμε σε αρκετά καλή κατάσταση εννέα θολωτά οικοδομήματα που ήταν τάφοι κατά τους χριστιανικούς χρόνους, την εποχή που η Τέλενδος ήταν κέντρο λατρείας. Στο δάπεδό τους διακρίνονται και σήμερα οι χτιστοί ορθογώνιοι τάφοι. Από τα Θολάρια θα έχετε εύκολη πρόσβαση στις βοτσαλωτές παραλίες Χοχλακάς και Τραβίλια, που διαθέτουν ομπρέλες και ξαπλώστρες για τους επισκέπτες. Τα νερά είναι πεντακάθαρα, όμως έχετε στον νου σας ότι βαθαίνουν σχετικά απότομα.
Σαφώς πιο απόμερη είναι η αμμουδιά Πνιγμένος, που παραμένει ανοργάνωτη ενώ δυο θεόρατα αλμυρίκια προσφέρουν δωρεάν την πολύτιμη σκιά τους.
Η παραλία προσεγγίζεται με μονοπάτι -περίπου 20 λεπτά από το λιμάνι.
Σε αυτήν την πλευρά του νησιού, ένα αγαπημένο για ντόπιους και επισκέπτες σημείο είναι το γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, που θαρρείς και έχει κουρνιάσει μέσα στα απόκρημνα βράχια της ακτής. Από εδώ θα αγναντέψετε το ανοιχτό πέλαγος, ενώ το σημείο είναι πασίγνωστο για το μαγευτικό του δειλινό. Μια πολύ ευχάριστη, αλλά και εύκολη διαδρομή είναι αυτή που ακολουθεί το περίγραμμα των ακτών με κατεύθυνση βόρεια από το λιμάνι.
Αξιόλογη είναι η παλαιοχριστιανική βασιλική του Αγίου Βασιλείου, που απέχει ελάχιστα από την ακτογραμμή. Μάλιστα ο ναός του Αγίου Βασιλείου, καθώς έχει υπολογιστεί ότι κτίστηκε τον 5ο αιώνα, θεωρείται ο παλιότερος και καλύτερα διατηρημένος της Καλύμνου και ένας από τους σημαντικότερους των Δωδεκανήσων.
Σε μικρή απόσταση ξεπροβάλλει ανάμεσα στα βράχια η θαυμάσια παραλία Πόθα που ξεχωρίζει για τα διαυγή νερά της. Σε ελάχιστη απόσταση, το ακρογιάλι Παράδεισος, απομονωμένο καθώς είναι από κάθετα βράχια, γίνεται κατά καιρούς ένα από τα πιο δημοφιλή στις προτιμήσεις των γυμνιστών. Η Πόθα και ο Παράδεισος βρίσκονται στον δίαυλο που χωρίζει την Τέλενδο από την Κάλυμνο κι έτσι προστατεύονται από το μελτέμι.
Από την άκρη της παραλίας Παράδεισος ξεκινά ένα πολύ ενδιαφέρον αλλά αρκετά απότομο και κουραστικό μονοπάτι που ανηφορίζει για το εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου, που είναι κτισμένο στη θέση όπου αναπτυσσόταν ο άλλοτε κραταιός, οχυρωμένος βυζαντινός οικισμός της Τελένδου. Το τειχισμένο πόλισμα κτίστηκε τον 7ο αιώνα από κατοίκους που ζούσαν κοντά στα παράλια και πιθανόν κατέφυγαν εδώ, στον φυσικά οχυρωμένο τόπο, από φόβο για τις πειρατικές επιδρομές.
Η θέα από τον Αγιο Κωνσταντίνο, αλλά και από την κορφή του βουνού Ράχη που δεσπόζει λίγο ψηλότερα, τόσο προς την Κάλυμνο όσο και προς το θαλάσσιο πέρασμα που χωρίζει τα δυο νησιά, είναι πέραν κάθε περιγραφής. Και μόνο γι’ αυτήν αξίζει τον κόπο η όποια κούραση της ανάβασης…
Νησιωτική απλότητα στην ακριτική και γαλήνια Ψέριμο
Θα πρέπει να σας έχουν πει κάτι γι’ αυτό το σχεδόν ασήμαντο νησάκι της Δωδεκανήσου, αφού είναι αλήθεια ότι μόνος δεν ξεκινάει κανείς εύκολα για την Ψέριμο.
Ανοίγοντας έναν καλό χάρτη του Αιγαίου θα διαπιστώσετε πως η Ψέριμος, που παλιότερα ονομαζόταν Κάππαρη, βρίσκεται ανάμεσα στην Κάλυμνο και την Κω, ενώ ταυτόχρονα απέχει μόλις λίγα μίλια από τα μικρασιατικά παράλια. Σε αυτό τον βράχο του Αιγαίου των 15 τ. χλμ. ζουν μόνιμα, στον έναν και μοναδικό οικισμό, 50 με 80 άνθρωποι. Η επαφή της Ψερίμου με τον «έξω κόσμο» γίνεται μέσω της Καλύμνου, καθώς τα δυο νησιά συνδέονται ακτοπλοϊκώς με πλοιάρια.
Το καλοκαίρι, εκδρομικά καΐκια που αναχωρούν καθημερινά από την Κω αποβιβάζουν στην Ψέριμο εκατοντάδες τουρίστες, που απολαμβάνουν με τον τρόπο αυτόν μια μονοήμερη εκδρομή.
Ετσι, για δύο μήνες τον χρόνο το νησάκι βγαίνει από τη σιωπή της απομόνωσης και έστω προσωρινά γεμίζει κόσμο.
Οσο για τους υπόλοιπους 10 μήνες, οι νησιώτες βιώνουν μια σκληρή πραγματικότητα που καθορίζεται από τις διαθέσεις του καιρού, τις οικονομικές συγκυρίες, τη γραφειοκρατία και την ανύπαρκτη ουσιαστικά, εδώ και πολλά χρόνια, νησιωτική πολιτική.
Οι ακρίτες νησιώτες αποδεικνύονται ηρωικοί και πολυπράγμονες, αφού για να παραμείνουν στον τόπο τους και να επιβιώσουν ασχολούνται με την αλιεία, τη σπογγαλιεία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία και σχεδόν όλοι το καλοκαίρι με τον τουρισμό.
Ομως σκοπός του άρθρου δεν είναι να σας απαριθμήσουμε τα σωρευμένα προβλήματα των παραμεθόριων νησιωτικών μας περιοχών, μα να σας προτρέψουμε να δοκιμάσετε κάτι διαφορετικό στις φετινές σας διακοπές. Μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι που μέχρι τώρα δεν σκεφτήκατε να συμπεριλάβετε την Ψέριμο στη λίστα των υποψήφιων καλοκαιρινών προορισμών που αξίζει να επισκεφθείτε…
Σταθερές αξίες σε παρόμοιους μικρούς νησιωτικούς τόπους παραμένουν, ακόμη και σήμερα, η άδολη φιλοξενία των ντόπιων, η απόλυτη ησυχία, οι πεντακάθαρες θάλασσες, η λυτρωτική γαλήνη, τα μαγευτικά δειλινά, τα λουσμένα στον εξαγνιστικό ήλιο πρωινά, τα ειδυλλιακά βράδια υπό το φως του φεγγαριού.
Ανέμελοι ρυθμοί, καταδύσεις και ψάρεμα
Φτάνοντας στην Ψέριμο θα σας υποδεχθούν τα Αυλάκια. Στον μυχό αυτού του καλογραμμένου όρμου που προστατεύεται από βράχια θα δείτε το μικρό λιμάνι, το μοναδικό χωριό του νησιού, που εικάζεται ότι είναι κτισμένο στη θέση αρχαίου οικισμού. Ακόμη και σήμερα διακρίνονται υπολείμματα αρχαίων κατοικιών, ενώ συχνά βρίσκονται μέσα στην άμμο τμήματα αγγείων που πιθανόν χρονολογούνται από τους ελληνιστικούς χρόνους.
Επίσης, εδώ αναπτύσσεται η καλύτερη παραλία του νησιού, που είναι στρωμένη με ολόλευκη άμμο, διαθέτει ρηχά νερά και είναι προστατευμένη από τους ανέμους.
Μετά το πρώτο καλωσόρισμα και με μια σύντομη, ολιγόλεπτη βόλτα, η Ψέριμος θα σας έχει ξεκλειδώσει όλα τα μυστικά της και θα σας έχει παρασύρει στους δικούς της ανέμελους ρυθμούς. Η τουριστική υποδομή του νησιού εξαντλείται στα 4-5 παραλιακά μαγαζιά (ταβέρνες, καφέ, mini market) και στα ελάχιστα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Βέβαια το πρωί, όταν καταφθάνουν τα εκδρομικά καΐκια από την Κω, η γαλήνια ατμόσφαιρα του αυθεντικού ψαράδικου οικισμού αναταράσσεται πρόσκαιρα, μια αναστάτωση που ευτυχώς διαρκεί μόλις λίγες ώρες.
Για να περάσετε καλά στην Ψέριμο, έχετε στο μυαλό σας ότι τα μυστικά της κρύβονται σε απλά πράγματα, στα μακροβούτια από τον μόλο, στις καταδύσεις με τη μάσκα από τα βράχια, στις διηγήσεις των νησιωτών για ψάρια και ψαρέματα, στο νωχελικό άραγμα στη λιακάδα με τα πόδια χωμένα στην άμμο, σε μια παγωμένη μπίρα, σε μερικούς λαχταριστούς ψαρομεζέδες στο πιάτο.
Οπως λένε και οι ντόπιοι, μεταφορικά και κυριολεκτικά, αφού ολόκληρο το χωριουδάκι είναι κτισμένο πάνω στην άμμο, «στα Αυλάκια δεν χρειάζεσαι παπούτσια, παρά μόνο για να φύγεις…».
Από το λιμανάκι της Ψερίμου ξεκινά το ανηφορικό μονοπάτι που οδηγεί ύστερα από ευχάριστη αλλά σύντομη πορεία στην πανέμορφη παραλία της Παναγιάς Γραφιώτισσας, όπου πάνω στο κύμα δεσπόζει το μικρό λευκό ξωκλήσι, κτισμένο στη θέση προγενέστερου χριστιανικού ναού.
Από το βόρειο άκρο της Ψερίμου που ονομάζεται Ακρα Βασιλική έως το νοτιότερο που λέγεται Ακρα Ρούσσα, κρύβονται και άλλες παραλίες, που όμως προσεγγίζονται με τα πόδια, καθώς στο νησί δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα.
Ετσι, με την καθοδήγηση των ντόπιων μπορείτε ν’ ανακαλύψετε τις απόλυτα ερημικές ακρογιαλιές Κορακιά, Τρεβάθια, Γλίστρα, Ρούσσα, Μαραθώντα, Τάφος, Βαθύς, Γουλιασμένο Σπήλιο, Κρεβάτια. Μάλιστα, ίσως, να είναι η τελευταία φορά που βλέπετε τον κόλπο Βαθύ (απέχει περίπου είκοσι λεπτά με τα πόδια από τα Αυλάκια) στην απόλυτα φυσική του κατάσταση, καθώς εδώ υπάρχουν σχέδια για τη δημιουργία μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας.
Για υποβρύχιο ψάρεμα κατευθυνθείτε προς τη νησίδα Πλατύ, που απέχει ελάχιστα από την Ψέριμο και είναι γνωστή για τα βαθιά νερά και τους πλούσιους ψαρότοπούς της. Επιπλέον, στον βυθό του νησιού, στο βόρειο τμήμα του, βρίσκονται τα ναυάγια δύο γερμανικών πλοίων από το 1944.
Για τους λάτρεις των καταδύσεων, στις ανατολικές ακτές της Ψερίμου, σε βάθος 25 μέτρων, βρίσκεται το βυθισμένο κουφάρι ενός ακόμη πλοίου. Στην περιοχή γίνονται οργανωμένες καταδυτικές εξορμήσεις (αναζητήστε πληροφορίες στα www.kalymnosdiving.gr και www.kalymnosdiving.com). Στην Ψέριμο έχουν εντοπισθεί αρκετές παλαιοχριστιανικές εκκλησίες. Κάποια από τα πιο αξιόλογα κομμάτια τους έχουν συγκεντρωθεί στην αυλή του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που δεσπόζει στο λιμάνι.
Δραστηριότητες και στην Τέλενδο
Στις ορθοπλαγιές των βουνών της Τελένδου, Ελβετοί αναρριχητές έχουν ανοίξει και σημαδέψει για τους φίλους του αθλήματος μια σειρά από εξαιρετικά ενδιαφέρουσες διαδρομές. Παρόλο που αντίκρυ από την Τέλενδο βρίσκεται η Κάλυμνος, που είναι πλέον διεθνώς διάσημη για τις ενδιαφέρουσες πίστες της, πολλοί από αυτούς που θα την επισκεφθούν θα πάρουν το καΐκι και θα συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους στα φυσικά αναρριχητικά πεδία της Τελένδου (πληροφορίες Αρης Θεοδωρόπουλος, οδηγός βουνού – προπονητής αναρρίχησης, τηλ.: 6944 505279, www.climbkalymnos.com).
Το νησί, λόγω του ορεινού εδάφους του, αποτελεί θαυμάσιο βιότοπο για πολλά είδη της ορνιθοπανίδας και έχει χαρακτηρισθεί μαζί με μερικές γειτονικές νησίδες ως «σημαντική περιοχή για τα πουλιά της Ελλάδας».
Με σκοπό να προστατευθούν ο αιγαιόγλαρος, η αετογερακίνα, το κιρκινέζι, ο μαυροπετρίτης, ο πετρίτης και άλλα σημαντικά και απειλούμενα είδη, η Τέλενδος έχει ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο προστατευμένων περιοχών NATURA 2000.
Κείμενο, φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης
