KEIMENO: Χρήστος Ζαμπούνης*
Το σπίτι όπου φιλοξενούμαι ήταν καπετανόσπιτο. Από τον επάνω όροφο ο πλοιοκτήτης παρατηρούσε με το μονοκιάλι την κατάσταση στη Σκάλα, βλέποντας αν ο Νικολιός εργάζεται ή τεμπελιάζει στο σκαρί του. Ήταν 1088 όταν ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Α΄ Κομνηνός έδωσε με το χρυσόβουλό του άδεια ελεύθερης ναυσιπλοΐας στη Μονή. Έκτοτε, η Πάτμος συνεδέθη άρρηκτα με τη ναυτική ιστορία των Ελλήνων. Ορισμένα από τα έπιπλα της οικίας, όπως οι καθρέφτες και οι κονσόλες, τα έφεραν οι εφοπλιστές της εποχής από τα ταξίδια τους στην Εσπερία. Άλλα είναι ντόπια από τεχνίτες μαραγκούς, όπως οι ξύλινοι καναπέδες, τα τραπέζια και οι καρέκλες. Στους τοίχους κρέμονται πιατέλες με νατουραλιστικά μοτίβα και μία –η αγαπημένη μου– έχει επάνω της ζωγραφισμένη μια κορώνα. Τις κατέβαζαν σε επίσημες περιστάσεις και είναι κατεξοχήν σύμβολα επιδείξεως πλούτου.
Έχουν διασωθεί πάνω από 500 παρόμοια αρχοντικά στη Χώρα. Τα μισά, ίσως και περισσότερα, έχουν περάσει σε ξένα χέρια. Ελάχιστα τα κατέχει ακόμη η Μονή, άλλα έχουν περιέλθει στην ιδιοκτησία πεφωτισμένων αλλοδαπών, ενώ ένας ικανός αριθμός αγοράσθηκε από εξίσου πεφωτισμένους Έλληνες. Δεδομένου ότι οι εξωτερικές επεμβάσεις απαγορεύονται, λόγω του νόμου περί διατηρητέων, οι ελάχιστες παραφωνίες εντοπίζονται στο εσωτερικό τους, όπως π.χ. η κατεδάφισις τοίχων για να διευρυνθούν τα μικροσκοπικά δωμάτια και να δημιουργηθούν ευρύχωρα υπνοδωμάτια.
Πέραν τούτου, η παράδοσις έχει διασωθεί, ένα θαύμα στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας και της αντιπαροχής. Η ανακήρυξις της Μονής του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου από την UNESCO ως Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς, το 1999, διεσφάλισε με σαφή τρόπο τον αναλλοίωτο χαρακτήρα του τόπου. Εργολάβοι και υπέρμαχοι της κάθε είδους αξιοποιήσεως αντίκρισαν ένα υπερμέγεθες «απαγορεύεται» στις όποιες φιλοδοξίες τους. Ασεβείς και περιστασιακοί επισκέπτες βρήκαν περίκλειστες θύρες στο εισαγόμενο lifestyle τους.
Άποψη της Χώρας, με το κάστρο να δεσπόζει στην κορυφή. © ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ
Η ώρα είναι επτά το πρωί και αναζητώ στο κινητό την εφαρμογή που υποδεικνύει τη θέση του πλοίου που αναμένω. Το Blue Star είναι ανοιχτά της Λέρου. Υπολογίζω ότι έχω αρκετό χρόνο για να μεταβώ στο επίνειο του νησιού πεζή. Το παλαιό μονοπάτι τέμνεται σε ορισμένα σημεία με τον σημερινό αμαξωτό δρόμο, αλλά διατηρεί στο μεγαλύτερό του μέρος την αυθεντικότητα του παρελθόντος. Η μαγευτική θέα με κάνει να παραπατήσω ανάμεσα στις πέτρες, οπότε αποφασίζω να επικεντρωθώ στο έδαφος. Μια συστάδα από κρινάκια ελκύει την προσοχή μου. Λίγο αργότερα υψώνω πάλι το βλέμμα, εξ αφορμής ενός έντονου τιτιβίσματος. Πάνω σε μια αμυγδαλιά αντικρίζω δύο φωλιές πουλιών, με τους «γονείς» να πηγαινοέρχονται χαρωπά για να θρέψουν τα τέκνα τους.
Μια ιστορία από τα παλιά
Ο επισκέπτης που θα υποδεχθώ εντός ολίγου είναι Άγγλος χρηματιστής που ενδιαφέρεται να αγοράσει ακίνητο στη νήσο. Έχει φίλους που έπραξαν το ίδιο και, το σπουδαιότερο, είναι λάτρης της βυζαντινής ιστορίας. Η επιλογή της Πάτμου, όπως θα μου εξηγήσει αργότερα, ήταν γι’ αυτόν μονόδρομος. Την ώρα που περιμένουμε για να παραλάβουμε το ενοικιαζόμενο αυτοκίνητό του, μου υπενθυμίζει τους νόμους του real estate. Τα καλύτερα μέρη τα διαλέγουν οι άνθρωποι, από αρχαιοτάτων χρόνων, για να λατρέψουν τους θεούς τους. Δεύτεροι έρχονται οι στρατιωτικοί, για ευνοήτους λόγους – κατοπτεύσεως και ελέγχου. Τρίτοι ακολουθούν οι καλλιτέχνες, που έχουν το «μάτι», για να επιλέγουν καλόγουστα μέρη. Τέταρτοι –μου δείχνει τον εαυτό του– οι ευκατάστατοι. Τον ερωτώ τι θα ήθελε να κάνει αφού εγκατασταθεί στο ενδιαίτημά του. «Πριν απ’ όλα, θα ήθελα να με πας στη Μονή και στο Σπήλαιο της Αποκαλύψεως». Είναι η σειρά του να με ρωτήσει πόσα χρόνια έρχομαι στην Πάτμο. «Φέτος, συμπληρώνω 40 χρόνια. Πρωτοήλθα προσκεκλημένος μιας συμμαθήτριάς μου στη Σχολή Ξεναγών και έκτοτε ερχόμουν περιστασιακώς. Τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιούμαι επαγγελματικώς στο “Patmos 360”, μια πλατφόρμα ενοικιάσεως αρχοντικών στη Χώρα, αλλά και στο “Sotheby’s reality Greece”, όπως γνωρίζεις».
Ο Μανώλης Κοκκώνης, εμβληματική φιγούρα της παραλίας Αγριολίβαδο. © DARRAN REES
Η συζήτησίς μας επεκτείνεται σε πιο ανάλαφρα θέματα, καθώς ανηφορίζουμε προς τον προορισμό μας. Ένα από αυτά είναι οι έριδες στη βασιλική οικογένεια της Αγγλίας. «Έχω ακούσει ότι ο πρίγκιπας Κάρολος έχει έλθει εδώ», σχολιάζει υπό τύπον ερωτήματος. «Υπάρχει μια χαριτωμένη ιστορία να σου διηγηθώ επ’ αυτού», αποκρίνομαι.
«Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, είχαμε ενοικιάσει με την έγκυο, τότε, Γαλλίδα σύζυγό μου και μια παρέα φίλων το ίδιο σπίτι όπου θα μείνεις. Την πρώτη ημέρα που φθάσαμε, ερώτησα τον πρίγκιπα Μιχαήλ της Ελλάδος, τακτικό επισκέπτη της νήσου, ποια απομακρυσμένη παραλία θα μας συνέστηνε για κολύμβηση. Επρότεινε το Λιβάδι του Γερανού. Αφικνούμενοι εκεί, διαπιστώσαμε ότι δεν ήμασταν μόνοι. Ένας ψηλός, αθλητικός άνδρας έστεκε όρθιος, ενώ ένας άλλος, μεσαίου αναστήματος, ήταν ξαπλωμένος σε μια πετσέτα κάτωθεν μιας ομπρέλας και εδιάβαζε ένα βιβλίο. “Le Prince Charles”, ανεφώνησε ο 16χρονος Γάλλος αναδεκτός μου, επίσης ονομαζόμενος Charles. Βιαστικά του απήντησα ότι ο διάδοχος του Θρόνου της Αγγλίας δεν είναι ούτε ψηλός, ούτε ξανθός, ούτε τόσο αθλητικός. “Όχι ο όρθιος, ο ξαπλωμένος”, μου ανταπήντησε εκείνος με βεβαιότητα. Λόγω της αποστάσεως –από διακριτικότητα είχαμε μετακινηθεί στην άλλη άκρη της παραλίας– δεν εδυνήθην να επιβεβαιώσω την πληροφορία. Όταν όμως πήρα το θάρρος να πάω να τον χαιρετήσω, αντελήφθην ότι πράγματι ήταν ο περί ου ο λόγος. Εδιάβαζε το βιβλίο του βυζαντινολόγου Sir Steven Runciman “Τhe Rise and Fall of the Byzantine Empire” και είχε την καλοσύνη να ανταλλάξει δύο-τρεις κουβέντες μαζί μου, κυρίως για τον εξάδελφό του Κωνσταντίνο».
Στη Μονή και στο Σπήλαιο της Αποκαλύψεως
Έχουμε φθάσει στην Πλατεία του Δημαρχείου, όπου σταθμεύουμε προσωρινώς. Ο φιλοξενούμενός μου κατευθύνεται ασυναίσθητα προς το άγαλμα του Εμμανουήλ Ξάνθου. «Εφέτος εορτάζουμε τα 200 έτη από την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως. Ο εν λόγω κύριος ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της, ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας, με καταγωγή από εδώ», τον ενημερώνω. Κοντοστέκεται για λίγο και προχωρά λίγα μέτρα. «Καταπληκτική θέα. Ποια είναι τα νησιά γύρω;» «Δυτικά είναι η Ικαρία. Βόρεια, στο βάθος, η Σάμος. Ανατολικά το σύμπλεγμα των Αρκιών και οι Λειψοί».
Η είσοδος στο Μοναστήρι είναι ελεύθερη για τους Έλληνες, οι αλλοδαποί καλούνται να πληρώσουν το ποσό των 6 ευρώ. Τύχη αγαθή μάς έχει προφυλάξει από τα γκρουπ που συνήθως συνωστίζονται έμπροσθεν του εκδοτηρίου. Τύχη αγαθή, επίσης, φέρνει τον πατέρα Θεοδόσιο πλησίον μας στην αυλή της Μονής. Ήταν μοναχός στο Άγιον Όρος και ήλθε «μετεγγραφή» για να ενισχύσει τους ελάχιστους εναπομείναντας συναδέλφους του στην Πάτμο. Παρότι μιας σχετικής ηλικίας, διαθέτει έντονη ενέργεια, ενώ η ματιά του είναι καθαρή, γεμάτη καλοσύνη.
Η Μονή του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου ανακηρύχθηκε το 1999 από την UNESCO Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Εκκινούμε από τον έξω νάρθηκα του Ναού. Ο Θεοδόσιος, σαν να διαβάζει τη σκέψη του Άγγλου, που έχει επικεντρώσει το βλέμμα του στις αρχαίες κολόνες, του αποκαλύπτει την προέλευσή τους. Είναι οι ίδιες που κοσμούσαν τον Ναό της Αρτέμιδος, επί του οποίου εκτίσθη η Μονή. Μια σκηνή ακραίας βίας, με νεαρούς στρατιώτες να εμπήγουν εγχειρίδια στον λαιμό παιδιών και τις μητέρες τους ολοφυρόμενες να παλεύουν να τα σώσουν, η οποία αναπαριστά τη σφαγή 14.000 νηπίων από τον Ηρώδη, μας καθηλώνει.
Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες έχουν πιο ήρεμη θεματολογία, όπως η προσφιλής παραβολή των Δέκα Παρθένων. Στο καθολικό, ζητώ από τον γέροντα να μας δείξει την «Ψηλάφηση του Θωμά». Παίρνει ευγενικά το κινητό μου και ανάβει τον φακό, δείχνοντάς μας την κόγχη μιας καμάρας. Δίπλα είναι η σκηνή του «Μη μου άπτου». Είναι η φράσις που είπε ο Ιησούς Χριστός στη Μαρία Μαγδαληνή μετά την Ανάστασή Του, όταν τον ανεγνώρισαν. «Don’t touch me», «Μη με αγγίζεις», μεταφράζω.
Στο παρεκκλήσιο της Παναγίας το φως είναι πιο έντονο και η τέχνη πιο στιβαρή. Είναι φυσικό. Οι τοιχογραφίες είναι του 12ου αιώνος, βυζαντινές. Ο μοναχός ανοίγει ένα κουρτινάκι και μας δείχνει μια πανέμορφη εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας.
Ο Τζων –είναι καιρός να αναφέρω το όνομά του– παραμένει εκστατικός, αρνούμενος να μετακινηθεί. Η ξενάγησις συνεχίζεται στο Μουσείο, με την ανεκτίμητη συλλογή χειρογράφων, εκκλησιαστικών σκευών και αμφίων, βυζαντινών εικόνων –μία από τις οποίες αποδίδεται στον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (Ελ Γκρέκο)– και αρχαιοτήτων, στον άνω όροφο. Στο πέρας της, ο Τζων ζητά πληροφορίες για τον «Πλάτωνα του Κλαρκ». Ευγενικά ο γέροντας του διηγείται την ιστορία του Άγγλου περιηγητή, ο οποίος, σύμφωνα με μια εκδοχή, δωροδόκησε τον τότε ηγούμενο και απέσπασε το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο με διαλόγους του Πλάτωνος. Σήμερα, κοσμεί τη βιβλιοθήκη Bodleian του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Επόμενός μας σταθμός είναι το Σπήλαιον της Αποκαλύψεως. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση αλλά και τη γραπτή καταγραφή του ιδίου του Ιωάννου του Θεολόγου –«εγενόμην εν τη νήσω τη καλουμένη Πάτμω»–, εδώ ο Ευαγγελιστής ήκουσε τη φωνή του Θεού και υπαγόρευσε στον μαθητή του Πρόχορο το Ιερό Βιβλίο της Αποκαλύψεως. Οικοδεσπότης μας στο τοπόσημο παγκόσμιας αναφοράς του χριστιανισμού είναι ο πατήρ Ισίδωρος. Εδώ και πολλά χρόνια αποτελεί τον θεματοφύλακα του Σπηλαίου και ως άλλος Κέρβερος το προστατεύει από τις φωνασκίες και τις απρέπειες ενίων τουριστών.
Η Μονή του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου ιδρύθηκε το 1088, στη θέση του ναού της Αρτέμιδος και μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής.
Την προσοχή του Τζων ελκύουν μια εικόνα που απεικονίζει το Όραμα της Αποκαλύψεως στο τέμπλο του Ναού του 16ου αιώνος, αλλά και οι τρεις σχισμές στον βράχο. «Ενημέρωσε τον φίλο μας ότι η ομιλία του Θεού έγινε στην ελληνική γλώσσα και εγράφη επίσης στην ελληνική γλώσσα», ήταν τα τελευταία λόγια του γέροντα πριν αναχωρήσουμε.
«Νομίζω ότι υπάρχει και ένα ενδιαφέρον γυναικείο μοναστήρι, μήπως να πηγαίναμε;» συνεχίζει ακάθεκτος ο σύγχρονος περιηγητής. «Χμ, οι ώρες επισκέψεων είναι από τις 9 έως τις 11 το πρωί, οπότε τώρα είναι κλειστά. Θα τηλεφωνήσω, όμως, στην ηγουμένη, τη Χριστονύμφη, για να τη γνωρίσεις. Είναι μια ισχυρή προσωπικότητα που ανεβίωσε τον γυναικείο μοναχισμό στην Πάτμο, με συνέπεια η Μονή Ευαγγελισμού να είναι ένα από τα πιο δυναμικά και νοικοκυρεμένα μοναστήρια της Ελλάδος».
Έχοντας τροφοδοτηθεί πνευματικώς, επανήλθαμε στην υλική πραγματικότητα. «Σου αρέσουν τα ρεβίθια;» ερωτώ τον Τζων. «Πολύ», απήντησε. «Θαύμα! Θα γευματίσουμε σε ένα παραλιακό ταβερνάκι στον Όρμο του Γροίκου, όπου θα γλείφεις τα δάκτυλά σου από το συγκεκριμένο πιάτο». «Χμ, ενδιαφέρον, it sounds good».
* Ο Χρήστος Ζαμπούνης είναι συγγραφέας του βιβλίου «Τάμα στην Πάτμο».
Πηγή kathimerini.gr
