Στην τελευταία σύνοδο πήραμε ορισμένες θετικές διατυπώσεις για την Τουρκία, όμως η Αγκυρα άρχισε ήδη να ξεφορτώνει το φορτηγό με τα χρυσά «καρότα», ενώ τα (μάλλον βελούδινα) «μαστίγια» της ΕΕ για να ενεργοποιηθούν θα χρειαστούν 27 υπογραφές, άρα «μαγικά» εκ μέρους μας.
Συνέντευξη στην Nεκταρία Mπίλλη
Στο τραπέζι των διερευνητικών η Τουρκία βάζει πολλές μονομερείς διεκδικήσεις. Ως Δωδεκανήσιος θεωρώ αδιανόητο να φτάσουμε «να παιχτούν στα ζάρια» τα νησιά μας. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο ήταν δυστυχώς ένα πολύ δυνατό διπλωματικό πλήγμα για την Ελλάδα που απειλεί να ακυρώσει την ΑΟΖ μας στην Αν.Μεσόγειο. Η ανανέωση της αμυντικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ είναι πολύ σημαντική ευκαιρία αναφέρει ο κ. Γιάννης Βαληνάκης, καθηγητής διεθνών σχέσεων, πρ. Υφυπουργός Εξωτερικών και βουλευτής Δωδεκανήσου, σε συνέντευξή του προς τη «δημοκρατική».
• Κύριε καθηγητά πως σχολιάζετε το τελικό κείμενο συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ σχετικά με τους όρους που θέτει στην Τουρκία ως προϋπόθεση της επανέναρξης των διαπραγματεύσεων για την τελωνειακή ένωση; Είναι δικαιολογημένη η όποια ικανοποίηση από ελληνικής πλευράς;
Η ΕΕ είναι για εμάς το προνομιακό διπλωματικό πεδίο. Ενταχθήκαμε χάρις στην οραματική σύλληψη του Κωνσταντίνου Καραμανλή κυρίως για να ισχυροποιηθούμε απέναντι στην Τουρκία. Όμως ο στόχος αυτός απαιτεί στρατηγική, στόχους που κυνηγάς να υλοποιήσεις με συνεχή προσπάθεια αλλά και τακτική ευελιξία. Ακριβώς αυτά που δεν έκανε η Ελλάδα επαναπαυόμενη μετά την ένταξή της το 1981.
Το ευρωπαικό παιχνίδι έγινε πλέον δυσκολότερο. Η ΕΕ πέρασε πχ από τα 10 κράτη- μέλη που ήμασταν αρχικά σε 27 και η συνεννόηση μεταξύ τους έγινε πλέον απείρως πιο δύσκολη. Αρκεί μιά και μόνη χώρα για να μπλοκάρει τις κοινές αποφάσεις. Άρα όταν ζητάς εμπάργκο όπλων και αποτελεσματικές κυρώσεις κατά της Τουρκίας βάζεις πιστεύω λάθος στόχους μετατρέποντας το μέσο σε αυτοσκοπό. Γιατί ναι μεν σου εξασφαλίζει (ένα προσωρινό) χειροκρότημα στο εσωτερικό, αλλά γρήγορα εκτίθεσαι γιατί αρκεί μία χώρα (και βρέθηκαν πολλές) που θα προτιμήσει τις μπίζνες με την Τουρκία από τις ηθικές δάφνες της αλληλεγγύης. Στην τελευταία σύνοδο πήραμε ορισμένες θετικές διατυπώσεις για την Τουρκία, όμως η Αγκυρα άρχισε ήδη να ξεφορτώνει το φορτηγό με τα χρυσά «καρότα», ενώ τα (μάλλον βελούδινα) «μαστίγια» της ΕΕ για να ενεργοποιηθούν θα χρειαστούν 27 υπογραφές, άρα «μαγικά» εκ μέρους μας. Όλα τα αυγά σε ένα (και μάλιστα λάθος) καλάθι. Γιατί ακόμη πιο ανησυχητική εξέλιξη είναι ότι η ΕΕ άρχισε να σχεδιάζει πλέον ανοιχτά μια ειδική σχέση με την Τουρκία αντί για την ενταξιακή πορεία της. Η Ελλάδα δεν έχει κανένα συμφέρον για μιά σχέση αλα καρτ, όπου η Τουρκία θα έχει μόνο οφέλη και καθόλου υποχρεώσεις και θα μπει επιπλέον από την πίσω πόρτα στην αμυντική συνεργασία της Ευρώπης – ακριβώς δηλ. εκεί που ποτέ δεν θα έπρεπε να της επιτρέψουμε. Ελπίζω αυτά και άλλα πολλά να διορθωθούν ώστε τον Ιούνιο επιτέλους να κερδίσουμε κάτι χειροπιαστό , αλλά φοβάμαι ότι πάλι υποκριτικές υπεκφυγές θα εισπράξουμε.
• Ωστόσο παρά τις συνεχιζόμενες διερευνητικές, τις προειδοποιήσεις από φίλους και εταίρους, υπό την αίρεση των κυρώσεων, η Τουρκία εμμένει στην πάγια και προσφιλή τακτική της εμπρηστικής ρητορικής, του αναθεωρητισμού και της προκλητικότητας. Ποια κατά τη γνώμη σας πρέπει να είναι η στάση της χώρας μας;
Μα ακριβώς η Τουρκία πέτυχε και την Ευρώπη να διχάσει, παίρνοντας τους μισούς με το μέρος της, αλλά και εμάς και την Κύπρο να μας εγκλωβίσει σε επικίνδυνες διαδικασίες διαλόγου. Στόχος της να μην μπορούμε να ξεφύγουμε απ’το τραπέζι ενώ εκείνη θα μας σφυροκοπεί με προκλήσεις που πλέον καταπίνουμε ως ρουτίνα. Στο τραπέζι των διερευνητικών η Τουρκία βάζει πολλές μονομερείς διεκδικήσεις: τις «γκρίζες ζώνες» (πχ δεκάδες κατοικημένα νησιά και βραχονησίδες της Δωδεκανήσου), την μη-επέκταση στα 12 ν.μ χωρικών υδάτων, τα 10 ν.μ. εναερίου χώρου, δική της ΑΟΖ όλο το Αν. Αιγαίο και η Αν. Μεσόγειος, την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών μας, τη «γαλάζια πατρίδα» κλπ. Εμείς μόνο ένα θέμα βάζουμε και υποκρινόμαστε ότι μόνο οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας συζητάμε, όταν κανείς και κανένα Διεθνές Δικαστήριο δεν μπορεί να χαράξει θαλάσσιες ζώνες χωρίς να ξεκινήσει από μιά ηπειρωτική ή νησιωτική ξηρά. Άρα αναγκαστικά κάποιος θα αποφανθεί σε ποιον ανήκουν τα 152 νησιά και βραχονησίδες που η Τουρκία διεκδικεί. Πρόσφατα ο κ.Σημίτης άκαιρα και εριστικά αναφέρθηκε στην «επιτυχία» του Ελσίνκι, κι ο Κώστας Καραμανλής απαντώντας αποστομωτικά εξήγησε τι πραγματικά ήταν: προέβλεπε παρότρυνση προς την Άγκυρα να «σύρει» τη χώρα μας στη Χάγη για όποιες «συνοριακές διαφορές και συναφή θέματα» επιθυμούσε, ώστε δηλαδή ξένοι δικαστές να αποφανθούν για την ελληνική κυριαρχία στα νησιά μας! Ως Δωδεκανήσιος θεωρώ αδιανόητο να φτάσουμε «να παιχτούν στα ζάρια» τα νησιά μας. Μου έκανε μάλιστα εντύπωση ότι ο κ.Σημίτης δεν γνωρίζει καν ότι στις «γκρίζες ζώνες» περιλαμβάνονται και κατοικημένα νησιά της Δωδεκανήσου μας!
• Η αξίωση του Τούρκου Προέδρου για τη διάνοιξη μιας άλλης διώρυγας στον Βόσπορο που δεν θα δεσμεύεται από διεθνείς συνθήκες αποτελεί εμμέσως αμφισβήτηση της συνθήκης του Μοντρέ; Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την ευρύτερη περιοχή και τη χώρα μας;
Ο Τούρκος Πρόεδρος ξέρει δυστυχώς να δημιουργεί νέα ζητήματα, να απειλεί, να χτίζει τακτικές συμμαχίες, να ελίσσεται, και παρά τους συμβιβασμούς να κερδίζει. Έχει λοιπόν μεγάλη ευχέρεια να δημιουργεί μοχλούς πίεσης όπως η φαραωνική διώρυγα της Κωνσταντινούπολης με στόχο να προσπεράσει τη Σύμβαση του Μοντρέ για τα τουρκικά Στενά. Θέλει να «παίξει» με τη Ρωσία (που δεν θέλει την αναθεώρηση της συνθήκης) αλλά και τις ΗΠΑ ώστε να εξασφαλίσει τα μεγαλύτερα δυνατά ανταλλάγματα. Θεωρεί ότι έχει και προσωπικό δικαίωμα να αμφισβητεί μιά διεθνή συνθήκη και έτσι βολιδοσκοπεί αντιστάσεις. Δυστυχώς ζούμε πλέον σε ένα πολυπολικό διεθνές περιβάλλον όπου ΗΠΑ και ΕΕ δεν θέλουν να χρησιμοποιήσουν στρατιωτική βία κι έτσι οι απειλές τους αντιμετωπίζονται πλέον στον υπόλοιπο κόσμο ως κούφιες. Μιλούν για κυρώσεις, ανθρώπινα δικαιώματα κλπ, αλλά δυστυχώς λίγοι πλέον παίρνουν τέτοια λόγια στα σοβαρά. Αντίθετα, Ρωσία, Τουρκία κι άλλες δυνάμεις «τους βγάζουν γλώσσα» γιατί δεν διστάζουν να παρέμβουν στρατιωτικά κι έτσι τελικά, αν και λιγότερο ισχυρές, «πέφτουν στη φωτιά» και σημειώνουν νίκες. Δεν νομίζω ότι ως χώρα έχουμε βγάλει τα συμπεράσματα για το τι σημαίνουν όλα αυτά για εμάς. Βαυκαλιζόμαστε επικίνδυνα ότι διασφαλίσαμε σίγουρους συμμάχους, έχουμε ισχυρή αποτροπή και ότι η Τουρκία καταρρέει, έχει στριμωχτεί απ’όλους και θα πέσει τελικά στα γόνατα. Οι αδυναμίες της ισχύουν, όμως με ανεδαφικό εφησυχασμό και απλοικές αναλύσεις κινδυνεύουμε να ξυπνήσουμε μιά μέρα, όπως ο Κ.Σημίτης την αυγή των Ιμίων.
• Η επίλυση του κυπριακού ενόψει και της άτυπης συνάντησης στη Γενεύη θεωρείτε ότι θα είναι εύκολη υπόθεση;
Άλλη μιά πονεμένη ιστορία είναι το Κυπριακό. Δυστυχώς πολλοί «κουράστηκαν» και μαζί με το συναίσθημα θολώνουν τη στρατηγική σκέψη που θα έπρεπε να μας καθοδηγεί. Χωρίς μιά νέα προσέγγιση σερνόμαστε ως Ελληνισμός σε νέα διάσκεψη υπό τουρκικά τελεσίγραφα. Όταν η Τουρκία σκληραίνει την άποψή της και μετατοπίζει τις θέσεις της, λογικά πιέζεις τον ΟΗΕ να επιμείνει στην εφαρμογή πρώτα-πρώτα των δικών του αποφάσεων και διαπραγματευτικά μετατοπίζεσαι κι εσύ αντίστοιχα σε σκληρότερες θέσεις. Ομως προσερχόμαστε σαν να μην άλλαξε τίποτε κι η Τουρκία ενθυλακώνει κάθε υποχώρηση. Θα είναι γι’ αυτό τραγικό να οδηγηθούμε στη δήθεν συμβιβαστική συνομοσπονδιακή λύση, όταν αυτός ακριβώς είναι ο πραγματικός τουρκικός στόχος και η «λύση»-ταφόπετρα για τον Κυπριακό Ελληνισμό. Ως εγγυήτρια και αδελφή χώρα δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια και να αφήσουμε τη Λευκωσία μόνη. Οφείλουμε όσα αυτάρεσκα λέμε για στρατηγικούς ρόλους μας στην Αν.Μεσόγειο να τα εννοούμε και να τα υλοποιούμε.
• Η σύναψη του τουρκολιβυκού μνημονίου τραυμάτισε τις σχέσεις Αθήνας-Τρίπολης και αποτελεί αγκάθι στις διμερείς σχέσεις. Είστε αισιόδοξος για την επανάκαμψή τους, μετά και τις επαφές που είχε ο Πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης με τον Πρόεδρο και Πρωθυπουργό της μεταβατικής κυβέρνησης κατά την επίσκεψή του στη Λιβύη;
Το τουρκολιβυκό μνημόνιο ήταν δυστυχώς ένα πολύ δυνατό διπλωματικό πλήγμα για την Ελλάδα που απειλεί να ακυρώσει την ΑΟΖ μας στην Αν.Μεσόγειο. Η επίσκεψη ήταν βέβαια ένα ορθό βήμα αλλά τα πιο δύσκολα είναι μπροστά μας. Θα χρειαστεί πολύ διπλωματικό ταλέντο για να εξασφαλίσουμε αποτελεσματική διεθνή πίεση ώστε να αποτραπεί η επιβεβαίωση και εφαρμογή του μνημονίου. Μπορεί νομικά να είναι ανυπόστατο, αλλά πολιτικά και πρακτικά κρέμεται πάνω από τα δικαιώματά μας στην Αν. Μεσόγειο ως Δαμόκλεια σπάθη. Χρειάζεται να ασκηθεί άμεσα «έξυπνη» (μέσω ΕΕ πχ) πίεση στην Τρίπολη, να ξαναπιάσουμε το νήμα της οριοθέτησης και να συμφωνήσουμε γρήγορα τουλάχιστον για το δυτικό τμήμα με βάση τη μέση γραμμή. Για το ανατολικό δεν βλέπω με τα σημερινά δεδομένα άλλη ρεαλιστική λύση από την προσφυγή στη Χάγη (Ελλάδα και Αίγυπτος εναντίον Τουρκίας και Λιβύης) ώστε να κριθούν οι δύο αλληλοεπικαλυπτόμενες συμφωνίες.
• Με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση,σε διαδικτυακή εκδήλωση με μέλη της Ελληναμερικανικής κοινότητας που οργάνωσε ο Λευκός Οίκος ο Αμερικανός Πρόεδρος, ο οποίος συμμετείχε, απηύθυνε μήνυμα συνεργασίας και υποστήριξης τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Θεωρείτε ότι μπαίνουμε σε μια νέα εποχή σχετικά με τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις;
Κι εδώ χρειαζόμαστε μιά νέα και καθαρή στρατηγική. Η ανανέωση της αμυντικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ είναι πολύ σημαντική ευκαιρία. Όμως αντί για απλά οπλικά ανταλλάγματα πρέπει να επιδιώξουμε σημαντικά στρατηγικά οφέλη. Η κυβέρνηση πρέπει (διακριτικά και σε επίπεδο Πρωθυπουργού ή υπουργού Εξωτερικών) να ξεκαθαρίσουν το ζωτικό ερώτημα: σε περίπτωση τουρκικής επίθεσης ποιός θα είναι έμπρακτα κι όχι με φραστικές καταδίκες και διπλωματικές ακροβασίες δίπλα μας; Μακάρι λοιπόν η υπερδύναμη ΗΠΑ να εγγυηθεί μιά τέτοια συνδρομή στα δύσκολα που ασφαλώς θα αντιμετωπίσουμε. Ο Μπάιντεν είναι βέβαια πάνω απ’ολα πρόεδρος της Αμερικής. Όμως αντικειμενικά είναι η πιο φιλική περίπτωση Προέδρου που θα μπορούσε να μας τύχει. Γι αυτό προέχει να κλείσουμε μιά συμφωνία εγγυημένης συνδρομής (όχι τύπου Ιμίων) των ΗΠΑ για την περίπτωση στρατιωτικής σύγκρουσης με την γείτονα. Πρέπει τελικά να μάθουμε να σχεδιάζουμε και να επιδιώκουμε θετικούς και σαφείς στόχους, κι όχι να σερνόμαστε πίσω από εξελίξεις που οδηγούν άλλοι και να περιοριζόμαστε στο να αρνούμαστε απλώς άρον-άρον τις προτάσεις τους. Γι αυτό επείγει μιά νέα στρατηγική, της διεκδικητικής εξομάλυνσης όπως την ονόμασα κι εξήγησα αναλυτικά στο τελευταίο βιβλίο μου «Η Ελλάς των τεσσάρων θαλασσών« (εκδ.Ι.Σιδέρη). Την χρειαζόμαστε περισσότερο απ’όλους εμείς οι Δωδεκανήσιοι γιατί εμείς είμαστε στην πρώτη γραμμή κι εμείς θα κερδίσουμε ή θα χάσουμε τα περισσότερα ανάλογα με τους χειρισμούς που θα γίνουν.
