«Τον κυνηγάω για να διαβάσει…», «Όσες φορές και να του τα εξηγήσω…δεν καταλαβαίνει», «Σαράντα φορές το εξήγησα, αλλά στο σχολείο πάλι λάθος το έκανε». Τις φράσεις αυτές τις ακούμε καθημερινά. Από κάποια απελπισμένη φίλη μας, από συγγενικά μας πρόσωπα ή είμαστε εμείς οι ίδιοι που τις λέμε. Πίσω από αυτές τις φράσεις βρίσκονται απεγνωσμένοι γονείς που νιώθουν ανήμποροι να βοηθήσουν τα παιδιά τους. Άραγε, θα ακούγονταν, αν υπήρχε η κατάλληλη ενημέρωση των γονέων; Πόσο κόπο και χρόνο θα κέρδιζαν οι γονείς και τα παιδιά, αν γνώριζαν τι είναι οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και πώς αντιμετωπίζονται;
- Τι είναι οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες;
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι μία ομάδα ετερογενών αναπτυξιακών διαταραχών, δηλαδή δεν συνιστούν ένα ενιαίο σύνολο, καθώς στην κατηγορία των μαθησιακών δυσκολιών εντάσσεται η εξελικτική διαταραχή συντονισμού, η ελλειμματική προσοχή με ή χωρίς υπερκινητικότητα, η δυσλεξία, η εξελικτική διαταραχή εκφραστικού τύπου, η εξελικτική διαταραχή προσληπτικού τύπου, η δυσφασία και η δυσαριθμησία και έχουν νευροβιολογική βάση. Αυτές δεν οφείλονται σε νοητική ανεπάρκεια, σε φτωχές περιβαλλοντικές συνθήκες ή σε αισθητηριακές απώλειες. Το νοητικό επίπεδο του παιδιού είναι φυσιολογικό, αλλά παράλληλα υπάρχει μεγάλη απόκλιση από την αναμενόμενη επίδοσή του στο σχολείο. Αφορούν κυρίως σε δυσκολίες στην επεξεργασία του λόγου. Πρώιμες ενδείξεις μαθησιακών δυσκολιών μπορούν να εντοπιστούν από την προσχολική ηλικία, είτε με τη μορφή διαταραχών του λόγου είτε με τη μορφή οπτικοκινητικών δυσκολιών. Τέλος, δυσκολίες εντοπίζονται και στον τομέα της προσοχής.
- Σε ποια ηλικία μπορεί το παιδί μου να αξιολογηθεί για τυχόν ειδικές μαθησιακές δυσκολίες;
Η πρώιμη ανίχνευση των μαθησιακών δυσκολιών μπορεί να γίνει από την ηλικία των 4 ετών με τη χορήγηση κατάλληλων ψυχομετρικών εργαλείων (τεστ). Ωστόσο, στην προσχολική ηλικία δεν μπορεί κανείς να διαγνώσει πως ένα παιδί παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες, καθώς αυτές μπορούν να διαγνωστούν μετά την ηλικία των έξι ετών. Στο νηπιαγωγείο μπορούν, όμως, να εντοπιστούν δυσκολίες, οι οποίες αποτελούν ενδείξεις για πιθανές μαθησιακές δυσκολίες στο μέλλον. Η διάγνωση, συνήθως, των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών γίνεται με τη φοίτηση του παιδιού στο δημοτικό σχολείο.
- Μπορώ να προλάβω τις συνέπειες πριν από τη φοίτηση του παιδιού μου στο Δημοτικό;
Ναι, αν οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες εντοπιστούν πριν την είσοδο των παιδιών στο Δημοτικό σχολείο, οι σχολικές δυσκολίες μπορεί να αποφευχθούν ή να περιοριστούν οι επιδράσεις τους. Η πρόληψη και η πρώιμη παρέμβαση προσφέρουν σημαντικά οφέλη στο παιδί, καθώς μπορούν να ανατρέψουν τους παράγοντες επικινδυνότητας. Η αξιολόγηση μέσω διαγνωστικών κριτηρίων (τεστ), η παρατήρηση και η συστηματική διερεύνηση των δυσκολιών του παιδιού οδηγεί στο σχεδιασμό του κατάλληλου προγράμματος παρέμβασης. Επομένως, η πρώιμη παρέμβαση είναι η καλύτερη αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών. Οι συνέπειες των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών γίνονται αντιληπτές ως επί το πλείστον στην Γ’ τάξη του Δημοτικού σχολείου, καθώς οι απαιτήσεις του αναλυτικού προγράμματος αυξάνονται. Ωστόσο, από την προσχολική ακόμη ηλικία των 4ων ετών εμφανίζονται ενδείξεις, οι οποίες παραπέμπουν σε ειδικές μαθησιακές δυσκολίες στο μέλλον.
- Ποιες είναι οι ενδείξεις των μαθησιακών δυσκολιών κατά την προσχολική
ηλικία;
Στην προσχολική ηλικία μπορούν να εντοπιστούν ενδείξεις μαθησιακών δυσκολιών που αφορούν είτε σε δυσκολίες στον λόγο του παιδιού (το παιδί δυσκολεύεται να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να εκφραστεί, να αφηγηθεί ένα παραμύθι ή πώς πέρασε την ημέρα του, να τοποθετήσει απλά καθημερινά γεγονότα σε χρονολογική σειρά ή να κατανοήσει τις έννοιες του «πριν» και του «μετά») είτε σε οπτικοκινητικές δυσκολίες (υπάρχει δυσκολία στις λεπτές κινήσεις των δακτύλων, το παιδί παρουσιάζει αδεξιότητα στις κινήσεις του, παρουσιάζει προβλήματα προσανατολισμού στο χώρο). Ακόμη, το παιδί ενδέχεται να μην μπορεί να συγκεντρωθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και/ή να κινείται συνεχώς. Αν τέτοιου είδους δυσκολίες εντοπιστούν εγκαίρως και αντιμετωπιστούν κατάλληλα, οι συνέπειες των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών στο σχολείο μπορούν να προληφθούν.
- Ποιες ενδείξεις στο Δημοτικό παραπέμπουν στις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες;
Οι συνέπειες των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών κάνουν την εμφάνισή τους κυρίως, κατά τη σχολική ηλικία. Ο μαθητής παρουσιάζει δυσκολίες σε έναν ή και περισσότερους από τους παρακάτω τομείς: στην πρόσληψη/κατανόηση του λόγου, στην έκφραση του λόγου, στην ανάγνωση, στη γραφή, στα μαθηματικά και στον συλλογισμό.
- Στην πρόσληψη/κατανόηση του λόγου: Ο μαθητής δυσκολεύεται να διακρίνει φθόγγους (δηλαδή τους ήχους των γραμμάτων) όταν τους ακούει. Ζητά από τους άλλους να επαναλάβουν τις οδηγίες. Δυσκολεύεται να εκτελέσει πολλαπλές οδηγίες.
- Στην έκφραση του λόγου: Ο μαθητής δυσκολεύεται να πάρει αυθόρμητα τον λόγο. Δυσκολεύεται να αποδώσει με δικά του λόγια μια ιστορία που άκουσε. Χρησιμοποιεί πολλά αφηρημένα ουσιαστικά (π.χ. κάτι, πράγμα) και αόριστες αντωνυμίες (π.χ. αυτό, κάποιο). Δυσκολεύεται να περιγράψει πώς πέρασε την ημέρα του.
- Στην ανάγνωση: Ο ρυθμός της ανάγνωσης είναι πολύ αργός. Κατά την ανάγνωση ο μαθητής υποκαθιστά λέξεις που μοιάζουν φωνητικά (τρέχω αντί τρέχεις), παραποιεί μικρές λέξεις (τον αντί τους), αντιστρέφει γράμματα ή αριθμούς (ε αντί 3), παραλείπει καταλήξεις λέξεων (τρέχει αντί τρέχεις). Δεν κατανοεί ένα γραπτό κείμενο.
- Στη γραφή: Κατά τη γραφή αντιστρέφει γράμματα. Παραλείπει σημεία στίξης, όπως τελεία, κόμμα, ερωτηματικό, θαυμαστικό. Έχει χαμηλή επίδοση στην ορθογραφία.
- Στα μαθηματικά: Κάνει λάθη στα κρατούμενα. Δεν κατανοεί τους δεκαδικούς αριθμούς. Δυσκολεύεται στην εκτέλεση απλών αριθμητικών πράξεων, όπως πρόσθεση, αφαίρεση, πολλαπλασιασμό και διαίρεση. Δυσκολεύεται με προβλήματα που έχουν πολλά βήματα.
- Στον συλλογισμό: Ξεφεύγει από το βασικό θέμα και επικεντρώνεται σε λεπτομέρειες. Δυσκολεύεται να κατανοήσει αφηρημένες έννοιες. Παρατηρείται δυσκολία στην επαγωγική σκέψη.
- Ποιες είναι οι συνέπειες των μαθησιακών δυσκολιών στη ζωή του παιδιού μου;
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες επηρεάζουν την επίδοση του μαθητή στα σχολικά μαθήματα. Ωστόσο, οι συνέπειες δεν περιορίζονται στη σχολική επίδοση. Η χαμηλή επίδοση του μαθητή οδηγεί σε χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα συμπεριφοράς. Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δημιουργούν στον μαθητή αισθήματα απομόνωσης, αδυναμίας και ανεπάρκειας, τα οποία με τη σειρά τους έχουν ως αποτέλεσμα τη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι συνεχείς εμπειρίες αποτυχίας πείθουν τον μαθητή ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει όσο κι αν προσπαθεί. Έτσι, ο μαθητής παύει να προσπαθεί και υιοθετεί μία ταυτότητα «ανημπόριας» που οδηγεί σε άρνηση για μελέτη (χάνουν ή ξεχνούν τετράδια, δεν γνωρίζουν τι έχουν για μελέτη, θυμώνουν και σπάνε τις μύτες των μολυβιών, σκίζουν ή πετούν με ορμή τα τετράδια και τα βιβλία, αργούν να ξεκινήσουν τη μελέτη, αποκρύπτουν εργασίες κ.ά.). Χωρίς κίνητρο για μάθηση, ο μαθητής αποσύρεται, έχοντας πεισθεί ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει.
- Πώς αντιμετωπίζονται οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες;
Για την αντιμετώπιση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών είναι απαραίτητη η αξιολόγηση των δυνατοτήτων και των αδυναμιών του μαθητή. Μέσω της αξιολόγησης θα διαμορφωθεί το προφίλ του μαθητή, με βάση το οποίο θα σχεδιαστεί η παρέμβαση. Η παρέμβαση βασίζεται σε ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα που έχει σχεδιαστεί αποκλειστικά με γνώμονα τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του εκάστοτε μαθητή. Τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αναπτύσσουν συνήθως αναποτελεσματικές στρατηγικές. Οι στρατηγικές είναι συμπεριφορές που υιοθετούμε για την επίλυση προβλημάτων. Το πρόγραμμα παρέμβασης στοχεύει στη διδασκαλία νέων στρατηγικών ή στον εμπλουτισμό των ήδη υπαρχόντων. Η διδασκαλία στοχεύει κυρίως στη λειτουργία του λόγου (προφορικού και γραπτού). Στόχος είναι να εκπαιδευτεί ο μαθητής, έτσι ώστε να χρησιμοποιεί τις νέες στρατηγικές ή να κινητοποιεί την προϋπάρχουσα γνώση με τη βοήθεια ειδικής εξάσκησης – εκπαίδευσης για να οδηγηθεί στην αυτοδιόρθωση.
Είναι απαραίτητο να εντοπίζονται εγκαίρως οι ανάγκες των παιδιών για να περιορίζονται οι συνέπειες των δυσκολιών τους. Είναι δικαίωμα των μαθητών η απρόσκοπτη συμμετοχή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Είναι υποχρέωση δική μας η παροχή όλων των εφοδίων για τη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Η συμμετοχή σε πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης είναι δικαίωμα κάθε παιδιού που το χρειάζεται και αποτελεί κριτήριο για την ομαλή ψυχοσωματική και κοινωνική ανάπτυξή του.
Επιστημονική Συνεργάτης του ΚΕΔΙΑΘ
Ειδική Εκπαιδευτικός
Γιακαλή Χρυσούλα
