«Η τελευταία πρόκληση με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι δυστυχώς ο συμβολικός προάγγελος των δυσκολότερων σχέσεων που μάς περιμένουν….» αναφέρει μεταξύ άλλων σε συνέντευξή του στην «δ» ο πρώην υφυπουργός Εξωτερικών κ. Γιάννης Βαληνάκης με αφορμή τις εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά. Επίσης, μιλάει για την ανάγκη συμφωνίας της Ελλάδας με την Αίγυπτο σαν συνέχεια της συμφωνίας με την Ιταλία, για το τουρκο-λιβυκό σύμφωνο αλλά και για την οριοθέτηση της ΑΟΖ.
• Η Τουρκία έχει τον τελευταίο καιρό… απασφαλίσει και προσπαθεί να βρει τρόπο για να δημιουργεί συνεχώς προκλήσεις και επεισόδια (και σε διπλωματικό επίπεδο). Θα ήθελα το σχόλιό σας και την εκτίμησή σας.
Η Τουρκία δεν είναι πιά η ίδια με αυτή του 1970. Είναι σήμερα μιά χώρα με 10 φορές μεγαλύτερο πληθυσμό από εμάς, πολλαπλάσιο ΑΕΠ, και με φρενήρεις στρατιωτικούς εξοπλισμούς την τελευταία δεκαετία, ενώ εμείς μείναμε εμφανώς πίσω σε πολλά. Θεωρεί εξάλλου ότι αδικήθηκε στη Λωζάνη το 1923 και θέλει να αναθεωρήσει τα σύνορα «που της επιβλήθηκαν» επιζητώντας νέο «ζωτικό χώρο». Πάνω απ´ όλα «διαβάζοντας» τους διεθνείς συσχετισμούς και εξελίξεις, έχει συμπεράνει από τη μεριά της (όπως και η Ρωσία) ότι αν είσαι αποφασισμένος να χρησιμοποιήσεις στρατιωτική βία, μπορεί όλοι λεκτικά να σε καταδικάζουν, αλλά τελικά κερδίζεις, δημιουργώντας τετελεσμένα που τελικά μόνο με αντίστοιχη χρήση βίας ανατρέπονται. Κάτι όμως που καμία ευρωπαϊκή χώρα, αλλ’ ούτε και οι ΗΠΑ επί Τραμπ, δεν θέλουν να αντιμετωπίσουν. Γι αυτό δεν θα σταματήσει να μας προκαλεί με «νταηλίκια», ελπίζοντας να κλιμακώσουμε εμείς οι ίδιοι και να εμπλακούμε έτσι ως δήθεν επιτιθέμενοι σε στρατιωτικό επεισόδιο, το οποίο όμως δείχνει πλέον να επιδιώκει, βέβαιη ότι θα κερδίσει. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι ο Ερντογάν έχει ενσταλάξει τα τελευταία χρόνια στην τουρκική κοινωνία ένα άκρατο νέο-οθωμανικό φανατισμό, μιά περιφρονητική αλαζονεία απέναντι στη χώρα μας, αλλά και μιά ροπή προς τη χρήση των όπλων ως μέθοδο επιβολής σε γειτονικές και όχι μόνο χώρες. Αυτό το μίσος με το οποίο γαλουχούνται πλέον και οι νέες γενιές, θα έχει δυστυχώς επιπτώσεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο μέλλον. Η τελευταία πρόκληση με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι δυστυχώς ο συμβολικός προάγγελος των δυσκολότερων σχέσεων που μάς περιμένουν.
• Στα βασικά μας ανοιχτά ζητήματα παραμένει το μεταναστευτικό. Έχουν βελτιωθεί τα πράγματα;
Η πανδημία απλώς πάγωσε για λίγο τις πιέσεις. Θα επαναληφθούν και με ίδια ή ακόμη μεγαλύτερη σφοδρότητα. Ιδίως σε συνδυασμό και με άλλου είδους πιέσεις σε άλλα μέτωπα (νότια της Κρήτης πχ). Στον Έβρο πήραμε πολύ σημαντικά μέτρα. Στο Αιγαίο έχουμε ακόμη αρκετά να κάνουμε και φοβούμαι ότι οι δυσκολίες θα μεγαλώσουν.
• Πρόσφατα κάνατε λόγο για σχέδιο τετραπλασιασμού της Ελλάδας μέσω διαπραγματεύσεων οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και λοιπών θαλασσίων ζωνών με όλους τους γείτονές μας, κάτι που αναλύετε και στο βιβλίο σας: «Η Ελλάς των τεσσάρων θαλασσών». Εκτιμάτε πως είναι αυτό εφικτό;
Το βιβλίο μου αναφέρεται στη γενική στρατηγική και γνωστές ή άγνωστες πρωτοβουλίες που σχεδιάσαμε απέναντι στην Τουρκία την περίοδο 2004-2009. Το συγκεκριμένο τμήμα του σχεδίου για τις εθνικές θαλάσσιες ζώνες και τα Δωδεκάνησα ειδικά, ξεκίνησα προσωπικά να το υλοποιώ στο πλαίσιο των καθηκόντων μου ως υφυπουργού εξωτερικών στην κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή ήδη το 2004. Πάντα πίστευα ότι η Ελλάδα έπρεπε να ανατρέψει το ακατανόητο (για να μην πω κάτι βαρύτερο) δόγμα εμπνεύσεως Ανδρέα Παπανδρέου ότι δεν διεκδικεί τίποτα στο Αιγαίο και τις άλλες τρείς θάλασσές της (Ιόνιο, Κεντρική, και Ανατολική Μεσόγειος). Διότι με το νέο δίκαιο της θάλασσας ( η Συνθήκη του ΟΗΕ υπογράφηκε το 1982) η Ελλάδα μπορούσε να διεκδικήσει ή και να καθιερώσει μιά σειρά από δικαιώματα και θαλάσσιες ζώνες: χωρικά 12 νμ.,ευθείες γραμμές βάσης, κλείσιμο κόλπων, αρχιπελαγικές γραμμές βάσης, επιπλέον 12 ν.μ. συνορεύουσα ζώνη για σκοπούς προστασίας του περιβάλλοντος αλλά και κατά της παράνομης μετανάστευσης, αλιευτική ζώνη, υφαλοκρηπιδα, ΑΟΖ κλπ. Δεν αεροβατώ ισχυριζόμενος ότι όλα αυτά ήταν εύκολα πραγματοποιήσιμα. Άλλο όμως οι δυσκολίες, κι άλλο ότι με το δόγμα αυτό της ακινησίας παρέλυσε κάθε σκέψη και εθνική πρωτοβουλία μέχρι το 2004. Δέχθηκα να μπω στην πολιτική για να υλοποιήσω αυτό το σχέδιο, δεν με ενδέφεραν άλλες επιδιώξεις. Το 2004 συμφώνησε λοιπόν ο Κώστας Καραμανλής στη μεγάλη απόφαση που μάλιστα ιστορικά δικαιώθηκε πλήρως: να ξεκινήσουμε διακριτικά προσπάθειες οριοθέτησης με όλους τους γείτονες πλην Τουρκίας. Φτάσαμε έτσι με πολλές και συνεχεις´ προσπάθειες σε μιά εξαιρετική συμφωνία με την Αλβανία το 2009, και πλησιάζαμε σε συμφωνίες με Λιβύη και Αίγυπτο. «Ακουμπήσαμε» πιστεύω, και θα ολοκληρώναμε με λίγο χρόνο παραπάνω, τον τετραπλασιασμό του εθνικού μας γεωστρατηγικού και γεωοικονομικού χώρου κλείνοντας κι αυτές τις συμφωνίες, ιδίως την πρώτη. Δυστυχώς οι επόμενες κυβερνήσεις δεν συνέχισαν την εθνική προσπάθεια και χάθηκαν έτσι ιστορικές ευκαιρίες. Το τουρκολυβικό μνημόνιο, μας έδειξε καθαρά πόσο εθνικά επικίνδυνο είναι το να αδρανείς επί χρόνια, το να εκτιμάς λαθεμένα το μέλλον, αλλά και το να ζητάς στην τελική φάση των διαπραγματεύσεων το εθνικά τέλειο, το 110%. Βλέπεις δηλ. τελικά έκπληκτος να παρακάμπτεσαι και να υπογράφει (έστω και μιά ανυπόστατη και πιθανά ακυρώσιμη) συμφωνία η Τουρκία με τον γείτονά σου κι εσύ πρακτικά να μένεις παρά τις λεκτικές καταδίκες μόλις στα 6 ν.μ. νοτιοανατολικά της Ρόδου και της Καρπάθου… Η Ελλάδα, 9η στον κόσμο σε μήκος ακτογραμμών αποτελεί το διεθνώς μοναδικό φαινόμενο να μην έχει καθιερώσει ούτε μία! Πήγε μάλιστα και πιο πίσω, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι, όπως αποκαλύπτω για πρώτη φορά στο βιβλίο μου, επί ιταλοκρατίας λειτουργούσε μιά (ιταλική) αποκλειστική ζώνη αλιείας σε όλη την ευρύτερη ζώνη των νησιών μας. Ο πρόγονος αυτός μιάς δωδεκανησιακής ΑΟΖ, μας κληροδοτήθηκε με την απελευθέρωση, αλλά δεν αξιοποιήθηκε. Κι όμως αποτελεί ένα καίριο πυλώνα της εθνικής και γεωπολιτικής συνοχής του δωδεκανησιακού συμπλέγματος που καταρρίπτει τα περί απομόνωσης του συμπλέγματος του Κστελορίζου. Ο παππούς και ο πατέρας μου ως υπόδουλοι Δωδεκανήσιοι ψάρευαν παντού ανενόχλητα από το Αγαθονήσι μέχρι το Καστελλόριζο, και σήμερα τα αλιευτικά σκάφη των συμπατριωτών μας παρενοχλούνται από την τουρκική ακτοφυλακή σχεδόν στις ακτές μας! Και δεν βλέπω καν να ανησυχούμε σοβαρά γι αυτό , αλλ’ ούτε και να αξιοποιούμε την ΕΕ αφού η αλιεία είναι κοινοτική αρμοδιότητα..
• Ποιο θα πρέπει να είναι το επόμενο βήμα της χώρας μας, μετά τη συμφωνία με την Ιταλία και τις επαφές που έγιναν με την Αίγυπτο;
Χωρίς αμφιβολία μιά συμφωνία με την Αίγυπτο. Χτες! Αλλά κι εδώ ισχύουν όσα είπα παραπάνω. Μαξιμαλισμός επιβάλλεται στις διαπραγματεύσεις όταν ξεκινάς. Αλλά όταν πλησιάζεις στο τέλος, ο σωστός πολιτικός κόβει τον Γόρδιο Δεσμό με το σπαθί και κλείνει τη συμφωνία. Το κόστος της μη-συμφωνίας και κυρίως μιάς Ελληνο-αιγυπτιακής, θα είναι καταστροφικά μεγάλο για την Ελλάδα.
• Πώς αξιολογείτε τα αποτελέσματα του πρόσφατου ταξιδιού του κ. Κ.Μητσοτάκη στο Ισραήλ;
Χρήσιμες οι επισκέψεις και η συναφής διπλωματική κινητικότητα. Στη σωστή πορεία επιχειρεί η κυβέρνηση. Κατά τη γνώμη μου απαιτείται όμως γρήγορα και κυρίως μιά νέα στρατηγική — που ακόμη δεν την έχω δει. Αγωνιώ γι αυτό μηπως φτάσουμε στη νέα κρίση που διαγράφεται στον ορίζοντα εγκλωβισμένοι ξανά στο δίλημμα: κλιμακώνω ή περιορίζομαι σε διπλωματικές διαμαρτυρίες. Ούτε να συγκρουστούμε θέλουμε, αλλ´ ούτε και να υποχωρήσουμε ξανά. Άρα…
• Τελικώς, ποιους έχουμε συμμάχους κύριε Βαληνάκη και σε ποιους μπορούμε να βασιστούμε;
Ας μην αυταπατώμεθα. Κανείς δεν θα θυσιαστεί για μας αν δεν το κάνουμε πρώτοι εμείς για τα νησιά μας. Αλλ’ αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να επιζητούμε τη σύγκρουση. Ούτε η μηδενιστική ισοπέδωση είναι όμως ορθή, ότι δηλ. δεν υπάρχουν καθόλου σύμμαχοι ή βοήθεια σημαντική από πολλούς κι ότι άρα ματαιοπονούμε. Πρέπει νυχθημερόν να χτίζουμε συμμαχίες κάθε είδους για να αποτραπεί η Τουρκία από περιπέτειες. Μαγική λύση δεν υπάρχει. Χρειάζονται γι αυτό πολλές επιμέρους πρωτοβουλίες, «έξυπνες« κινήσεις, που όλες μαζί θα εξυφάνουν το ατσάλινο δίχτυ που απαιτείται για να σταματήσουμε τον τουρκικό καρχαρία. Ένα τέτοιο δίχτυ ανέλυσα στο βιβλίο μου. Έτοιμη όμως έχω και την αναπροσαρμογή του στα σημερινά δεδομένα.
