ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΑΓΚΡΕΑΤΟΣ: Ο «ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ»
Το πάγκρεας είναι ένα ζωτικό όργανο του ανθρώπινου σώματος, που βρίσκεται στο βάθος της κοιλιάς πίσω από το στομάχι, στο σημείο όπου αυτό τελειώνει και αρχίζει το λεπτό έντερο (δωδεκαδάκτυλο). Έχει μήκος περίπου 15 cm και σχήμα αποπλατυσμένου αχλαδιού. Διακρίνονται 4 τμήματα: το διογκωμένο τμήμα του ονομάζεται κεφαλή («αγκαλιάζεται» από το δωδεκαδάκτυλο), το ενδιάμεσο αυχένας, το μεσαίο τμήμα ονομάζεται σώμα και το στενότερο ουρά.
Είναι μικτός αδένας με ενδοκρινή και εξωκρινή μοίρα. Η πρώτη παράγει πλήθος σημαντικών ορμονών με κυριότερες την ινσουλίνη, το γλυκαγόνο και την αυξητική ορμόνη. Η δεύτερη (εξωκρινής μοίρα) εκκρίνει το παγκρεατικό υγρό το οποίο χύνεται στο λεπτό έντερο, περιέχει ένζυμα που συμμετέχουν στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από το λεπτό έντερο. Αυτά τα ένζυμα βοηθούν στην περαιτέρω διάσπαση των υδατανθράκων, των πρωτεϊνών και των λιπιδίων. Στην Ευρώπη, ο παγκρεατικός καρκίνος είναι ο έβδομος πιο συχνός καρκίνος με αυξανόμενη τάση και το 4ο αίτιο θανάτου από καρκίνο. Ετησίως, περίπου 12 άνδρες και 8 γυναίκες στους 100.000 διαγιγνώσκονται με παγκρεατικό καρκίνο στην ΕΕ. Η συχνότητα νέων διαγνωσμένων περιστατικών αυξάνεται με την ηλικία, και η πλειονότητα των περιστατικών διαγιγνώσκονται άνω της ηλικίας των 65. Το 90% των καρκίνων του παγκρέατος εμφανίζεται στην εξωκρινή μοίρα (αδενοκαρκίνωμα). Το υπόλοιπο 10% αφορά νευροενδοκρινείς όγκους (που προέρχονται από την ενδοκρινή μοίρα) και άλλα σπανιότερα νεοπλάσματα (λέμφωμα, μεταστάσεις). Γενικά, οι νευροενδοκρινείς όγκοι του παγκρέατος έχουν σημαντικά καλύτερη πρόγνωση από το αδενοκαρκίνωμα.
Η αιτία εμφάνισης των περισσότερων περιπτώσεων παγκρεατικού καρκίνου είναι άγνωστη. Παράγοντες κινδύνου αποτελούν η παχυσαρκία, το κάπνισμα, η δίαιτα υψηλή σε λιπαρά και χαμηλή σε φρούτα και λαχανικά, ο σακχαρώδης διαβήτης και η χρόνια παγκρεατίτιδα. Όμως απαιτείται περισσότερη έρευνα για να γίνει κατανοητή η άμεση συσχέτισή τους με τη νόσο.
Το πρώιμο στάδιο και οι προκαρκινικές αλλοιώσεις του παγκρεατικού καρκίνου δεν προκαλούν συμπτώματα. Έτσι, η πρόωρη διάγνωση του παγκρεατικού καρκίνου είναι δύσκολη και ασυνήθης (ύπουλος καρκίνος). Στις περισσότερες περιπτώσεις τη στιγμή της διάγνωσης ο καρκίνος έχει ήδη επεκταθεί. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων εξαρτάται από τη θέση και το μέγεθος του όγκου. Αν ο όγκος εντοπίζεται στη κεφαλή, αποφράζει το χοληδόχο πόρο, έτσι ώστε η χολή να μην
μπορεί να περάσει στο έντερο, το δέρμα και το άσπρο των ματιών αποκτούν κίτρινο και τα ούρα σκούρο χρώμα. (ανώδυνος ίκτερος). Καθώς ο καρκίνος αναπτύσσεται μπορεί να προκαλέσει πόνο στο άνω μέρος της κοιλίας, που μερικές φορές αντανακλά προς τα πίσω. Μπορεί να παρουσιασθεί επίσης ναυτία, ανορεξία, απώλεια βάρους, αδυναμία, απορρύθμιση του σακχάρου.
Στο θέμα της διάγνωσης είναι πολύ σημαντικό ο ασθενής να απευθυνθεί έγκαιρα στο γιατρό και αυτός με τη σειρά του να υποπτευθεί τη νόσο. Οι απεικονιστικές μέθοδοι είναι αυτές που έχουν τον κύριο λόγο στη διάγνωση. Με σειρά αξιοπιστίας η μαγνητική τομογραφία (MRI), η αξονική τομογραφία (CT), το υπερηχογράφημα άνω κοιλίας υπό προϋποθέσεις. Όμως το πλέον αξιόπιστο και ειδικό εργαλείο στην απεικόνιση του παγκρέατος είναι ο ενδοσκοπικός υπέρηχος (endoscopic ultrasound, EUS), ο οποίος περισσότερο από κάθε άλλη εξέταση φτάνει κοντά στη βλάβη, την απεικονίζει με μεγάλη λεπτομέρεια, ενώ δίνει την δυνατότητα παρακέντησης με λεπτή βελόνα (FNA).
Η μέτρηση του καρκινικού αντιγόνου Ca 19-9 στον ορό χρησιμοποιείται ως συμπληρωματική εξέταση για τη διάγνωση και την παρακολούθηση του καρκίνου του παγκρέατος. Η ευαισθησία του είναι 81% και η ειδικότητα 90%. Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα του CA 19,9, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα του καρκίνου. Επίπεδα > 300 U/mL έχουν θετική προγνωστική αξία 92%.
Ο παγκρεατικός καρκίνος έχει το χαμηλότερο ποσοστό επιβίωσης από όλους τους καρκίνους, με μόνο 7% ποσοστό επιβίωσης στα πέντε χρόνια, καθώς σχεδόν το 30% των ασθενών πεθαίνουν μέσα σε δύο έως 6 μήνες από τη διάγνωση. Σε μεγάλο ποσοστό αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η διάγνωση γίνεται σε προχωρημένο στάδιο, όταν ο καρκίνος ήδη έχει κάνει μεταστάσεις, καθώς η νόσος μπορεί να περάσει απαρατήρητη για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ δεν υπάρχει μέθοδος έγκαιρης ανίχνευσης σε πρώιμο στάδιο.
Η κατεύθυνση της θεραπείας τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει με την χημειοθεραπεία να αποτελεί συχνά σημαντικό τμήμα της αντιμετώπισης της κακοήθειας. Η χειρουργική αντιμετώπιση αποτελεί το πιο σημαντικό εργαλείο, φτάνει ο όγκος να μην έχει διηθήσει παρακείμενα ζωτικής σημασίας όργανα όπως η άνω μεσεντέριος αρτηρία. Οι θεραπευτικές αποφάσεις προϋποθέτουν μία ομαδική ογκολογική προσέγγιση με εξειδικευμένο γαστρεντερολόγο, ογκολόγο, ακτινολόγο και χειρουργό. Στα ανεγχείρητα νεοπλάσματα του παγκρέατος έχουν χρησιμοποιηθεί θεραπευτικές προσεγγίσεις συμπεριλαμβανομένης της ακτινοθεραπείας, της χημειοθεραπείας και της συνδυασμένης ακτινοθεραπεία-χημειοθεραπείας. Ενώ η παρηγορητική θεραπεία και η παράταση προσδόκιμου επιβίωσης μπορούν να επιτευχθούν με αυτές τις προσεγγίσεις, δεν υπάρχει ουσιαστικά καμιά θεραπευτική δυνατότητα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Δυστυχώς, για τον καρκίνο του παγκρέατος σήμερα δεν διαθέτουμε τη δυνατότητα προληπτικών εξετάσεων όπως συμβαίνει για την κακοήθεια του παχέος εντέρου, του προστάτη, του τραχήλου της μήτρας και του μαστού. Η μεσογειακή διατροφή, η διακοπή του καπνίσματος και η άσκηση μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη και η άμεση ενημέρωση του θεράποντα ιατρού για άτυπα κοιλιακά ή άλλα ενοχλήματα μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη διάγνωση, σε έναν από τους χειρότερους καρκίνους της σύγχρονης εποχής.
Δρ. Νικόλαος Τσ. Φρόνας
Ιατρός Γαστρεντερολόγος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
Αντιπρόεδρος Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας
Παράρτημα Ρόδου
